Duke filluar nga viti 2025, personat qĂ« udhĂ«tojnĂ« drejt zonĂ«s Shengen (si dhe BulgarisĂ«, RumanisĂ« dhe Qipros), duhet tĂ« aplikojnĂ« pĂ«rmes internetit pĂ«r njĂ« autorizim tĂ« lĂ«shuar nga Bashkimi Evropian nĂ«n emrin ETIAS, akronimi pĂ«r European Travel Information and Authorization System (Sistemi Evropian pĂ«r Informacionin dhe Autorizimet e UdhĂ«timeve). BĂ«het fjalĂ« pĂ«r njĂ« faqe interneti ku personat qĂ« duan tĂ« udhĂ«tojnĂ« pĂ«r njĂ« periudhĂ« tĂ« shkurtĂ«r kohore (deri nĂ« tre muaj), duhet tĂ« fusin disa nga tĂ« dhĂ«nat e tyre, dhe mĂ« pas do tĂ« marrin njĂ« autorizim pĂ«r tâu futur nĂ« vendin e dĂ«shiruar.
Në mediat shqiptare ka pasur shumë spekulime, keqkuptime, dhe teori të ndryshme mbi natyrën e këtij autorizimi. Disa nga këto kanë të bëjmë me detaje si datat, ku faqe të ndryshme thonë se autorizimi do të përdoret prej datës 10 nëntor 2024, kur në faqet zyrtare të BE-së nuk është dhënë një datë e saktë, dhe për më tepër thuhet se ETIAS do të vihet në punë vetëm në 2025-ën.
Disa media vendase e kanë quajtur sistemin ETIAS një vizë apo leje qëndrimi të re, dhe e kanë përshkruar këtë sistem si një vendim të Bashkimit Evropian për të mbyllur kufijtë e saj për shqiptarët. Kjo ka përhapur frikën e periudhës para liberalizimit të vizave, si dhe makthin e kufijve dhe rradhave të gjata në ambasada.
Vetë Bashkimi Evropian, në faqen zyrtare, hedh poshtë përshkrimin e ETIAS si një viza e re që po u imponohet vendeve ku tashmë ato ishin liberalizuar. Sipas tyre, ETIAS ndryshon nga një vizë për dy arsye. Së pari, bëhet fjalë për një autorizim automatik i cili bëhet i gjithi përmes internetit. Ndërkohë që një vizë kërkon më shumë dokumenta, vizitë në konsullatën ose ambasadën e vendit përkatës, si dhe mbledhjen e të dhënave biometrike.
Ky autorizim paraprak është vetëm për qytetarët nga vendet që nuk kanë nevojë për vizë.  Ai nuk ndryshon rregullat aktuale. Ashtu si deri më tani, çdokush mund të vizitojë një nga shtetet e zonës Shengen,vetëm për një periudhë 90 ditore çdo 180 ditë, e po ashtu nuk i autorizon vizitorët të punojnë apo studiojnë në BE apo zonën Shengen. Për më tepër, krahasuar me vizat e mëparshme, zakonisht ato kishin një afat nga disa ditë deri në 3 muaj. Ndërkohë ky autorizim do të jetë i vlefshëm për tre vjet. Pra, pasi të keni marrë autorizimin herën e pare, nuk do të keni nevojë të riaplikoni për tre vjet.
Aplikimi pĂ«r ETIAS do tĂ« kushtojĂ« 7 euro. BĂ«jnĂ« pĂ«rjashtim personat nĂ«n 18 vjeç dhe mbi 70 vjeç, si dhe familjarĂ«t e atyre personave qĂ« kanĂ« nĂ«nshtetĂ«sinĂ« evropiane.Â
ETIAS nuk do të thotë që Evropa po mbyll kufijtë, sidomos jo ato të brendshmit. Personat që kanë marrë autorizimin do të mund të vazhdojnë të udhëtojnë brenda BE-së pa patur nevojë për kontrolle apo dokumenta të tjera.
Në mediat shqiptare flitet për ETIAS si një proces edhe më i vështirë se marrja e vizës.
ĂshtĂ« e kundĂ«rta: zakonisht njĂ« vizĂ« Shengen kĂ«rkon tĂ« dhĂ«na tĂ« shumta, si prova pĂ«r arsyen e vizitĂ«s, prova mbi tĂ« ardhurat, dhe dokumenta qĂ« tĂ« sigurojnĂ« se do tĂ« kthehesh nĂ« vendin e banimit pas udhĂ«timit. Vizat duan nga disa ditĂ« nĂ« disa javĂ« tĂ« procesohen. Por ETIAS mund tĂ« mbushet online dhe do tĂ« kĂ«rkojĂ« vetĂ«m informacione personale, si dhe detaje mbi udhĂ«timin (datat, vendin e qĂ«ndrimit), si dhe tĂ« dhĂ«na mbi statusin juridik tĂ« personit (nĂ«se keni pasur probleme me drejtĂ«sinĂ«). NĂ« shumicĂ«n e rasteve, pritet qĂ« vendimi tĂ« jepet automatikisht brenda disa minutave. NĂ« raste shumĂ« tĂ« rralla mund tĂ« dojĂ« deri nĂ« 30 ditĂ«.
Situata me ETIAS duket të jetë pjesë e narrativave kundër Bashkimit Evropian, që përpiqen ta përshkruajnë këtë të fundit si kundra vendeve të Ballkanit Perëndimor, duke përfshirë Shqipërinë. Por, ETIAS shkon shumë më larg sesa Ballkani dhe Shqipëria. Ajo është një procedurë e ngjashme me atë të vendeve si SHBA-ja dhe Australia, dhe do të jetë e detyrueshme dhe për qytetarët amerikanë dhe anglezë, për shembull.
Siç e përshkruan Vox, ETIAS do të jetë një databazë ku Bashkimi Evropian mund të monitorojë personat që janë të autorizuar të hynë në BE. BE-ja ka dashur prej kohësh të ketë një sistem të tillë monitorimi dhe autorizimi. Ideja është prezantuar para Komisionit në 2016-tën për udhëtarët nga vendet pa viza. Sipas FRONTEXT, forca evropiane e sigurisë kufitare, ETIAS do të parandalojë si krimin dhe migrimin e paligjshëm. Për më tepër, pritet që sistemi ETIAS të ulë dhe rradhët në aeroporte, duke automatizuar dhe kontrollin e pashaportave.
Pretendimi: Meriton Mjekiqi pësoi aksident dhe ndodhet në gjëndje kritike për jetën
Verdikti: Mungon konteksti
âââââââ
Lajmi mbi aksidentin me makinë të Meriton Mjekiqit u bë viral në mediat online në vendin tonë më 14 shtator. Ngjarja tërhoqi vëmendjen pasi njoftimet e para pretendonin se ish-banori i Big Brother VIP Albania ndodhej në gjendje të rëndë në spital.
âAksidentohet Meriton Mjekiqi, nĂ« gjendje kritike pĂ«r jetĂ«nâ, ishte titulli kryesor qĂ« u nda nga njĂ« pjesĂ« e madhe e portaleve informative (link, link, link).
Postimet e shpërndara në rrjetet sociale
I pari që reagoi publikisht ishte gazetari Milaim Zeka, i cili sqaroi se bëhej fjalë për një shpërthim të gomës së makinës. Ai saktësoi se Meritoni nuk kishte pësuar ndonjë dëmtim fizik dhe jo më të ndodhej në rrezik për jetën. Më pas, edhe ai do të pranonte se kishte gënjyer për të mposhtur një gënjeshtër në portale, duke thënë se ishte pasagjer në makinën e aksidentit.
Pas reagimit të gazetarit, ka qenë partnerja e Meritonit, Ilnisa Agolli, e cila ka hedhur poshtë lajmet që qarkullonin në media, duke konfirmuar se ish-banori i BBVA është në gjendje të mirë shëndetësore.
Vetë Meritoni bëri të nesërmen një postim në Instagram, ku tregoi se është mirë me shëndet dhe nuk ka asnjë problem.
Ndërkohë, ai ka publikuar foto në rrjetet sociale, ku shfaqet në krah të partneres së tij, Ilnisa Agollit. Meritoni gëzon shëndet të plotë, por portalet vazhdojnë të mbajnë lajmin e rreme në faqet e tyre online.
