Login
âGjĂ«rat Tonaâ/ âKurumâ, linjĂ« trafiku mbetjesh tĂ« rrezikshme
Qindra ton mbetje tĂ« rrezikshme, tĂ« dyshuara toksike âu zhdukĂ«nâ nĂ« det nĂ« fund tĂ« korrikut duke pĂ«rhapur njĂ« alarm global. KontejnerĂ«t gjigandĂ«, qĂ« transportonin mbetje, ishin nisur nga Porti i DurrĂ«sit, me linjĂ«n âMaerskâ fillimisht drejt portit tĂ« Triestes nĂ« Itali.
NdonĂ«se anijet fikĂ«n GPS duke u zhdukur nga radarĂ«t afĂ«r Cape Town nĂ« AfrikĂ«n e Jugut, shumĂ« shpejt u arrit tĂ« lokalizohen. Ajo qĂ« u zbulua mĂ« vonĂ«, konkretisht mĂ« 5 gusht 2024, nga organizata mjedisore âBasel Action Networkâ, ishte fakti se origjina e kĂ«tyre mbetjeve me destinacion TajlandĂ«n ishte âKurum Internationalâ, me qendĂ«r nĂ« Elbasan.
Anija âMaersk Camptonâ dhe njĂ« anije e dytĂ« kontenjerĂ«sh e sĂ« njĂ«jtĂ«s linjĂ«, rezultoi se nĂ« fillim tĂ« muajit korrik 2024, kishin ngarkuar nĂ« portin e DurrĂ«sit 100 kontejnerĂ« me mbetje qĂ« dyshoheshin tĂ« rrezikshme. Sipas organizatĂ«s mjedisore me seli nĂ« Shtetet e Bashkuara, qĂ« dha sinjalin pĂ«r kĂ«to mbetje, kishte dyshime se bĂ«hej fjalĂ« pĂ«r materiale toksike qĂ« vinin nga hiri i oxhaqeve metalurgjike elektrike tĂ« prodhuara nĂ« ish-kombinatin Metalurgjik, ku qĂ« prej vitin 1998 operon kompania turke, âKurim Internationalâ. Pluhuri i furrĂ«s, i cili kĂ«rkon trajtim, Ă«shtĂ« njĂ« produkt mbetjesh i rrezikshĂ«m qĂ« zakonisht vjen nga riciklimi i skrapit tĂ« çelikut dhe pĂ«rmban okside metalike toksike si kadmiumi dhe kromi qĂ« janĂ« tĂ« dĂ«mshĂ«m pĂ«r shĂ«ndetin dhe mjedisin.
E duket se âKurumâ nuk e kishte pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«. DĂ«rgesa tĂ« ngjashme me mbetje tĂ« rrezikshme ishin nisur edhe mĂ« herĂ«t drejt AzisĂ« gjatĂ« vitit 2024 dhe ishin bllokuar nĂ« KinĂ«, nga Agjencia e Doganave, Fangcheng.
Sinjalizimi nga organizata mjedisore âBasel Action Networkâ, bĂ«ri qĂ« kontejnerĂ«t tĂ« bllokoheshin nĂ« Singapor dhe atje u vendos kthimi i tyre nĂ« vendin e origjinĂ«s, nĂ« Portin e DurrĂ«sit. Por nga ana tjetĂ«r inicioi edhe njĂ« hetim nga Prokuroria e DurrĂ«sit qĂ« tashmĂ« ka regjistruar procedim penal pĂ«r veprĂ«n penale âkontrabandĂ« me mallra tĂ« ndaluarâ. Hetimet identifikuan si eksportuese kompaninĂ« âSokolajâ sh.p.k, njĂ« kompani import-eksporti mineralesh me qendĂ«r nĂ« DurrĂ«s nĂ« pronĂ«si tĂ« Gjovana Sokolaj dhe kompaninĂ« turke âKurum Internationalâ sh.a si burimin e kĂ«tyre produkteve.
HETIMI PER KONTRABANDE MALLĂRASH TĂ NDALUAR
Shume shpejt u bĂ« zyrtare qĂ« mbetjet toksike, tĂ« nisura me anije drejt TajlandĂ«s nĂ« korrik, kanĂ« dalĂ« nga kompania âKurumâ. Prokuroria e DurrĂ«sit nga hetimet e deritanishme pĂ«r kĂ«tĂ« çështje, ka konstatuar se janĂ« mbetje tĂ« shitura nga kompania âKurumâ si oksid hekuri pĂ«r njĂ« kompani tĂ« licensuar pĂ«r eksport tĂ« mbetjeve. Nga ana tjetĂ«r, mĂ« herĂ«t âKurumâ, e pati pĂ«rgĂ«njeshtruar kĂ«tĂ« fakt, duke thĂ«nĂ« se ajo nuk eksporton mbetje tĂ« rrezikshme, por nga ana tjetĂ«r as nuk e mohonte se prodhonte mbetje tĂ« tilla. âKurumâ thotĂ« se ka lidhur kontrata e marrĂ«veshje me shoqĂ«ri shqiptare apo tĂ« huaja, tĂ« licencuara sipas ligjeve ne fuqi, pĂ«r menaxhimin e kĂ«tyre mbetjeve. NĂ« fakt kjo Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ«.
