Një vit më parë, milicët e Hamasit sulmuan Izraelin. Krijimi i një shteti hebre në Palestinë daton në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë dhe u bë realitet në vitin 1948. Por që atëherë gjithçka ka shkuar keq. Focus Storia  sjellë në vëmendje sesi lindi Shteti i Izraelit.
âUnĂ« sapo kam themeluar shtetin hebre. NĂ«se do ta thosha me zĂ« tĂ« lartĂ« sot, do tĂ« provokoja tĂ« qeshura tĂ« mĂ«dha. Por ndoshta pas pesĂ« ose pesĂ«dhjetĂ« vjetĂ«sh tĂ« gjithĂ« do ta kujtojnĂ« atĂ«â. Ishte 31 gusht 1897 kur gazetari hebreo-hungarez Theodor Herzl (1860-1904) shqiptoi fjalĂ« qĂ« do tĂ« dĂ«shmoheshin si profetike.
NĂ« ato ditĂ«, me ftesĂ« tĂ« vetĂ« Herzlit, rreth dyqind delegatĂ« nga Evropa, Shtetet e Bashkuara dhe Rusia ishin mbledhur nĂ« Bazel pĂ«r tâi dhĂ«nĂ« jetĂ« Kongresit tĂ« parĂ« Sionist. NĂ« hapje tĂ« takimit ata morĂ«n njĂ« simbol njohjeje me Luanin e JudĂ«s tĂ« rrethuar nga Ylli i Davidit dhe mbishkrimin: âLindja e shtetit hebre Ă«shtĂ« e vetmja zgjidhje e mundshme pĂ«r çështjen hebraikeâ.
ORIGJINA
NĂ« sallĂ« ishte atmosfera e rasteve tĂ« shkĂ«lqyera. Shkrimtari Max Nordau (1849-1923), gjithashtu njĂ« vendas nga Budapesti dhe njĂ« mbĂ«shtetĂ«s i madh i Herzl-it, qĂ«ndronte i shqetĂ«suar pas skenĂ«s. Ishte ai qĂ« hartoi programin e AsamblesĂ« Kushtetuese qĂ« do tĂ« kishte çuar nĂ« krijimin e njĂ« shteti hebre. Herzl, i konsideruar qysh atĂ«herĂ« si babai themelues i Sionizmit politik, kishte hedhur themelet e projektit vetĂ«m njĂ« vit mĂ« parĂ«, nĂ« 1896, duke botuar âShtetin hebreâ, njĂ« ese qĂ« pati njĂ« jehonĂ« tĂ« madhe midis hebrenjve tĂ« EvropĂ«s dhe u bĂ« manifesti programor i lĂ«vizjen, shkruan A2.
JO DOMOSDOSHMĂRISHT SIONI
Disa vite mĂ« parĂ«, nĂ« revistĂ«n âSelbst-Emanzipationâ, intelektuali vjenez Nathan Birnbaum (1855-1920) kishte pĂ«rdorur termin âsionizĂ«mâ pĂ«r tĂ« treguar Ă«ndrrĂ«n e kthimit nĂ« malin Sion, vendi i vendbanimit tĂ« parĂ« kananit nĂ« vitin 2400 para Krishtit. Duke qenĂ« dĂ«shmitarĂ« tĂ« rritjes sĂ« nacionalizmit gjerman brenda PerandorisĂ« Habsburge, si Herzl ashtu edhe Birnbaum ishin tĂ« bindur se populli hebre i diasporĂ«s duhet tĂ« kishte njĂ« atdhe sa mĂ« shpejt qĂ« tĂ« ishte e mundur. NĂ« kongresin e Bazelit tĂ« vitit 1897 u hodhĂ«n themelet e organizatĂ«s sioniste me njĂ« ekzekutiv tĂ« kryesuar nga vetĂ« Herzl.
âMegjithatĂ«, pĂ«r çështjen e territorit nĂ« tĂ« cilin do tĂ« ndĂ«rtohet shteti hebre, kongresi nuk zgjodhi menjĂ«herĂ« PalestinĂ«n â, shpjegon Arturo Marzano, historian i Sionizmit nĂ« Universitetin e PizĂ«s.
âNĂ« dekadĂ«n nĂ« vijim pati njĂ« debat shumĂ« tĂ« nxehtĂ« midis atyre qĂ« e mbĂ«shtetĂ«n kĂ«tĂ« hipotezĂ« dhe atyre qĂ«, si Herzl, do tĂ« kishin pranuar gjithashtu njĂ« rajon tjetĂ«r, pĂ«r sa kohĂ« qĂ« kishte pĂ«lqimin e ndonjĂ« qeverie evropianeâ, raporton A2.
NJĂ ATDHE, POR KU?
Synimi parësor i identifikuar në Bazel ishte pikërisht ai: të bindeshin fuqitë botërore që të mbështesin objektivat e Sionizmit. Herzl provoi rrugën diplomatike fillimisht me Gjermaninë, më pas me Perandorinë Osmane dhe në fund me britanikët.