Faktoje.al prej disa javĂ«sh ka publikuar âManualin KundĂ«r Disinformimit Rus nĂ« ShqipĂ«riâ, qĂ« synon tĂ« shpjegojĂ« teknikat e verifikimit por edhe kontekstin e luftĂ«s. NjĂ« manual qĂ« sjell problematikĂ«n konkrete tĂ« mediave nĂ« ShqipĂ«ri nĂ« lidhje me dezinformimin rus por dhe formave sesi mund tĂ« shmangen. NĂ« themel tĂ« manualin janĂ« sjellĂ« shembuj konkret nga media shqiptare dhe sesi njĂ« student apo gazetar mund tĂ« verifikoj, video, foto, tituj,etj.
Në manual është marrë si shembull edhe një shkrim i gazetës Tema që si burim parësor ka Euronews. Në shkrim fotoja e përdorur nuk ka asnjë lidhje më lajmin dhe mban datën e vitit 2017. Ndaj në Manual sillet si shembull konkret sesi mund të keqinformohet apo dezinformohet edhe përmes imazheve, dhe më e rëndësishmja sesi mund të verifikohen fotot, që janë element kyç të evidencave dhe fakteve në gazetari.
Për të evituar keqkuptimet por edhe paqartësitë, Faktoje sqaron botuesin Mero Baze si më poshtë.
NĂ« shkrimin e publikuar mĂ« datĂ«n 9 shtator tĂ« vitit 2024, zoti Baze shprehet se âmanuali nĂ« fjalĂ«Â nĂ« njĂ« rast pĂ«rmendte gazetĂ«n Tema pĂ«r titull tĂ« ekzagjeruar pasi kishte botuar njĂ« lajm me titull âSerbia po trajnon fĂ«mijĂ« pĂ«r luftĂ«â. Nga âverifikimiâ qĂ« kishte bĂ«rĂ« OJQ duke ju referuar njĂ« studimi tĂ« inteligjencĂ«s amerikane i rezultonte qĂ« nuk ka rrezik pĂ«r luftĂ« nĂ« rajon, kĂ«shtu qĂ« ky lajmi Ă«shtĂ« i ekzagjeruar dhe kish pĂ«rdorur logon e gazetĂ«s Tema si burim lajmi. MĂ« poshtĂ« Ă«shtĂ« linku i kĂ«tij lajmi dhe dezinformimi i Faktoje.al, qĂ« ja atribuon gazetĂ«s Tema si lajm.
NĂ« manualin e Faktoje ku pĂ«rfshihet ky publikim si njĂ« rast kur lajmi Ă«shtĂ« i pabazuar nĂ« fakte dhe fotografia daton 5 vjet mĂ« pare, shkruhet si mĂ« poshtĂ«:Â
âNjĂ« fotografi e ngjashme e tillĂ« u publikua mĂ« 13 maj 2023 nga gazeta shqiptare Tema me titullin: âSerbia po trajnon ushtarĂ« fĂ«mijĂ«â. Postimi origjinal i referohet njĂ« videoje tĂ« njĂ« eksperti sigurie nĂ« TĂ«itter (tani platforma X) pasi njĂ« fĂ«mijĂ« 13-vjeçar vrau 8 fĂ«mijĂ« nĂ« njĂ« shkollĂ« nĂ« Beograd. Eksperti theksoi se kjo situatĂ« Ă«shtĂ« ndikuar nga stĂ«rvitjet e fĂ«mijĂ«ve pĂ«r pĂ«rdorimin e armĂ«ve. Faktoje verifikoi postimin pĂ«r tĂ« kuptuar nĂ«se Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« qĂ« fĂ«mijĂ«t nĂ« Serbi trajnohen nga forcat ruse. Verifikimi pĂ«rmes kĂ«rkimit tĂ« kundĂ«rt tĂ« imazhit nĂ« Google tregoi se fotoja daton 5 vjet mĂ« parĂ«â.
NĂ« asnje rast nuk pĂ«rmendet nĂ« manual se nĂ« lidhje me kĂ«tĂ« artikull verifikimi Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« referuar studimit tĂ« inteligjencĂ«s amerikane apo titulli Ă«shtĂ« i ekzagjeruar.Â
Manuali merr si shembull kĂ«tĂ« rast kur disa portale â njĂ« prej tĂ« cilĂ«ve edhe Tema (shih shkrimin e Faktoje kĂ«tu: https://faktoje.al/31949-2/)  â kanĂ« publikuar lajmin me njĂ« foto ilustruese pĂ«r titullin âSerbia po trajnon femije ushtareâ.
ĂfarĂ« vĂ« nĂ« dukje manuali Ă«shtĂ« verifikimi me âGoogle Reverse Imageâ tregoi se fotoja daton 5 vjet mĂ« parĂ«. Gjithashtu, informacioni Ă«shtĂ« verifikuar duke intervistuar njĂ« prej burimeve tĂ« lajmit â ekspertin e sigurisĂ« siç citohet nĂ« shkrimin e Faktoje.Â
PĂ«rhapja e lajmeve tĂ« paverifikuara apo tĂ« pabazuara Ă«shtĂ« po aq e dĂ«mshme sa krijimi/shkrimi i tyre.Â
âAkoma mĂ« qesharak Ă«shtĂ« fakti qĂ« lajmi Ă«shtĂ« lajm i njĂ«anshĂ«m pro UkrainĂ«s dhe jo pro RusisĂ«. Pra mund tĂ« kishte akuzuar prodhuesin e lajmit si lajm shumĂ« optimist pro UkrainĂ«s, si lajm i pabalancuar, ose shumĂ« partizan, por jo si depĂ«rtim rus nĂ« lajme. Se lajmi Ă«shtĂ« tĂ«rĂ«sisht kundĂ«r RusisĂ«, madje qartazi i njĂ«anshĂ«m pro UkrainĂ«s. Kjo tregon qĂ« as kuptojnĂ« çfarĂ« lexojnĂ«, por shkruajnĂ« çfarĂ« u diktojnĂ« pĂ«r arsye personale apo politikeâ. âTemaâ
NĂ« lidhje me deklaratĂ«n mĂ« sipĂ«r â aludimet nuk qĂ«ndrojnĂ« pasi nĂ« manual nuk ka deklaratĂ« tĂ« tillĂ«. PĂ«r sqarim kĂ«to kanĂ« lidhje me njĂ« tjetĂ«r lajm qĂ« citohet nga Faktoje dhe nĂ« manualin kundĂ«r dezinformimit lidhur me raportin e ODNI, ku gjithashtu informacioni Ă«shtĂ« nxjerrĂ« nga konteksti.Â
Faktoje është një organizatë e pavarur mediatike që ka në themel verifikimin e fakteve sipas një metodologjie ndërkombëtare, dhe që i krijon mundësinë çdo kujt që përmes leximit të artikullit të verifikojë apo të njihet me evidencat zyrtare. Faktoje mbështetet nga donatorë ndërkombëtarë dhe i qëndron standardeve ndërkombëtare por edhe parimeve etike që një media lypset të ketë. Një media e re me gazetarë profesionistë, lajmet e të cilëve janë ripublikuar dhjetra herë edhe nga gazeta Tema.
PĂ«rpjekjet pĂ«r ndĂ«rtimin e paqes tĂ« grave pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« pĂ«rparim nĂ« marrĂ«dhĂ«niet e tensionuara ndĂ«retnike dhe pajtimin nĂ« KosovĂ« dhe mĂ« gjerĂ«, ishin nĂ« fokus tĂ« KonferencĂ«s rajonale tĂ« Lobit Rajonal tĂ« Grave tĂ« EvropĂ«s Juglindore â udhĂ«hequr nga Edita Tahiri.