Subjekti, tĂ« cilit âKurumâ i ka shitur mallin, sipas hetimeve tĂ« ProkurorisĂ« sĂ« DurrĂ«sit, Ă«shtĂ« kompania âGS Mineral DOOâ, me adresĂ« nĂ« Rijeka tĂ« KroacisĂ«. Mbetet tĂ« verifikohet nga hetimet nĂ«se kjo kompani e dinte apo jo qĂ« po blinte mbetje tĂ« rrezikshme qĂ« dyshohet tĂ« jenĂ« toksike, si hiri i oxhaqeve metalurgjike. E nĂ«se kjo kompani vĂ«rtetĂ« nuk e dinte se çfarĂ« mbetjesh kishte blerĂ«, âKurumâ sigurisht qe e ka ditur.
NĂ« dĂ«shminĂ« e dhĂ«nĂ« nĂ« ProkurorinĂ« e DurrĂ«sit, gjatĂ« marrjes nĂ« pyetje, administratorja e kĂ«saj kompanie, Gjovana Sokolaj, ka deklaruar se ka kĂ«rkuar nga âKurumiâ njĂ« sasi prej 2000 ton dioksid hekuri dhe ka dĂ«rguar njĂ« sasi parash paradhĂ«nie pĂ«r kĂ«tĂ« produkt. Sipas saj, Ă«shtĂ« dĂ«rguar njĂ« mostĂ«r pĂ«r analiza nĂ« njĂ« laborator nĂ« Kroaci, nga pĂ«rgjigja e tĂ« cilave, mĂ« datĂ« 21 prill 2024 ka rezultuar se produkti Ă«shtĂ« dioksid hekuri dhe nuk Ă«shtĂ« toksik. Gjithashtu, Sokolaj ka deklaruar se ka blerĂ« mbetjet te âKurumâ dhe gjatĂ« vitit 2024 ajo ka kryer 2-3 eksporte me destinacion TajlandĂ«n dhe nuk ka pasur asnjĂ« problem.
Dosja që do të zbulojë të vërtetën e këtij skandali tashmë është në duart e drejtësisë. Vetë fakti se mbetje të tilla kishin përfunduar në një vend si Tajlanda, pa kapacitete të provuara të riciklimit të këtyre mbetjeve, ngre hije dyshimi.
Prokuroria e DurrĂ«sit i shtriu edhe mĂ« tej hetimet pĂ«r skandalin e transportit tĂ« mbetjeve tĂ« dyshuara toksike duke sekuestruar tĂ« gjithĂ« dokumentacionin e kompanisĂ« âKurum Internationalâ. Edhe pse Gjovana Sokolaj ka treguar se sasia prej 200 tonĂ«sh qĂ« iu ble kompanisĂ« Kurum Ă«shtĂ« dioksid hekuri dhe jo mbetje toksike, Prokuroria pritet tĂ« kryejĂ« akt ekspertimin nĂ« laborator tĂ« monstrave qĂ« janĂ« ngarkuar nĂ« kontejner. Hetimet po zhvillohen pĂ«r akuzĂ«n e kontrabandĂ«s sĂ« mallrave tĂ« ndaluara ose tĂ« kufizuara, por deri nĂ« kĂ«tĂ« fazĂ« nuk ka ende persona nĂ«n hetim. PĂ«rveç sekuestrimit te dokumentacionit nĂ« kompanitĂ« private, Prokuroria ka kĂ«rkuar tĂ« dhĂ«na edhe ne institucionet publike siç Ă«shtĂ« Ministria e Mjedisit dhe Agjencia KombĂ«tare e Burimeve Natyrore mbi praktiken e ndjekur pĂ«r transportin e kontejnerĂ«ve. Momentalisht mĂ«sohet se anijet gjenden nĂ« Singapor, por autoritet atje nuk i kanĂ« pranuar.
Nga ana tjetër Prokuroria e Durrësit ka kërkuar informacion në rruge elektronike tek homologet në Singapor, kjo për të shmangur vonesat me anë të letër-porosive, por deri më tani nuk kanë marrë ende përgjigje.