Ndërsa Berlini dhe Stambolli hezitonin, Londra fillimisht propozoi një vendbanim hebre në Afrikën Lindore, në një zonë të Kenias së sotme (atëherë një koloni britanike). Opsioni afrikan u refuzua përfundimisht nga kongresi i gjashtë sionist, në 1903.
NjĂ« vit mĂ« pas Theodor Herzl vdiq pa arritur qĂ«llimin e tij. MegjithatĂ«, idetĂ« e tij kishin krijuar njĂ« strukturĂ« tĂ« parĂ« organizative unitare, e cila do tĂ« siguronte themelet e shtetit tĂ« ardhshĂ«m. Ăndrra e mbĂ«shtetjes nga njĂ« fuqi evropiane, konkretisht nga Perandoria Britanike, u realizua nga kimisti me origjinĂ« ruse, Chaim Weizmann (1874-1952). Kryevepra e tij diplomatike ishte Deklarata Balfour e 2 nĂ«ntorit 1917 , me tĂ« cilĂ«n britanikĂ«t u njohĂ«n pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« hebrenjve âtĂ« drejtĂ«n e njĂ« shtĂ«pie nĂ« PalestinĂ«â.
INTERESAT BRITANIKE
âMotivimi kryesor i DeklaratĂ«sâ, pohon Marzano, gjithashtu autor i esesĂ« Historia e Sionizmit. Shteti i hebrenjve nga Herzl e deri mĂ« sot âduhet kĂ«rkuar nĂ« dĂ«shirĂ«n angleze pĂ«r tâu vendosur nĂ« njĂ« zonĂ« tĂ« konsideruar strategjikisht qendrore pĂ«r politikĂ«n e saj tĂ« jashtme, afĂ«r Kanalit tĂ« Suezit dhe thelbĂ«sore pĂ«r tregtinĂ« me IndinĂ«, por gjithashtu pranĂ« MesopotamisĂ«, me puset e saj tĂ« naftĂ«s, tĂ« dobishme pĂ«r ruajtjen e supremacisĂ« ushtarake, politike dhe ekonomike. SionistĂ«t u konsideruan mĂ«nyra mĂ« e mirĂ« pĂ«r tĂ« legjitimuar zgjedhjen angleze pĂ«r tâu vendosur nĂ« PalestinĂ«â.
Prandaj, Palestina e detyrueshme nën kontrollin britanik lindi me Deklaratën e Balfourit, ndërsa në vitin 1923 lëvizja sioniste themeloi Agjencinë Hebraike, së cilës iu besua detyra për të mbështetur administratën angleze, raporton A2.
NJĂ SHTET I PAVARUR
NĂ« vetĂ«m pak vite, Mandati Britanik e transformoi komunitetin hebre, i cili nĂ« vitin 1922 pĂ«rbĂ«nte pak mĂ« shumĂ« se 11% tĂ« popullsisĂ« sĂ« detyrueshme (d.m.th. atĂ« nĂ«n mandatin britanik tĂ« PalestinĂ«s, i pĂ«rbĂ«rĂ« nga hebrenj, arabĂ« dhe tĂ« tjerĂ«) nĂ« njĂ« komb qĂ« nĂ« vitin 1946 kishte 31% hebrenj dhe kishte tĂ« gjitha kĂ«rkesat e nevojshme pĂ«r tâu bĂ«rĂ« njĂ« shtet i pavarur: njĂ« qeveri, parti politike, njĂ« sistem arsimor dhe shĂ«ndetĂ«sor, njĂ« ekonomi funksionale dhe njĂ« ushtri qĂ« i pĂ«rgjigjej udhĂ«heqjes politike. Por sionizmi nuk ka qenĂ« kurrĂ« njĂ« lĂ«vizje monolite dhe gjatĂ« viteve ka prodhuar opsione politike konfliktuale. Vizioni i Chaim Weizmann-it, i cili mbĂ«shteti nevojĂ«n pĂ«r tĂ« krijuar njĂ« shtet palestinez arabo-hebre, u kundĂ«rshtua me atĂ« tĂ« âsionistĂ«ve revizionistĂ«â tĂ« rusit Zeev Jabotinsky (1880-1940), nacionalistĂ« tĂ« theksuar, tĂ« cilĂ«t donin tĂ« krijonin njĂ« Shteti hebre, duke i dĂ«buar arabĂ«t nga ato troje.
ROLI I SHBA
Lufta e Dytë Botërore, me shfarosjen e miliona hebrenjve në Evropë, shënoi një hap vendimtar. Shtytja drejt krijimit të një shteti hebre në Palestinë u bë gjithnjë e më e fortë, pasi lëvizja sioniste fitoi mbështetje në rritje ndërkombëtare, kryesisht nga Shtetet e Bashkuara.