Ky dialog mes grave te shumicĂ«s shqiptare dhe pakicĂ«s serbe nĂ« KosovĂ« me ndĂ«rmjetĂ«simit e grave tĂ« Lobit Rajonal (RWLSEE) u zhvillua nĂ« KonferencĂ«n Rajonale âGratĂ« qĂ« formĂ«sojnĂ« tĂ« ardhmen paqĂ«sore dhe evropiane pĂ«rmes promovimit tĂ« marrĂ«dhĂ«nieve ndĂ«retnike dhe pajtimit nĂ« KosovĂ« dhe nĂ« tĂ« gjithĂ« rajonin pas konfliktit tĂ« Ballkanit PerĂ«ndimorâ, qĂ« u mbajt mĂ« 5 shtator 2024 PrishtinĂ« KosovĂ«, i organizuar nga Lobi Rajonal i Grave nĂ« EvropĂ«n Juglindore/RWLSEE dhe Cordaid me mbĂ«shtetjen e Fondit pĂ«r Paqe dhe Humanitare tĂ« Grave (WPHF).
âGratĂ« pĂ«rmes bashkĂ«punimit rajonal promovuan rĂ«ndĂ«sinĂ« e marrĂ«dhĂ«nieve ndĂ«retnike dhe pajtimin etnik nĂ« Ballkanin PerĂ«ndimor tĂ« sĂ« kaluarĂ«s tragjikeâ, nĂ« praninĂ« se zĂ«vendĂ«s Ambasadores Amerikane nĂ« KosovĂ« Anu Prattipati dhe Ekspertes pĂ«r barazi gjinore Anne Kwakkenbos si dhe tĂ« shefit tĂ« OSBE, Michael Davenport si dhe shumĂ« eksperĂ«ve ndĂ«rkombĂ«tar dhe grave nga katĂ«r komunat veriore dhe gjithĂ« komunat tjera anĂ« e mbanĂ« KosovĂ«es.
Konferenca u hap me fjalët përshëndetëse nga Edita Tahiri, kryetare e RWLSEE, Anne Kwakkenbos, eksperte për çështjet gjinore Cordaid dhe Anu Prattipatu, e ngarkuar me punë e Ambasadës së Shteteve të Bashkuara në Kosovë.
Edita Tahiri në fjalën e saj tha se është kënaqësi të hapim Konferencën Rajonale të Grave Lokale për Ndërtimin e Paqes dhe Pajtimin Etnik që së bashku të ndërtojmë paqen, barazinë gjinore dhe pajtimin etnik për një të ardhme më të mirë dhe euroatlantike për të gjithë në Kosovë dhe në gjithë vendet e rajonit të Ballkanit Perëndimor që kaluam luftëra tragjike pasojat e të cilave ende i vuajmë por angazhimi jonë për të tejkaluar këto pasoja dhe ndërtuar ardhmëri të ndritur është i nevojshëm dhe duhet ta bëjmë.
E ngarkuara me punĂ« e AmbasadĂ«s Amerikane Anu Prattipati tha se marrĂ«dhĂ«niet ndĂ«retnike janĂ« thelbĂ«sore pĂ«r nxitjen e mirĂ«kuptimit, respektit dhe bashkĂ«punimit tĂ« ndĂ«rsjellĂ« midis komuniteteve tĂ« ndryshme, ato mund tĂ« ndihmojnĂ« nĂ« kapĂ«rcimin e hendeqeve, uljen e tensioneve dhe promovimin e paqes. NĂ« fund ajo tha âTĂ« gjithĂ« sĂ« bashku pĂ«r paqen dhe tĂ« ardhmen euroatlantikeâ.
REGIONAL WOMENâs LOBBY for PEACE SECURITY and JUSTICE in SEE (http://rwlsee.org/) Anne Kwakkenbos nĂ« fjalĂ«n e saj tĂ« hapjes sĂ« konferencĂ«s theksoi se ajo dhe CORDAID mbĂ«shtesin fuqishĂ«m iniciativĂ«n rajonale tĂ« RWLSEE pĂ«r ndĂ«rtimin e paqes dhe fuqizimin e grave. Ajo mĂ« tej tha se gratĂ« janĂ« jetike nĂ« promovimin e paqes dhe pajtimit. Roli i tyre nĂ« promovimin e dialogut ndĂ«retnik Ă«shtĂ« i domosdoshĂ«m pĂ«r krijimin e stabilitetit. PavarĂ«sisht sfidave tĂ« vazhdueshme, pĂ«rpjekjet e tyre po hedhin bazat pĂ«r njĂ« tĂ« ardhme mĂ« tĂ« barabartĂ« nĂ« rajon.
Konferenca Rajonale e Grave Lokale për Ndërtimin e Paqes dhe Pajtimin Etnik kishte për qëllim të trajtojë çështjen e marrëdhënieve të tensionuara ndëretnike dhe procesin e ngecur të pajtimit në Kosovë, por edhe në rajonin e gjerë të Ballkanit Perëndimor.
Konferenca kishte për qëllim të lehtësonte diskutimet midis grave shumicë shqiptare dhe minoritetit serb në Kosovë me pjesëmarrjen e grave nga rajoni, nga shtatë vende të fokusit të RWLSEE (Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Kroacia, Kosova, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut, Serbia).
Qëllimi ishte të ndërtoheshin ura ndërmjet komuniteteve të ndryshme etnike, duke promovuar zgjidhjet bashkëpunuese dhe forcimin e përfshirjes së grave vendase në paqe, siguri, drejtësi dhe proceset vendimmarrëse, të gjitha duke nxitur bashkëpunimin rajonal për të përforcuar zërat e grave dhe vajzave në ndërtimi lokal i paqes përfshirëse gjinore.
Projekti Rajonal â SEE Check Networkâ, qĂ« ka nĂ« themel luftĂ«n ndaj dezinformimit dhe keqinformit, nĂ« partneritet me Faktoje nĂ« ShqipĂ«ri dhe Open Data nĂ« KosovĂ«, tĂ« mbĂ«shtetur nga Komisioni Europian sapo ka hapur thirrjen pĂ«r propozime projekti.
Klikoni në linkun më poshtë për të gjitha informacionet:
Më 7 gusht, organizatorët e anulluan tre koncerte të këngëtares Taylor Swift në Vienë pasi policia austriake ndaloi dy persona të cilët po planifikonin një sulm terrorist përgjatë evenimentit. Ky sulm i parandaluar ka qënë burimi i shumë spekulimeve si në mediat ndërkombëtare, dhe ato shqiptare. Tek këto të fundit, një nga narrativat që ka qarkulluar me shpejtësi si në portale dhe media sociale, është pretendimi se një nga terroristët e arrestuar nga policia austriake ishte me origjinë shqiptare. Por, deri më tani, nuk ka asnjë provë konkrete se personat e arrestuar për këtë komplot të jenë nga Shqipëria apo me origjinë etnike shqiptare.
Në pasditen e 7 gushtit, mediat austriake raportuan se policia kishte arrestuar dy djem të rinjë që kishin planifikuar një sulm terrorist përgjatë koncertit të këngëtarës amerikane Taylor Swift. Sipas deklaratave të para nga policia austriake, të dy djemtë ishin radikaluzuar përmes internetit dhe kishin shprehur besnikërinë e tyre ndaj shtetit islamik, të njohur po ashtu si ISIS. Prej kohësh autoritet austriake kishin filluar të mbanin nën survejim dyshen, dhe zbuluan planet e tyre për të vrarë si veten dhe sa më shumë njerëz përgjatë një evenimenti të madhe në kryeqytetin austriak. Së fundmi, ata kishin vendour të kryenin sulmin në koncertin e Swift, që pritej të grumbullonte rreth 70,000 persona për natë. Pas një kontrolli, autoritet kishin gjetur mjete plasëse dhe bomba në apartamentin e njërit prej të arrestuarëve.
Pak orĂ« pas daljes sĂ« lajmit nĂ« mediat austriake dhe atyre botĂ«rore, dhe pa marrĂ« asnjĂ« verifikim apo deklaratĂ« nga policia vendase, portalet shqiptare qarkulluan lajmin se njĂ« nga personat e arrestuar pĂ«r komplotin nĂ« VienĂ« Ă«shtĂ« mĂ« origjinĂ« shqiptare. â[NjĂ«] prej tĂ« arrestuarve, 19 vjeç, dyshohet se Ă«shtĂ« me origjinĂ« shqiptare nga Maqedonia e Veriut,â shkruan njĂ«ra prej portaleve duke cituar si burim disa media austriake. NĂ« fakt, policia e austrisĂ« nuk ka bĂ«rĂ« tĂ« ditur parkatĂ«sine etnike tĂ« 19-vjeçarit qĂ« konsiderohet si ideatori i kĂ«tij sulmi. Ato pĂ«rcaktuan vetĂ«m qĂ« ai ishte me origjinĂ« nga Maqedonia e Veriut, por lindur dhe rritur nĂ« Austri.