NdĂ«rsa ne Elbasan, kompania turke âKurumâ ka mbyllur dyert dhe ka pezulluar aktivitetin. 500 punonjĂ«s tĂ« dy uzinave tĂ« kĂ«saj kompanie janĂ« aktualisht pa punĂ«, pas ndĂ«rprerjes se kontratĂ«s nĂ« mĂ«nyre tĂ« njĂ«anshme dhe pa asnjĂ« sqarim nga kompania turke. âKurumâ nuk ka pranuar tĂ« japĂ« shpjegim nĂ«se bĂ«het fjalĂ« pĂ«r njĂ« pezullim tĂ« pĂ«rkohshĂ«m tĂ« punĂ«s nĂ« uzina, apo pĂ«r ndĂ«rprerje tĂ« saj afatgjatĂ«.
âKURUMâ, PRODHUESJA E MBETJEVE
Për të eksportuar nga Shqipëria mbetjet që prodhohen nga furrat elektrike, të njohura botërisht si EAFD, electric arc furnace dust, nevojitet një leje paraprake nga Tajlanda si vend destinacion, si dhe vendet transit për të eksportuar mbetje të rrezikshme. Kjo leje duhet të përfshijë informacione mbi llojin dhe sasinë e mbetjeve, si dhe destinacionin dhe metodën e trajtimit ose asgjësimit të tyre. Eksporti i mbetjeve të rrezikshme mund të bëhet vetëm nëse mbetjet do të menaxhohen në mënyrë të sigurt në vendin e destinacionit, sipas standardeve mjedisore dhe shëndetësore të përshtatshme. Por të paktën deri në këtë fazë të hetimeve që po kryen Prokuroria e Durrësit, ende nuk është vënë në dorë një leje e tillë, që të konsiderohet si provë.
Kompania turke âKurum Internationalâ operon nĂ« ish-Kombinatin Metalurgjik tĂ« Elbasanit qĂ« prej vitit 1998 dhe Ă«shtĂ« furnizues i rĂ«ndĂ«sishĂ«m rajonal i shufrave tĂ« hekurit pĂ«r ndĂ«rtim. Me qindra punĂ«torĂ« nĂ« bordero, ajo ishte gjithashtu njĂ« punĂ«dhĂ«nĂ«s i rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r qytetin e Elbasanit. Por pas pĂ«rhapjes sĂ« kĂ«tij skandali, kompania mbylli dyert dhe nxori nĂ« rrugĂ« 500 punĂ«torĂ«.
PĂ«r tĂ« reduktuar ndotjen e shkaktuar nga industria, âKurumâ ka pretenduar vazhdimisht se ka instaluar prej vitit 2010 njĂ« sistem filtrash pĂ«r kapjen e mbetjeve tĂ« hirit nga trajtimi i gazeve tĂ« oxhakut nĂ« ish-Kombinatin Metalurgjik. Por duket se realiteti Ă«shtĂ« ndryshe. Aty prodhohen sĂ«rish mijĂ«ra ton mbetje tĂ« rrezikshme tĂ« hirit tĂ« oxhakut nĂ« vit.
âKĂ«to pluhura qĂ« kapen nga sistemi, ambalazhohen nĂ« thasĂ« dhe mund tĂ« eksportohen ose tĂ« pĂ«rdoren nĂ« vend. PĂ«r kĂ«tĂ« periudhĂ« nuk Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« evadim i kĂ«saj mbetjeje, ato janĂ« depozituar nĂ« sheshin pĂ«rkatĂ«s dhe janĂ« lĂ«ndĂ« e parĂ« pĂ«r prodhimin e bojĂ«rave pasi Ă«shtĂ« nĂ« % tĂ« lartĂ« ZnOâ, raportonte Kurum nĂ« qershor te vitit 2021.
Sasia totale e kĂ«tyre mbetjeve Ă«shtĂ« prodhuara pĂ«r mĂ« shumĂ« se njĂ« dekadĂ« nga âKurumâ dhe destinacioni i tyre mbetet i panjohur, por vetĂ«m pĂ«r njĂ« periudhĂ« 3-mujore, kompania raportonte se kishte akumuluar 2500 ton pluhura, tĂ« cilat deklarohen ndryshe edhe si oksid zinku.