âShoah e shndĂ«rroi Sionizmin nĂ« njĂ« strehĂ«, ai pĂ«rfaqĂ«soi atĂ« shpĂ«tim qĂ« shumica dĂ«rrmuese e hebrenjve tĂ« EvropĂ«s Qendrore dhe Lindore qĂ« i mbijetuan shfarosjes nuk e panĂ« mĂ« tĂ« garantuar nĂ« vendet e tyreâ, vazhdon Marzano. âAi konfirmoi atĂ« qĂ« sionizmi kishte thĂ«nĂ« deri atĂ«herĂ«, se zgjidhja e çështjes hebraike mund tĂ« ishte vetĂ«m njĂ« shtet hebre dhe se hebrenjtĂ« kishin nevojĂ« pĂ«r atdheun e tyre, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« ajo qĂ« kishte ndodhur tĂ« mos pĂ«rsĂ«ritej mĂ«â.
PikĂ«risht nĂ« kĂ«tĂ« klimĂ« u arrit nĂ« vitin 1947 pĂ«rpjekja e parĂ« pĂ«r njĂ« zgjidhje politike. NĂ« nĂ«ntor tĂ« atij viti Kombet e Bashkuara u prononcuan nĂ« favor tĂ« ndarjes sĂ« PalestinĂ«s nĂ« dy shtete tĂ« pavarura. Propozimi u refuzua nga arabĂ«t, tĂ« cilĂ«t donin krijimin e njĂ« shteti tĂ« vetĂ«m arabo-hebre. ShpĂ«rtheu njĂ« luftĂ« e shkurtĂ«r civile, e cila pa forcat sioniste qĂ« dolĂ«n fituese, duke detyruar shumĂ« arabĂ« nĂ« PalestinĂ« tĂ« bĂ«nin njĂ« eksod fillestar dhe mĂ« nĂ« fund tâi jepnin jetĂ« Shtetit tĂ« Izraelit. PavarĂ«sia u shpall mĂ« 14 maj 1948, vetĂ«m disa orĂ« para skadimit tĂ« mandatit britanik.
ASNJĂ HAPĂSIRĂ E PĂRBASHKĂT
Chaim Weizmann u zgjodh presidenti i parĂ« i RepublikĂ«s. MegjithatĂ«, njeriu qĂ« dominoi skenĂ«n politike izraelite pas LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore ishte David Ben Gurion (1886-1973), lider i âsionistĂ«ve socialistĂ«â dhe kryeministĂ«r i Izraelit nga viti 1948 deri nĂ« 1963.
QĂ«llimi i tij ishte tĂ« konsolidonte vendin pĂ«rmes emigracionit tĂ« gjerĂ«, por, siç deklaroi historiani izraelit Zeev Sternhell, ânĂ« fjalimet e Ben Gurion nuk pĂ«rmendej kurrĂ« barazia, drejtĂ«sia dhe vlerat universale. Socializmi ishte bĂ«rĂ« njĂ« mjet pĂ«r realizimin e Sionizmitâ.
KRITIKA E BRENDSHME
Zërat kritikë filluan të ngriheshin në Izrael në vitet 1950. Njëra ishte ajo e filozofit Hannah Arendt , e cila kundërshtoi parimin e ekzistencës së një shteti-komb hebre, pasi përjashtonte apriori krijimin e një hapësire të përbashkët në të cilën arabët dhe hebrenjtë mund të bashkëjetonin.
âMegjithatĂ«, kĂ«ta zĂ«ra mbetĂ«n tĂ« padĂ«gjuarâ, vazhdon Marzano, âdhe kjo mungesĂ« ndĂ«rgjegjĂ«simi bĂ«ri qĂ« sionizmi tĂ« ngulitej gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« nĂ« vizionin nacionalistâ.
POST-ZIONISTĂT
Sionizmi Ă«shtĂ« ende njĂ« fenomen i larmishĂ«m sot. NĂ« fund tĂ« viteve 1980, njĂ« brez i ri intelektualĂ«sh izraelitĂ« i dha shkas âpost-sionizmitâ, i cili vuri nĂ« pikĂ«pyetje natyrĂ«n e shtetit tĂ« Izraelit, duke kritikuar kolonizimin e Bregut PerĂ«ndimor dhe diskriminimin e vazhdueshĂ«m kundĂ«r popullit palestinez.
âPost-sionistĂ«t, nĂ«se besoni nĂ« njĂ« shtet plotĂ«sisht demokratik, ka ardhur koha pĂ«r tĂ« kaluar nga njĂ« shtet hebre nĂ« njĂ« shtet qĂ« garanton tĂ« drejtat pĂ«r tĂ« gjithĂ« qytetarĂ«t e tijâ, pĂ«rfundon Marzano. Por dhuna qĂ« ka shpĂ«rthyer sĂ«rish vitin e fundit ka vulosur edhe njĂ« herĂ« dĂ«shtimin e politikĂ«s.
/a.r
Login