Po të lexohen burimet cituara nga portalet shqiptare nuk bazohen në raportet e policsë, por nga spekulime ende të paverifikuara. Për shembull, e cituara Puls24, shkruan se familja e djalit është me origjinë shqiptare por për këtë bazohet vetëm në fjalët e fqinjëve nga qyteti ku djali banonte bashkë me familjen, në Ternitz të Austrisë. Ndërkohë, Die Presse ka cituar mediat maqedonase sipas të cilave familja e 19-vjeçarit vjen nga Gostivari, duke i mëshuar faktit se në këtë qytet jëtojnë kryesisht popullsia etnike shqiptare. Në fakt, sipas Balkan Insight, është e vërtetë që qeveria austriake ka kërkuar ndihmën e Maqedonisë së Veriut për të marrë më shumë informacione mbi 19-vjeçarin e arrestuar për këtë komplot terrorist.
Rreziku i këtyre narrativave qëndron tek mënyra sesi ato përdoren për të ushqyer popullsinë vendase kundra emigrantëve në vende si Austria, por edhe tensionet etnike në rajonin e Ballkanit më gjerësisht. Despina Kovacevska, hulumtuese mbi çështjet e dizinformimit në Ballkanin Perëndimor për organizatën Metamorfoza, flet për si është përhapur lajmi në Maqedoninë e Veriut dhe si është përdorur ai pikërisht për narrativat kundra shqiptarëvë ne vend:
 NjĂ« lidhje e tillĂ« midis shqiptarĂ«ve dhe islamizmit ekstrem Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« dhe nga Russia Today, njĂ« nga mediat zyrtare tĂ« Kremlinit. NĂ« artikull, autori Serbo-Boshnjak DĆŸevad GalijaĆĄeviÄ spekulon pa bazĂ« nĂ« fakte se terrorizmi islamik, i cili ka rrĂ«njet e veta nĂ« Kosove, Metohi, dhe nĂ« BoshnjakĂ«t mysylman, tani Ă«shtĂ« pĂ«rhpaur dhe nĂ« rajonet e tjera shqiptare tĂ« Ballkanit. Ai merr si shĂ«mbull spekulimet se sulmi terrorist i planifikuar ndaj koncerteve tĂ« Taylor Swift, Ă«shtĂ« me gjata kryer nga dikush me origjine etnike shqiptare.
Personi i dytë i dyshuar për këtë atentant mendohet të jetë një 17-vjeçar me origjinë turke dhe kroate, nërkhoë që një person i tretë është arrestuar më date 9 gusht për të njejtin atentant, ndërsa një 15 vjeçar është marrë në pyetje. Ky person mendohet të jetë me origjinë nga Iraku. Megjithatë, përtej këtyre informacioneve paraprake mbi prejardhjen e të tre të arrestuarëve, autoritetet austriake ende nuk kanë konfirmuar apo lëshuar deklata të mëtjeshme mbi jetën e tyre. Pra, lajmi mbi origjinën shqiptare të 19-vjeçarit që ka qënë koka e ketyre atentateve, mbetet ende një spekulim mediatik.
Pretendimi: Djaloshi shqiptar është lidhur me një të moshuar për të siguruar lejen e qëndrimit në Evropë
Verdikti: E pavërtetë
Video e puthjes romantike të një djaloshi dhe një gruaje të moshuar është ndarë ditët e fundit nga një portal shqiptar duke ngjallur komente të shumta negative. Portali pretendon se djali në video është shqiptar dhe ka nisur një lidhje me të moshuarën për të siguruar dokumentat e qëndrimit në Evropë.
âDashuria nuk njeh moshĂ«, por njeh paret. ĂfarĂ« nuk bĂ«n shqiptari pĂ«r letraâ, shkruhet nĂ« titullin dhe tekstin shoqĂ«rues.
NĂ« videon e shkurtĂ«r, djali dĂ«gjohet tĂ« thotĂ« nĂ« gjuhĂ«n angleze: âHajdeni nĂ« ShqipĂ«riâ, duke krijuar mĂ« tepĂ«r konfuzion pĂ«r qindra komentuesit qĂ« kanĂ« reaguar tĂ« shqetĂ«suar nga ky postim.
Postimi i shpërndarë në rrjetet sociale
Ne bëmë një verifikim më të detajuar të pamjeve për të zbuluar se ka një keqintepreteim të qëllimshëm të videos në fjalë.
MĂ« konkretisht, nĂ«pĂ«rmjet motorit tĂ« kĂ«rkimit pamor tĂ« Google Lens, zbuluam videon e publikuar nĂ« TikTok nga njĂ« person i quajtur Giuseppe DâAanna. Ai Ă«shtĂ« i njohur nĂ« kĂ«tĂ« rrjet social dhe ka 3.7 milionĂ« ndjekĂ«s. E moshuara Ă«shtĂ« gjyshja e tij dhe nĂ« profilin nĂ« TikTok ai ka shumĂ« video tĂ« tjera me tĂ«. Madje, nĂ« njĂ«rĂ«n prej videove ata shihen edhe nĂ« aeroportin âNĂ«nĂ« Terezaâ.
Në vitin 2022 mediat italiane kanë publikuar artikuj për të hedhur poshtë lajmet e rreme që qarkullonin në lidhje me një martesë të atëherë 19-vjeçarit Giuseppe me një 76-vjeçare. Verifikimet treguan se djaloshi napolitan që pretendohej se po martohej më një të moshuar, I kishte bërë një surprizë gjyshes së tij, duke marrë reagime dhe ndjekës në TikTok.
Gjyshja Milina Gatta dhe nipi i saj, Giuseppe DâAnna, tĂ« dy nga Torre Annunziata nĂ« Napoli, janĂ« shumĂ« tĂ« famshĂ«m pĂ«r videot e tyre sĂ« bashku. MarrĂ«dhĂ«nien e tyre te afĂ«rt e paraqesin edhe nĂ« Tik Tok, ku kanĂ« marrĂ« vĂ«mendjen e miliona ndjekĂ«sve.
Pretendimi: Kjo foto pa asnjë ndërtim i përket bregdetit të Durrësit të dikurshëm
Verdikti: E pavërtetë
GjatĂ« muajit gusht, kur tĂ« gjithĂ« iu drejtuan bregdetit pĂ«r pushimet verore, kanĂ« qarkulluar nĂ« rrjete sociale foto tĂ« atij qĂ« mund tĂ« ishte DurrĂ«si i para viteve â90-tĂ«. Pamjet baritore nĂ« njĂ« foto tĂ« marrĂ« nga ajri tĂ« njĂ« brezi tĂ« gjatĂ« pishash dhe disa parcelash tĂ« rregullta, tĂ« ngjashme me pemĂ«t qĂ« dikur gjelbĂ«ronin tĂ« gjithĂ« vijĂ«n bregdetare tĂ« plazhit tĂ« DurrĂ«sit, kanĂ« marrĂ« shumĂ« komente nostalgjike nga pĂ«rdoruesit.Â
Të njëjtin interes kanë ngjallur edhe dy fotot të publikuara nga Gazeta Fama, ku thuhet se krahasohet bregdeti i dikurshëm i Durrësit, plot pisha dhe gjelbërim dhe pamja e sotme e xhunglës së betonit nga ndërtimet kaotike të 30 viteve të fundit.
Postimet e shpërndara në rrjetet sociale
PavarĂ«sisht se urbanizimi agresiv dhe krahasimi mes dy epokave Ă«shtĂ« i gjetur, pamja e fotos sĂ« parĂ« krijon dyshime se nuk Ă«sht Ă«shtĂ« shkrepur viteve â90-tĂ«.