Sipas verifikimeve tĂ« kryera nga Policia e DurrĂ«sit, tĂ« referuara mĂ« pas nĂ« Prokurori, njĂ« sasi prej 2800 ton mbetje tĂ« prodhuara nga âKurumâ dyshohet se i janĂ« shitur kompanisĂ« âSokolajâ sh.p.k nĂ« tetor dhe nĂ«ntor tĂ« vitit 2023. Gjovana Sokolaj dĂ«shmoi nĂ« Prokurori se produkti me tĂ« cilin janĂ« mbushur 102 kontejnerĂ«t, qĂ« ajo e konsideron si oksid hekuri, Ă«shtĂ« blerĂ« nga kompania âKurumâ pĂ«r njĂ« vlerĂ« totale prej 41 mijĂ« dollarĂ«sh. MĂ« pas, Sokolaj ia ka shitur kĂ«tĂ« sasi simotrĂ«s sĂ« saj nĂ« Kroaci, GS Minerals D.o.o pĂ«r 141 mijĂ« dollarĂ«, ndĂ«rsa kontejnerĂ«t janĂ« nisur nga porti i DurrĂ«sit me destinacion fundor TajlandĂ«n mĂ« 4 korrik 2024.
Por rreth një muaj më pas, Gjovana Sokolaj dëshmon se mori një njoftim shqetësues nga kompania e kontenjerëve. Ajo ka deklaruar se në njoftim e informonin se, 102 kontejnerët që kompania e saj kishte nisur do të ktheheshin në portin e Durrësit, sepse porti i Singaporit nuk pranonte të bënte shkarkimin. Sipas saj ata kishin dyshime se kontejnerët ishin mbushur me lëndë toksike. Në deklarimet që ka dhënë në Prokurori, Sokolaj pretendon se ka kthyer përgjigje me e-mail, duke u konfirmuar se materiali që ndodhet në kontejnerë është oksid hekuri, janë bërë analizat nga Sokolaj sh.p.k dhe Kurum sh.a dhe nuk rezulton që aty të ketë mbetje toksike.
MĂ« 27 gusht, pasi e kishin lajmĂ«ruar mĂ« parĂ« kompaninĂ« turke âKurumâ se do tĂ« shkonin pĂ«r inspektim, ekspertĂ«t e Inspktoratit ShtetĂ«ror tĂ« PunĂ«s zbarkuan nĂ« mjediset e saj. Ata qĂ«ndruan pĂ«r afro 3 orĂ« duke kryer verifikimet e nevojshme nĂ« zyrat e kompanisĂ« duke marrĂ« dokumente pĂ«r tĂ« verifikuar shkaqet e largimit nga puna tĂ« afro 500 punonjĂ«sve, tĂ« cilĂ«t kompania turke thotĂ« se po i shkarkon pas vĂ«shtirĂ«sive ekonomike qĂ« ka hasur.
NĂ« pĂ«rfundim tĂ« inspektimit, drejtuesi i inspektoratit Elbasan nuk ndau asnjĂ« informacion lidhur mĂ« çfarĂ« kishin mundur tĂ« shihnin dhe dokumentonin nĂ« tre orĂ« qĂ«ndrimi brenda kompanisĂ« qĂ« akuzohet se ka eksportuar mallra tĂ« rrezikshme drejt TajlandĂ«s. Konkluzione e inspektimit njoftoi se do tĂ« bĂ«hen publike nĂ« ditĂ«t nĂ« vijim. NĂ« tĂ« njĂ«jtin ditĂ« pranĂ« âKurumâ ishin edhe ekspertĂ« tĂ« Inspektoratit tĂ« Mjedisit, tĂ« cilĂ«t mĂ«sohet se morĂ«n mostra qĂ« do tĂ« analizohen nĂ« laboratorĂ«t pĂ«rkatĂ«s. NdĂ«rkohĂ« dy uzinat e kompanisĂ« turke ajo e prodhimit tĂ« çelikut dhe e petĂ«zimit vijojĂ« te jenĂ« tĂ« mbyllura.
Brenda zyrave mĂ«sohet se ndodhen vetĂ«m punonjĂ«sit e departamentit tĂ« shitjeve dhe jashtĂ« tyre rojet e sigurisĂ«, ndĂ«rsa qindra punonjĂ«s tĂ« tjerĂ« janĂ« hedhur nĂ« rrugĂ« me pretendimin se kompania nuk po ia del dot ekonomikisht. Ky vendim pĂ«r mbyllje uzinash e shkarkim punonjĂ«sish vjen pas zbulimit tĂ« skandalit se âKurumâ pĂ«rmes njĂ« kompanie tjetĂ«r ka eksportuar drejt TajlandĂ«s rreth 800 ton mbetje qĂ« dyshohet se janĂ« tĂ« rrezikshme.
Largimin e 500 punonjĂ«sve, âKurumâ e justifikon me faktin e rritjes sĂ« kostove dhe vĂ«shtirĂ«sive ekonomike. Por shifrat e dorĂ«zuara nĂ« institucionet shtetĂ«rore tregojnĂ« tĂ« kundĂ«rtĂ«n e asaj qĂ« pretendon kompania. Nga tĂ« dhĂ«nat konfirmohet se âKurumâ Ă«shtĂ« njĂ« ndĂ«r kompanitĂ« qĂ« ka rezultuar me fitimet mĂ« tĂ« larta nĂ« dy vitet e fundit. Sipas bilancit, âKurumâ realizoi njĂ« fitim prej 78 milionĂ« eurosh nĂ« vitin 2022. NdĂ«rkohĂ« qĂ« gjatĂ« vitit tĂ« kaluar fitimi neto ishte 44,6 milionĂ« euro, shifĂ«r kjo edhe pse pak mĂ« e ulĂ«t vlerĂ«sohet njĂ« fitim i konsiderueshĂ«m. KĂ«to fitime lidhen me nivelin e lartĂ« tĂ« inflacionit dhe kĂ«rkesĂ«n e lartĂ« pĂ«r metalet. Por ky nuk Ă«shtĂ« i vetmi burim fitimesh pĂ«r âKurumâ pasi zotĂ«ron gjithashtu edhe 4 hidrocentrale, nga tĂ« cilat siguron energji pĂ«r aktivitetin dhe shet tepricĂ«n.
Ndërkohë që kërkesat në vend për hekur mbeten të larta në sektorin e ndërtimit. Ky argument është dhënë edhe nga deputeti Erion Braçe. Në një postim të radhës deputeti socialist thekson se është e pamundur që kompania të jetë në vështirësi financiare në kushtet kur kërkesa për produktet që uzina prodhon është në maksimum prej vitesh.
âKurumâ pretendon nga ana tjetĂ«r se me shkurtimin e rreth 500 punonjĂ«sve do tĂ« ulĂ« shpenzimet. Por me njĂ« pĂ«rllogaritje tĂ« thjeshtĂ« rezulton se fondi i pagave Ă«shtĂ« minimal nĂ« krahasim me fitimet e deklaruara zyrtarisht tĂ« cilat sipas bilancit nĂ« vitin 2023 janĂ« 44.6 milionĂ« euro. Paga mesatare e punonjĂ«sve Ă«shtĂ« rreth 1 mijĂ« dollarĂ« nĂ« muaj. NdĂ«rkohĂ« pĂ«r 500 punonjĂ«s kjo kompani shpenzon 500 mijĂ« dollarĂ« nĂ« muaj ose 6 milionĂ« dollarĂ« nĂ« vit dhe e konvertuar nĂ« euro 5.4 milionĂ« euro. Ky Ă«shtĂ« njĂ« fond shumĂ« minimal krahasuar me fitimet dyshifrore tĂ« deklaruara tĂ« kompanisĂ«. NdĂ«rsa nga tĂ« dhĂ«nat konfirmohet se i gjithĂ« fondi i pagave tĂ« grupit ishte mĂ« pak se 9 milionĂ« euro.
Kompania âKurumâ ka pasur kohĂ« tĂ« arta tĂ« aktivitetit tĂ« saj me fitime marramendĂ«se si rezultat i pĂ«rfitimeve tĂ« aseteve shtetĂ«rore nga demokratĂ«t. Aktualisht ka mbyllur aktivitetin dhe rrezikon qĂ« tĂ« lerĂ« tĂ« papunĂ« rreth 500 punonjĂ«s por nĂ« periudhĂ«n 2005-2013 kjo kompani ka qenĂ« e favorizuar nĂ« shumĂ« aspekte. Kompania turke âKurumâ, fitoi nĂ« 2011-Ă«n njĂ« koncesion 35-vjeçar pĂ«r menaxhimin e terminalit tĂ« kontejnerĂ«ve nĂ« portin e DurrĂ«sit. NjĂ« kontratĂ« kjo qĂ« u prish mĂ« pas nga qeveria socialiste, e cila urdhĂ«roi anulimin e koncesionit duke hapur çështje gjyqĂ«sore pĂ«r shkak tĂ« mospĂ«rmbushjes sĂ« kushteve kontraktuale nga kompania. ShqipĂ«ria fitoi gjyqin e arbitrazhit me kompaninĂ« turke âKurumâ pĂ«r mbylljen e kontratĂ«s koncesionare tĂ« terminalit tĂ« kontejnerĂ«ve nĂ« Portin e DurrĂ«s. Gjykata pĂ«r Zgjidhjen e MosmarrĂ«veshjeve tĂ« Investimeve nĂ« Uashington, ICSID, ka rrĂ«zuar pretendimin 100 milionĂ« euro qĂ« kompania turke kishte ndaj qeverisĂ« shqiptare, dĂ«m qĂ« sipas saj i ishte shkaktuar nga mbyllja e njĂ«anshme e koncesionit pĂ«r terminalin e kontejnerĂ«ve nĂ« Portin e DurrĂ«sit.