Ne bĂ«mĂ« njĂ« verifikim tĂ« imazhit pĂ«r tĂ« parĂ« nĂ«se foto e parĂ« i pĂ«rket vĂ«rtetĂ« DurrĂ«sit tĂ« dikurshĂ«m. NĂ«pĂ«rmjet âGoogle lensâ kostatuam se nĂ« fakt foto e parĂ« me pemĂ« nuk Ă«shtĂ« nĂ« DurrĂ«s, por nĂ« Itali. Konkretisht bĂ«het fjalĂ« pĂ«r âSpiaggia la Giannellaâ.
Plazhi i Giannella ndodhet mes detit dhe lagunës Ponente dhe ndahet nga rruga e asfaltuar dhe një shkurre e dendur mesdhetare. Së bashku me atë të Feniglias është një nga plazhet më të aksesueshme dhe cilësohet si një prej plazheve ideale për familjet me fëmijë të vegjël.
NdĂ«rsa, gjatĂ« kĂ«rkimit nĂ«pĂ«rmjet âGoogle lensâ pĂ«r foton e dytĂ«, imazhi i pĂ«rket qytetit tĂ« DurrĂ«sit, zonĂ«s sĂ« plazhit.
Pra, ndryshe nga çfarë pretendohet në postimet e shpërndara në rrjetet sociale, foto me det dhe bimësi nuk tregon Durrësin e dikurshëm.
Lojra Olimpike tĂ« 2024-Ă«s u mbyllĂ«n mĂ« 11 gusht, pas njĂ« cikli fitoresh, humbjesh dhe rekordesh â duke pĂ«rfshirĂ« po ashtu njĂ« cikĂ«l tĂ« vazhdueshĂ«m dezinformimesh qĂ« morĂ«n dhenĂ« nĂ« mediat ndĂ«rkombĂ«tare, si dhe ato shqiptare. KĂ«tu u pĂ«rfshihen pretendimet se ndotja e lumit nĂ« Seine i kishte sĂ«murur atletĂ«t olimpik (kur nĂ« fakt problemi ishte nĂ« temperatura e larta), tek lajmet sipas tĂ« cilave njĂ« notare paraguajane u pĂ«rjashtua nga Olimpiada pĂ«r shkak tĂ« tatuazheve.
Narrativat dezinformuese në mediat shqiptare
Portale të tjera përdorën fotagrafi të gjeneruar nga Inteligjenca Artificiale ku tregohet presidenti Macron duke notuar në Seine, kurse të tjerë pretenduan se Kisha e Satanit pagëzoi Lojrat Olimpike, gje që doli tërësisht e pavërtetë. Në përgjithësi, këto narrativa u përdorën qoftë për të gjeneruar klikime në bazë të narrativave të përhapura edhe para hapjes së Lojrave Olimpike (si për shembull narrativa se Franca nuk ishte gati, apo se uji i lumit të Senës është tepër i ndotur). Por bëhet fjalë edhe për narrativa më tinzare, me natyrë politike, të cilat shpesh janë nxitur nga mediat shtetërore ruse, si Russia Today.
Kjo është një panoramë e përgjithshme e narrativave që u shpërndanë gjatë Lojrave Olimpike, por patjetwr që çështja që bëri më shumë bujë ishtë ajo e boksieres nga Algjeria Imane Khelifi. Më 1 gusht 2024, Khelifi mundi boksieren italiane Angela Carini në 46 sekonda dhe pas ndeshjes, Carini u shfaq me media duke qarë. Pamja e Carini-t në lot dhe e përgjakur, si dhe humbaja e saj e shpejtë, u përdorën nga figura të famshme si autorja e Harry Potter, J. K. Rowling, si dhe Elon Musk e Donald Trump për të akuzuar Khalifin se në fakt, ajo është burrë dhe duhet te diskualifikohet nga Lojrat Olimpike. Akuzat e këtyre figurave u bazuan në vendimin e Asociacioni Ndërkombëtarë të Boksit (IBA), i cila në vitin 2023 e kishte skualifikuar Khelifin nga Kompionati Botëror i Boksit, duke pretenduar se teste gjenetike tregonin se kromozomet e Khelifit janë ato të një burri.  Këto pretendime të nxjerra nga konteksti qarkulluan edhe në mediat shqipfolëse.
Akuzat ndaj Khelifit nuk marrin parasysh kontekstin nĂ« tĂ« cilin ajo i skualifikua nga lojrat e 2023-it, si dhe rregullat e Komitetit Olimpik pĂ«r tâu pranuar nĂ« lojrat, por edhe çështje mĂ« tĂ« gjĂ«ra mbi biologjine e trupit tĂ« njeriut dhe ndarjen nĂ« gjini. Khelifi nuk Ă«shte e vetmja qĂ« ka vuajtur akuza tĂ« tilla pĂ«rgjatĂ« Lojrave Olimpike. Boksierja tajvaneze Lin Yu-ting mori akuza tĂ« ngjashme, edhe pĂ«rse ato bĂ«n mĂ« pak bujĂ« se Khelifi.
SĂ« pari, pretendimet e lĂ«shuara nga IBA pĂ«r gjenetikĂ«n e Khelifit nuk janĂ« tĂ« vĂ«rtetuara. NĂ« 2023, Asociacioni NdĂ«rkombĂ«tarĂ« i Boksit (IBA) e skualifikoi Khelifin nga Kampionati i Boksit nĂ« New Dehli tĂ« IndisĂ«, duke thĂ«nĂ« se teste gjenetike tregonin se Khelifini kishte kromozome XY dhe jo XX siç kanĂ« zakonisht gratĂ«. Por, IBA-ja nuk ka treguar provat apo rezultatet e kĂ«tyre testimeve. NĂ« fakt, nĂ« 31 korrik 2024 IBA-ja lĂ«shoi njĂ« deklaratĂ« ku tha se  Khelifi ânuk iu nĂ«nshtrua njĂ« ekzaminimi tĂ« testosteronit, por iu nĂ«nshtrua njĂ« testi tĂ« veçantĂ« dhe tĂ« njohur, ku specifikat mbeten konfidenciale.â Por kĂ«to teste nuk janĂ« bĂ«rĂ« publike dhe nuk ka pasur aspak transparencĂ« mbi natyrĂ«n dhe rezultatet e tyre. PĂ«r mĂ« tepĂ«r, kĂ«to rezultatet tĂ« dyshimta u bĂ«n publike pĂ«rmes njĂ« deklarate qĂ« IBA-ja i lĂ«shoi medias ruse Tass nĂ« mars 2024. Duhet vĂ«nĂ« nĂ« dukje, se skualifikimi i Khelifit erdhi pasi ajo mundi nĂ« gjysĂ«m finale njĂ« atlete ruse.
Në fakt, në 2023-in, IBA-së ju hoqi kapaciteti për të organizuar kualifikimin e atletëve në sportin e boksit pasi shoqata, u akuzua për mungesë transparence si në financat dhe në organizmin e brendshëm të shoqatës dhe eventeve për të cilat ajo ka përgjëgjësinë. Duhet vënë në dukje se IBA-ja drejtohet nga rusi Umar Kremlev, dhe sponsori i saj më i madh ështe Gazprom, kompania e gazit e kontrolluar nga shteti rus. Zyrat e IBA-së u transferuan në Rusi në vitin 2020, nga ku shteti rus ka marrë kontrollin e përgjithshëm të shoqatës.