Po ashtu njĂ« tjetĂ«r koncesion iu dha kompanisĂ« turke âKurumâ. MĂ« 22 korrik tĂ« vitit 2013. Qeveria i dha me koncension me kontratĂ«n e tipit âRehabilitim, Operim dhe Transferimâ, kompanisĂ« Kurum International SH.A. rafinerinĂ« e CĂ«rrikut. Premtoi se do tĂ« investonte 48 milionĂ« euro duke ndikuar edhe nĂ« punĂ«sim nĂ« kĂ«tĂ« zonĂ« por e shkriu pĂ«r skrap qĂ« nĂ« muajin e parĂ«.
Në të njëjtën periudhë përfitoi ndër të tjera edhe asete të rëndësishme energjetike shtetërore. Ekspertët në atë kohë e kritikuan ashpër shitjen e katër hidrocentraleve rentabël me çmime të ulëta. Hidrocentralet Bistrica 1 dhe Bistrica 2 u shitën për 52 milion euro. Ndërsa Ulza e Shkopeti u shitën për 57.5 milion euro.
NdĂ«rkohĂ« nĂ« fund tĂ« mandatit si kryeministĂ«r, Sali Berisha firmosi njĂ« tjetĂ«r kontratĂ« koncesionare nĂ« bazĂ« tĂ« sĂ« cilĂ«s i jep âKurumâ 67 hektarĂ« tokĂ« publike nĂ« SpitallĂ« tĂ« DurrĂ«sit, pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar njĂ« park industrial.
RRUGA E MBETJEVE DHE KTHIMI I TYRE
Dy dërgesa që besohet se përmbajnë mbetje toksike të padeklaruara që zbarkuan në brigjet e Singaporit në gusht, po dërgohen nga autoritetet në vendin e origjinës. Tituj të ngjashëm u publikuan nga disa media në Singapor. Ngarkesat me origjinë nga Shqipëria, që sipas mbikëqyrësve të mbetjeve atje deklaruan se përmbanin pluhur toksik të furrave së çelikut, në muajin korrik ishin nisur nga Italia në drejtim të Tajlandës. Pluhuri toksik i furrës së çelikut përmban metale të rënda si zink dhe plumb që mund të kullohen kur hidhen në tokë, duke ndotur ujërat nëntokësore. Pluhuri i dëmshëm mund të çojë në acarim serioz të syve, lëkurës dhe mushkërive, madje edhe të shkaktojë kancer.
Në Itali, ngarkesa është vendosur në dy anije, Maersk Campton dhe Maersk Candor, nga gjigandi danez i anijeve Maersk. Campton mbante 41 kontejnerë dhe Candor, 61. Mbikëqyrësi, Basel Action Network, tha në një deklaratë më 5 gusht 2024 se anijet Maersk ishin nisur për në Tajlandë. Singapori duket se ka qenë një ndalesë transiti gjatë rrugës. Konventa e Bazelit është një traktat i OKB-së që kriminalizon trafikimin e mbetjeve. Sipas traktatit, eksportuesi ose gjeneruesi i mbetjeve do të duhet të marrë miratimin nga autoritetet e vendit pritës përpara se mbetjet të zhvendosen. Por Basel Action Network deklaronte se vendet në rrjetin e transportit nuk ishin njoftuar për ngarkesën toksike.
Basel Action Network
Shqipëria nuk u informua kurrë për eksportin nga eksportuesi. Po ashtu as shtetet transit nuk u informuan dhe Tajlanda nuk mori kurrë asnjë njoftim.
Në një moment, rrugës për në Azinë Juglindore, ku hedhja e mbeturinave të paligjshme nga vendet e tjera është e përhapur, Maersk Campton dhe Maersk Candor dolën jashtë radarit për një kohë shumë të pazakontë. Transponderi i Sistemit të Pozicionimit Global të sistemit të identifikimit automatik të Maersk Campton (AIS) u çaktivizua më 31 korrik dhe nuk arriti të bënte ankorimin e planifikuar më 1 gusht në Cape Town. Maersk Candor doli nga radari midis 9 dhe 19 gusht apo më shumë. Organi mbikëqyrës ngriti alarmin dhe njoftoi Shqipërinë, disa vende transit dhe Tajlandën.
Më 18 gusht, Maersk Campton besohet se ka shkarkuar 41 kontejnerët e tij në Singapor. Të nesërmen, kontejnerët u transferuan në një anije tjetër nën kompaninë e transportit mesdhetar që ishte planifikuar të lundronte në Itali më 21 gusht.
Anija e dytë, Maersk Candor, e cila mbante 61 kontejnerët e mbetur, u ankorua në Singapor më 24 gusht. Një kërkim në portalin e gjurmimit detar MarineTraffic.com tregoi se Maersk Candor ishte ankoruar në terminalin Pasir Panjang më 25 gusht.
NĂ« pĂ«rgjigje tĂ« pyetjeve nga âThe Straits Timesâ, Agjencia KombĂ«tare e Mjedisit (NEA) dhe Autoriteti Detar dhe Portual i Singaporit (MPA) thanĂ« mĂ« 26 gusht se kishin marrĂ« informacion mbi dy anijet Maersk tĂ« destinuara pĂ«r nĂ« Singapor qĂ« mbanin kontejnerĂ« qĂ« thuhet se pĂ«rmbajnĂ« mbetje tĂ« rrezikshme tĂ« padeklaruara.
AgjencitĂ« thanĂ« se kishin informuar Maersk, qĂ« i njoftoi se po i dĂ«rgonin kontejnerĂ«t nĂ« vendin e eksportit. Maersk Campton ishte ankoruar dhe qĂ« atĂ«herĂ« ishte nisur nga Singapori. NdĂ«rsa Maersk Candor ishte rrugĂ«sâ.
Singapori u bĂ« nĂ«nshkrues i KonventĂ«s sĂ« Bazelit nĂ« 1996. Republika miratoi Aktin e Mbetjeve tĂ« Rrezikshme (Kontrolli i Eksportit, Importit dhe Transitit) dhe rregulloret e tij pĂ«r tĂ« rregulluar eksportin, importin dhe transitin e mbetjeve toksike nĂ« pĂ«rputhje me konventĂ«n. Ădo palĂ« qĂ« kĂ«rkon tĂ« zhvendosĂ« mbetje tĂ« tilla kĂ«tu kĂ«rkon njĂ« leje nga Departamenti i Kontrollit dhe Menaxhimit Kimik tĂ« AKM-sĂ«.
E pyetur pĂ«r pĂ«rmbajtjen e dĂ«rgesave, ose nĂ«se Singapori kishte kryer teste pĂ«r tĂ« pĂ«rcaktuar nivelet e metaleve tĂ« rĂ«nda dhe substancave tĂ« tjera nĂ« to, AKM dhe MPA do tĂ« thoshin vetĂ«m: âNĂ« pĂ«rputhje me KonventĂ«n e Bazelit, Singapori po lehtĂ«son kthimin e kontejnerĂ«ve .â
Në një letër të 14 gushtit drejtuar Portit Laem Chabang në Tajlandë që u publikua në internet, Maersk tha se dy anijet nuk ishin planifikuar të ndalonin në Tajlandë.
Kompania Maersk
Duke pasur parasysh spekulimet nĂ« lidhje me pĂ«rmbajtjen e kĂ«tyre kontejnerĂ«ve, kompania aktualisht po bashkĂ«punon me autoritetet pĂ«rkatĂ«se nĂ« Singapor dhe linjĂ«n e anijeve, nĂ« emĂ«r tĂ« sĂ« cilĂ«s ne operojmĂ«, pĂ«r tĂ« siguruar qĂ« kĂ«to kontejnerĂ« tĂ« kthehen nĂ« ShqipĂ«ri me mjetet mĂ« tĂ« mira tĂ« mundshme. Nuk Ă«shtĂ« e papritur qĂ« disa pronarĂ« anijesh tĂ« çaktivizojnĂ« pĂ«rkohĂ«sisht sinjalet AIS pĂ«r shkak tĂ« shqetĂ«simeve tĂ« sigurisĂ«. KĂ«to kontejnerĂ« nuk janĂ« deklaruar se pĂ«rmbajnĂ« mbetje tĂ« rrezikshme. NĂ«se do tĂ« deklaroheshin si tĂ« tillĂ«, kompania do tĂ« refuzonte tâi transportonte.
Zyra e Kombeve të Bashkuara për Drogën dhe Krimin ka thënë se Malajzia, Vietnami, Tajlanda dhe Indonezia janë bërë venddepozitimi kryesor në Azinë Juglindore për mbetjet legale dhe të paligjshme nga Shtetet e Bashkuara, Japonia, Britania, Bashkimi Evropian dhe vende të tjera.