PĂ«rsa i pĂ«rkĂ«t çështjes sĂ« Khelifit, Komiteti i Lojrave Olimpike deklaroi se Khelani dhe boskierja tajvaneze Lin Yu-ting  âishin viktima tĂ« njĂ« vendimi tĂ« papritur dhe arbitrar nga IBA. NĂ« fund tĂ« Kampionatit BotĂ«ror tĂ« IBA nĂ« 2023, ata u skualifikuan papritmas pa asnjĂ« proces tĂ« rregullt.â Komiteti i Lojrave Olimpike, i cili vendos mbi tĂ« dretjĂ«n e altĂ«tĂ«ve pĂ«r tĂ« marrĂ« pjesĂ« nĂ« Lojrat Olimpike, bazohet tek pashaporta e atlĂ«tĂ«ve. âBoksierja algjeriane ka lindur femĂ«r, Ă«shtĂ« regjistruar femĂ«r, ka jetuar jetĂ«n e saj si femĂ«r, ka boksuar si femĂ«r, ka pasaportĂ« femĂ«râ, tha zĂ«dhĂ«nĂ«si i Komitetit Olimpik NdĂ«rkombĂ«tar Mark Adams nĂ« 2 gusht. Â
PĂ«rgjatĂ« karrierĂ«s sĂ« saj, Khelif ka marrĂ« pjesĂ« gjithnjĂ« si grua, dhe asnjĂ«herĂ« nuk ka deklaruar tĂ« ketĂ« qĂ«nĂ« person transgjinor apo interseks. Para fitores sĂ« saj ndaj Italianes Carini (dhe fitores se medaljes sĂ« artĂ« nĂ« lojrat Olimpike tĂ« 2024), Khelifi pasur rezultate tĂ« ndryshme nĂ« kompionatet e boksit. NĂ« kampionati botĂ«ror tĂ« 2018, ajo arriti 17-ta nĂ« kategorinĂ« e vetĂ«, kurse nĂ« vitin 2019 ajo pĂ«rfundoi e 33-ta pasi u eliminua nĂ« roundin e parĂ«. VetĂ«m nĂ« vitin 2021 ajo arriti tĂ« fitoi medaljen e parĂ« tĂ« arit nĂ« Kampionati e BotĂ«ror tĂ« Stambollit, kurse nĂ« Lojrat Olimpike tĂ« 2020-tĂ«s, humbi nĂ« finale ndaj boksieres irlandeze Kellie Harrington. Â
Rusia ka qĂ«nĂ« faktori i pĂ«rbashkĂ«t ndaj narrativave tĂ« dĂ«mshme nĂ« Lojrat Olimpike, duke pĂ«rfshirĂ« ato kundĂ«r Khelifit. Sipas amerikanes, Associated Press, âRrjetet e dezinformimit tĂ« lidhura me Kremlinin kapĂ«n njĂ« pĂ«rçarje rreth boksieres algjeriane Imane Khelif, e cila Ă«shtĂ« pĂ«rballur me pyetje tĂ« pabazuara nĂ« lidhje me gjininĂ« e sajâŠRrjetet ruse e pĂ«rforcuan debatin, i cili shpejt u bĂ« njĂ« temĂ« trendi nĂ« internet.â NĂ« vitet e fundit, Rusia ka pĂ«rdorur çështjet sociale, si panikun mbi personat trans dhe komunitetin LGBT+ pĂ«r tĂ« dĂ«mtuar besimin nĂ« qeveritĂ« pĂ«rĂ«ndimore, dhe tĂ« infilturar mendimin publik si nĂ« PerĂ«ndim dhe tek aleatĂ«t e tyre. Situata e fundit me Lojrat Olimpike u bazuar nĂ« vendimin jo transparent tĂ« nje organizate nĂ«n ndikimin e shtetit rus, dhe mĂ« pas u amplifikua po nga njĂ« rrjet rus nĂ« mediat sociale. Khelif dhe spektatorĂ«t e Lojrave Olimpike janĂ« viktimat e fundit e kĂ«saj fushate dizinformimi.
Edhe këtë sezon veror autoritetet paralajmëruan dënime të ashpra ndaj shkelësve që cënojnë sigurinë e pushuesve në bregdet. Verifikimet e Faktoje tregojnë se pavarësisht disa gjobave, perimetri i sigurisë në disa plazhe shkelet, duke rrezikuar jetën e pushuesve.
Afrovita Hysaj
Në hyrje të sezonit veror, ish ministri i Brendshëm Taulant Balla, paralajmëroi ndëshkime të ashpra për të gjithë shkelësit e perimetrit të sigurisë në bregdet.
âPolicia Kufitare dhe Roja Bregdetare janĂ« nĂ« çdo moment nĂ« krye tĂ« detyrĂ«s pĂ«r tĂ« ofruar ndihmĂ«. OperatorĂ«t turistikĂ«, duhet tĂ« kuptojnĂ« qĂ« nuk mund tĂ« dalin nĂ« lundrim tĂ« pacertifikuar dhe se nĂ« çdo rast masat ndĂ«shkimore do tĂ« jenĂ« tĂ« ashpra dhe mjetet detare do tĂ« bllokohen sipas ligjit. Nuk mund tĂ« rrezikohet kurrĂ«sesi nga papĂ«rgjegjshmĂ«ria jeta e pushuesveâ, deklaroi mĂ« 1 maj Balla, teksa pĂ«rshĂ«ndeste PolicinĂ« Kufitare dhe Rojen Bregdetare pĂ«r shpĂ«timin e 11 turistĂ«ve nĂ« det, pasi mjeti i tyre lundrues pĂ«soi defekt.
Verifikim
NĂ« mbyllje tĂ« muajit gusht, Faktoje vendosi tĂ« bĂ«jĂ« njĂ« verifikim lidhur me sigurinĂ« e pushuesve nĂ« disa plazhe. NĂ« VlorĂ«, vendqendrimi i mjeteve lundruese ndodhet pranĂ« kalatĂ«s sĂ« portit tĂ« mallrave, ndaj dhe plazhi nĂ« kĂ«tĂ« zonĂ« Ă«shtĂ« i ndaluar. Â
Por, në plazhe të tjera si ai i Karaburunit apo Sazanit, destinacione të shumicës së mjeteve lundruese nga Vlora, nuk kanë vendqendrime të përcaktuara. Në këto plazhe mjetet lundruese gjendet pranë pushuesveqë lahen në det, duke përbërë rrezik.
E njëjta panoramë të shfaqet në plazhet e Radhimës, më tej Dhërmiut dhe një pjesë të mirë të rivierës- kryesisht plazhet e mbyllura.
Pamjet më poshtë janë xhiruar në Porto Palermo, në zonën ku njihet si vendqëndrim i mjeteve lundruese, por që njëkohësisht ka leje edhe për përdorim plazhi. Kështu, pushuesit në këtë plazh duhet të notojnë pranë mjeteve lundruese, duke rrezikuar jetën.
Nga vëzhgimet në terren, krahas mungesës së vendqendrimeve për këto mjete, një tjetër problematikë lidhet me zbatimin e korridoreve për daljen e mjeteve lundruese.
Ndëshkime për shkelësit
E gjithĂ« vija bregdetare VlorĂ« â SarandĂ«, kontrollohet nga Drejtoria Vendore pĂ«r Kufirin dhe Migracionin qĂ« dispozicion 18 mjete lundruese Jet Ski tĂ« NjĂ«sisĂ« Policore Detare dhe 6 mjete lundruese B.P.
Nga fillimi I vitit e deri nĂ« fund tĂ« korrikit janĂ« kontrolluar dhe verifikuar 4791 mjete lundruese, nga tĂ« cilat 133 mjete lundruese janĂ« bllokuar dhe gjobitur- pĂ«r tu liruar pas shlyerjes sĂ« gjobave.Â
Policia e Kufirit ka vendosur 133 masa administrative, por nuk jep asnjë informacion mbi numrin apo personat e proceduar penalisht për shkelje të ligjit detar.
Edhe drejtoria vendore te Policisë Vlorë, në komunikatat e bëra publike për periudhën Janar- korrik tregon dhjetra raste të personave të cilët abuzojnë jo vetëm duke shkelur kufirin e lundrimit me mjete lundruese por duke rrezikuar edhe jetën e pushuesve. Mirëpo, në Prokurori nuk janë referuar të gjithë rastet.
Kullat e vrojtimit bosh
Në mungesë janë dhe vëzhguesit bregdetar, veçanërisht në plazhet publike. Ndërsa në plazhet private, zbulohet praktika e regjistrimit fiktiv (kryesisht vetë pronarët) në rolin e vëzhguesve, por kullat e vrojtimit mbeten bosh.
âRoje nuk kam parĂ« fare, asnjĂ«herĂ« nuk e kemi parĂ«.â- thotĂ« njĂ« pushuese nĂ« VlorĂ«
Referuar të dhënave nga Policia, gjatë këtij sezoni ka pasur 6 viktima në plazhe- shtetas që janë mbytur apo kanë humbur jetën për shkak të problemeve kardiake.
Leneda Halili, trajnuese e vrojtuesvë të plazheve thotë se Vlora edhe këtë vit është përballur me mungesa të theksuara të vrojtuesve.
âInteresi nga tĂ« rinjtĂ« e qytetit tĂ« VlorĂ«s pĂ«r tĂ« ushtruar profesionin sezonal tĂ« vrojtuesit tĂ« plazhit mbetet i ulĂ«t. JanĂ« rreth 35 persona tĂ« cilĂ«t deri mĂ« tani janĂ« trajnuar pĂ«r tĂ« ushtruar rolin e vrojtuesit tĂ« plazhit.â
Më tej ajo shton se për këtë arsye, bizneset gjejnë zgjidhje fictive.
âNĂ« VlorĂ« vazhdon tendenca qĂ« pĂ«r vrojtues plazhi trajnohen pronarĂ«t e bizneseve, subjekteve private vetĂ«m pĂ«r tĂ« plotĂ«suar dokumentacionet e shfrytĂ«zimit tĂ« hapĂ«sirĂ«s publike si plazh.â â thotĂ« Halili.
âShumica e vrojtuesve tĂ« trajnuar janĂ« pĂ«r punĂ«sim jashtĂ« vendit, sepse nĂ« vendet e Bashkimit Europian ata paguhen shumĂ« mĂ« tepĂ«r, pra marin CertifikatĂ«n dhe ikin jashtĂ«â- argumenton ajo.
Edhe pse është një detyrim ligjor, bregdeti i Jugut në pjesën më të madhe të plazheve ka mungesë të kufizueseve të notit.
âNuk ka shirita, mirĂ« do tĂ« ishte tĂ« kishte.â â thotĂ« njĂ« pushues nĂ« VlorĂ«.
Mungesa e kufizuesve të notit në det vihet re brenda në qytet por edhe në periferi të Vlorës. Verifikimet tregojnë se vetëm 40% e plazheve e respektojnë këtë detyrim.
PĂ«rfundim
Nisur nga verifikimet e kryera, deklaratën e ish ministrit të brendshëm Taulant Balla, mbi perimetrin e sigurisë në plazhe do ta kategorizojmë gjysmë të vërtetë.
Retorika e njĂ« prej personazheve kryesore tĂ« tragjedisĂ« sĂ« 21 janarit ka ndryshuar ndĂ«r vite. Lulzim Basha, nĂ« kohĂ«n kur drejtonte opozitĂ«n i cilĂ«sonte si shpifje hetimet e nisura nga drejtĂ«sia e vjetĂ«r, ndĂ«rsa riçeljen e hetimeve nga SPAK pak javĂ« mĂ« parĂ« e shikon si mundĂ«si pĂ«r tĂ« zbardhur ngjarjen. Pas vendimit detyrues tĂ« GjykatĂ«s sĂ« LartĂ«, SPAK tashmĂ« po kryen hetim pĂ«r vrasjen e Aleks NikĂ«s si dhe plagosjen e disa personave qĂ« mbetĂ«n tĂ« plagosur 13 vite mĂ« parĂ«. Krahas hetimit tĂ« veprimeve tĂ« GardĂ«s sĂ« RepublikĂ«s, SPAK kĂ«rkon tĂ« hetohen edhe veprimet e personave politik tĂ« kallĂ«zuar.Â
Ndryshimi i retorikës
âShpifjet dhe akuzat e lodhura e tĂ« vjetra tĂ« planifikuesve tĂ« dhunĂ«s ndaj institucioneve, tĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«ve qĂ« sot kanĂ« kriminalizuar institucionetâ- kĂ«shtu deklaronte Lulzim Basha, 10 prillin e 2015, ditĂ« kur Ministria e Brendshem nĂ« atĂ« kohĂ« e kallĂ«zoi pĂ«r ngjarjet e 21 janarit.Â
Pas 9 vitesh, mĂ« 16 korrik 2024, tashmĂ« vetĂ«m nĂ« pozicionin e deputetit tĂ« parlamentit tĂ« ShqipĂ«risĂ« ai do tĂ« shprehej:Â
âTĂ« hetojĂ« gjithçka, plotĂ«sisht nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« paanshme dhe profesionale. Ky ka qĂ«nĂ« mesazhi im nĂ« kĂ«to 13 vite dhe ky mbetet mesazhi im dhe natyrisht nĂ« funksion tĂ« kĂ«tij mesazhi kam qĂ«nĂ« dhe mbetem nĂ« dispozicion tĂ« çdo akti tĂ« drejtĂ«sisĂ« pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« zhbardhjen e plotĂ« dhe drejtĂ«sinĂ« e plotĂ« pĂ«r 21 janarin.â â Lulzim Basha, deputet.Â
DukshĂ«m nuk ka ngarkesa nĂ« deklaratĂ«n e tij, duke ofruar mbĂ«shtetje pĂ«r SPAK i cili vendosi tĂ« rihapĂ« hetimet pĂ«r kĂ«tĂ« çështje, pas vendimit detyrues tĂ« GjykatĂ«s sĂ« LartĂ«.Â
13 vite politikë dhe ping pong me dosjen
Prokuroria e TiranĂ«s gjatĂ« hetimeve pas ngjarjes arriti tĂ« zbardhĂ« dy nga katĂ«r vrasjet e 21 janarit. PĂ«r ekzekutimin e Ziver Veizit u dĂ«nua me gardisti Agim Llupo, ndĂ«rsa ish drejtuesi i gardĂ«s Ndrea Prendi u dĂ«nua me 1 vit burg pĂ«r vrasjen e Faik Myrtajt. Akuza e prokurorisĂ« pĂ«r vrasje me dashje u hodh poshtĂ« nga gjykata, duke bĂ«rĂ« qĂ« pĂ«r katĂ«r vrasje nĂ« bulevard tĂ« jepeshin vetĂ«m 4 vite burg. PĂ«r shkak tĂ« dĂ«mtimit tĂ« predhĂ«s qĂ« vrau Aleks NikĂ«n nuk u bĂ« e mundur tĂ« pĂ«rcaktohet, arma qĂ« e qĂ«lloi. NdĂ«rsa Hekuran Deda, u vra nga njĂ« plumb tejshpues dhe predha nuk u gjet. Pas ardhjes nĂ« pushtet tĂ« PartisĂ« Socialiste nĂ« 2013 herĂ« pas herĂ« janĂ« bĂ«rĂ« kallĂ«zime nĂ« prokurori, por pa u paraqitur asnjĂ« provĂ« e re duke bĂ«rĂ« qĂ« çështja tĂ« pĂ«rdoret politikisht nĂ« momente tĂ« caktuara apo nĂ« pĂ«rvjetore tĂ« kĂ«saj tragjedie.Â
Roli i Bashës dhe Berishës sipas kallëzuesve dhe mos hetimi përtej gardistëve
FamiljarĂ«t e viktimave tĂ« 21 janarit me anĂ« tĂ« njĂ« kallĂ«zimi kĂ«rkuan nga Prokuroria e Posaçme tĂ« rihetohej kjo çështje. Ata akuzojnĂ« ish-kryeministrin Sali Berisha, ish-ministrin e brendshĂ«m Lulzim Basha, ish-kreun e GardĂ«s sĂ« RepublikĂ«s, Ndrea Prendin dhe ish-gardistin Agim Llupo se kanĂ« funksionuar nĂ« formĂ«n e njĂ« organizate kriminale pĂ«r tĂ« kryer vrasje nĂ« rrethana cilĂ«suese kundĂ«r dy, ose mĂ« shumĂ« personave.Â
Kallëzimi nuk u mor parasysh nga Prokuroria e Posaçme e cila ia delegoi Prokurorisë së Tiranës, me argumentin se atje po kryhet një hetim dhe se nuk janë identifikuar zyrtarë të lartë të përfshirë në paligjshmëri.
Por, ndryshe ka argumetuar nĂ« vendim Gjykata e LartĂ«, e cila thotĂ« se nĂ«Â kallĂ«zim janĂ« tĂ« identifikuar personat, pozicioni i tyre dhe SPAK duhet tĂ« hetojĂ« pretendimet e ngritura nga familjarĂ«t e viktimave.Â
Për gjykatën është rasti që prokuroria të shtrijë hetimet përtej ekzekutuesve të krimit efektivevë të Gardës së Republikës, përfshirë edhe nivelin komandues të saj. Kjo për faktin se asnjëherë këto 13 vite nuk është tentuar për të shkuar tek përgjegjësitë e drejtuesve politik në atë kohë.