Midis marsit dhe qershorit, portet e MalajzisĂ« sekuestruan qindra kontejnerĂ« qĂ« dyshohej se pĂ«rmbanin mbetje tĂ« paligjshme elektronike, pasi morĂ«n njĂ« informacion nga Rrjeti i Veprimit tĂ« Baselit. TĂ« paktĂ«n 106 kontejnerĂ« u mbushĂ«n me mbeturina elektronike. Odiseja e kĂ«tyre mbetjeve Ă«shtĂ« vetĂ«m nĂ« hapat e parĂ«. NdĂ«rsa pritet pĂ«rfundimi i analizave laboratorike pĂ«r tĂ« vĂ«rtetuar se çfarĂ« pĂ«rmban nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« materiali nĂ« kontejnerĂ«t qĂ« po udhĂ«tojnĂ« pĂ«r tâu rikthyer nĂ« ShqipĂ«ri.
Por nga ana tjetër Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë si dhe Ministria e Turizmit kanë dalë në një deklaratë në lidhje me mbetjet e Kurum që janë eksportuar drejt Tajlandës, duke theksuar se Shqipëria nuk do të pranojë rikthim të tyre. Në deklaratë, thuhet se në të dyja rastet e transportit të publikuara nga Elbasani drejt Tajlandës dhe nga Kosova drejt Kinës, mallrat e deklaruara si okside/hidrokside hekuri apo koncentrat zinku, janë transportuar nga Porti i Durrësit drejt porteve evropiane dhe nuk janë bërë objekte kontrollesh në vendet e BE-së, por janë lejuar të vijojnë itinerarin e tyre. Mallra me klasifikim të tillë thuhet në deklaratë, nuk janë konsideruar asnjëherë si mbetje të rrezikshme nga organet doganore dhe mjedisore.
Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë si dhe ajo e Turizmit thonë më tej se në këto raste përgjegjësia nuk mund të bjerë mbi administratën portuale pasi këto mallra nuk bëjnë pjesë në kategorizimet e parashikuara në Kodin Ndërkombëtar Detar për Mallrat e Rrezikshme.
âFaktet tregojnĂ« se ngarkesa tĂ« tilla janĂ« pranuar rregullisht nga vendet transit dhe nga vendet e destinacionit fundor. MĂ« konkretisht rezulton se sĂ« fundmi 360 njĂ«si kontejnerike tĂ« tilla janĂ« pranuar nga autoritetet doganore kineze vetĂ«m nĂ« 10 muajt e funditâ, thuhet nĂ« deklaratĂ«.
Duke përmendur konventat ndërkombëtare, ministritë thonë se deklarimi i ngarkesës si mall i rrezikshëm apo mbetje e rrezikshme është detyrim i eksportuesit apo importuesit, çka duhet të evidentohet përmes dokumentacionit shoqërues të mallit nga prodhuesi, analizat dhe autorizimet përkatëse. Në fund të deklaratës theksohet se Shqipëria nuk do të pranojë rikthimin e ngarkesave të tilla, aq më tepër vetëm mbi bazën e dyshimeve e të spekulimeve, pa realizimin e analizave shteruese dhe provave ligjore të besueshme dhe të verifikueshme.
NĂ«se nĂ« kontejnerĂ«t qĂ« po kthehen nĂ« ShqipĂ«ri ka mbetje toksike ose jo, kjo do tĂ« vĂ«rtetohet vetĂ«m nga analizat e specializuara laboratorike. Por qĂ« âKurumâ tashmĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« kĂ«tĂ« skandal, kjo duket se nuk do shumĂ« analiza. Sinjalet e para i dha vetĂ« kompania. Fillimisht me pĂ«rgĂ«njeshtrime qĂ« rezultuan tĂ« pabaza e mĂ« pas me largim nga puna tĂ« 500 punonjĂ«sve, me arsyetim sĂ«rish pa baza. Ndotja nga furrat dhe oxhaqet e uzinave tĂ« âKurumâ, duket se tashmĂ« nuk Ă«shtĂ« mĂ« vetĂ«m lokale dhe as kombĂ«tare.
KontejnerĂ«t e dyshimtĂ« e kthyen atĂ« nĂ« ndĂ«rkombĂ«tare. TashmĂ« gjithçka Ă«shtĂ« nĂ« dorĂ«n e ProkurorisĂ« sĂ« DurrĂ«sit. BehĂ«t fjalĂ« vetĂ«m pĂ«r kontrabandĂ« mallrash tĂ« ndaluar, apo nĂ« kĂ«tĂ« formĂ« ishte ndĂ«rtuar njĂ« linjĂ« e trafikimit tĂ« mbetjeve toksike nga âKurumâ e âSokolajâ. E nĂ«se kjo do tĂ« provohet, atĂ«herĂ« nuk bĂ«het mĂ« fjalĂ« pĂ«r njĂ« krim tĂ« rĂ«ndomtĂ«, por pĂ«r krim tĂ« organizuar.
/abcnews.al/