âTĂ« paballafaquar minimalisht (nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«) me indiciet individualizuese, evidentuese tĂ« implikimit tĂ« nivelit mĂ« tĂ« lartĂ« drejtues shtetĂ«ror,pĂ«rfshirĂ« Kryeministrin dhe Ministrin e BrendshĂ«m tĂ« kohĂ«s pĂ«rtej atij tĂ« mirĂ«fillte ekzekutues tĂ« vĂ«na nĂ« dispozicion tĂ« organit tĂ« procedimit.â â Vendimi i GjykatĂ«s sĂ« LartĂ«.
Kritikat për shkelje të ligjit nga SPAK dhe dy gjykatat e posaçme
Me argumentin se kjo ishte njĂ« çështje qĂ« po hetohej nga Prokuroria e TiranĂ«s drejtuesi i SPAK, Altin Dumani vendos ta dĂ«rgojĂ« çështje nĂ« kĂ«tĂ« prokurori. Pa kryer asnjĂ« verifikim apo veprim hetimor, 8 ditĂ« pas kallĂ«zimin dosja pĂ«rfundon nĂ« njĂ« prokurori normale.Â
âProkuroria e Posaçme thotĂ« qĂ« ka njĂ« çështje penale tĂ« hapur , kallĂ«zimi juaj nuk mĂ« sjell asgjĂ« mĂ« tepĂ«r, kĂ«shtu qĂ« unĂ« po pres prokurorinĂ« e TiranĂ«s. NĂ« rast se ajo konkludon qĂ« vrasjet janĂ« kryer nga zinxhiri komandues duke shpĂ«rdoruar detyrĂ«n pĂ«r shkak tĂ« cilĂ«sive tĂ« veçanta atĂ«herĂ« procesi hetimor do tĂ« kalojĂ« nĂ« SPAK.ââ thotĂ« pĂ«r Faktoje, Eugen Beçi, ish-Prokuror. Â
Vendimi i SPAK ankimohet në Gjykatën e Shkallës së Parë Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar nga Rajmonda Nika, bashkëshortja e Ales Nikës, por kjo gjykatë i jep të drejtë SPAK-ut. E njëjta gjë ndodh edhe në Apelin e Posaçëm.
Gjykata e LartĂ« Ă«shtĂ« e shumĂ« e ashpĂ«r nĂ« argumentimin e saj kur thotĂ« se dy vendimet janĂ« tĂ« paligjshme. Â
âKolegji konsideron vendimmarrjen e dy gjykatave, gjyqtarit pĂ«r hetimet paraprake tĂ« vesuar prej paligjshmĂ«risĂ«, zbatimit tĂ« gabuar tĂ« ligjit procedural penal.â â Vendimi i GjykatĂ«s sĂ« LartĂ«.
âGjykata e LartĂ« argumenton drejt pasi Prokuroria e Posaçme duhet tĂ« merrte nĂ« konsideratĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« empirike kallĂ«zimin nga familjarĂ«t e viktimave pĂ«r tĂ« kryer njĂ« hetim qĂ« mund tĂ« çonte nĂ« ngritjen apo jo tĂ« akuzave.â- Eugen Beçi , ish-Prokuror.
Strasburgu: Hetim i mangët nga prokuroria shqiptare
Gjykata e LartĂ« sjell si argument tjetĂ«r edhe Vendimin e GjykatĂ«s Evropiane pĂ«r Drejtat e Njeriut, e cila ka konstatuar se nĂ« hetimin e vrasjes sĂ« Aleks NikĂ«s nga prokuroria shqiptare ka mangĂ«si tĂ« shumta, qĂ« lidhen se kush ka dhĂ«nĂ« urdhĂ«rin pĂ«r tĂ« qĂ«lluar, kush fshiu filmimet dhe pse Ă«shtĂ« qĂ«lluar nĂ« lartĂ«sinĂ« e njeriu nga oficerĂ«t e gardĂ«s.Â
Sipas Strasburgut, deklaratat publike të nënpunësve të lartë pas ngjarjes kanë ndikuar në hetim. Në atë kohë ish-kryeministri Sali Berisha deklaroi se bazuar në të dhënat paraprake të ekspertëve dhe mjekëve protestuesit ishin qëlluar nga afër dhe armë të lehta.
âDeklaratat publike tĂ« nxituara mĂ« pas, tĂ« bĂ«ra nga nĂ«punĂ«s tĂ« lartĂ«, se viktimat ishin qĂ«lluar nga njĂ« distancĂ« e afĂ«rt dhe me armĂ« qĂ« ishin tĂ« ndryshme nga ato qĂ« pĂ«rdoreshin nga Garda ose policia, ngrenĂ« dyshimet nĂ«se autoritetet ekzekutive ishin tĂ« pĂ«rkushtuara qĂ« nĂ« fillim pĂ«r tĂ« zbardhur plotĂ«sisht ato ngjarje tĂ« rĂ«nda dhe pĂ«r tĂ« mos devijuar apo ndĂ«rhyrĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« papĂ«rshtatshme nĂ« hetimin penal.â â Vendimi i GJEDNJ-sĂ«.
Gjykata Evropiane pĂ«r tĂ« Drejtat e Njeriut prek dhe njĂ« pikĂ« shumĂ« tĂ« diskutuar pĂ«rgjatĂ« kĂ«tyre 13 viteve, mosekzekutimi nga ana e policisĂ« i urdhĂ«r-arresteve pĂ«r zinxhirin drejteus tĂ« GardĂ«s sĂ« RepublikĂ«s.Â
âAkoma mĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m Ă«shtĂ« fakti qĂ« pĂ«rveç humbjes sĂ« kohĂ«s sĂ« çmuar, autoritetet humbĂ«n nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pakthyeshme mundĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« marrĂ« nĂ« pyetje tĂ« dyshuarit menjĂ«herĂ« pas ngjarjes, duke minimizuar kĂ«shtu çdo mundĂ«si pĂ«r marrĂ«veshje tĂ« fshehtĂ« ose shtrembĂ«rim tĂ« sĂ« vĂ«rtetĂ«s.â â Vendimi i GJEDNJ-sĂ«.
Rezultati, nisja e hetimeve nga SPAK, jo pĂ«r tĂ« gjithĂ« vrasjetÂ
SPAK njoftoi në 16 korrik se kishte nisur hetimin pas vendimit detyrues të Gjykatës së Lartë për vrasjen e Aleks Nikës dhe plagosjen e Artes Dybelit, Ilia Qeskos dhe Ilia Papas.
âDy vrasjet e tjera Ziver Veizit dhe Faik MyrtĂ«s, qĂ« janĂ« mbyllur me vendim gjykate, ligji shqiptarĂ« nuk mund tâi shohĂ« pĂ«r rigjykim, sepse rigjykimi nĂ« ato raste jepet vetĂ«m pĂ«r tĂ« lehtĂ«suar pozitĂ«n e tĂ« dĂ«nuarve.â- Eugen Beçi , Ish-Prokuror.
Megjithatë hetimi i SPAK në këtë rast pritet të jetë gjithëpërfshirës për të përcaktuar edhe armën që qëlloi mbi protestuesin tjetër Hekuran Deda, vrasje tjetër e pazbardhur e kësaj tragjedie.
PĂ«rfundim
Nisur nga verifikimet e kryera, deklaratën ku Lulzim Basha i cilësonte hetimet e 21 janarit si shpifje, do ta kategorizojmë të pavërtetë.
Prindërit e Giselit e kuptuan se ai kishte probleme me dëgjimin vetëm kur mbushi dy vjeç. Pas një vizite në poliklinikë e Pogradecit, për një kontroll më të specilizuar ata ju drejtuan shërbimit ORL në spitalin qëndror Nënë Tereza në Tiranë . Mjekët konfirmuar frikën e tyre, Giseli vuante nga humbja e dëgjimit- Hypoacusia.
Dy vjeçari kishte nevojĂ« pĂ«r implantin koklear, njĂ« pajisje qĂ« mund tâju rikthejĂ« dĂ«gjimin e dobishĂ«m personave me humbje tĂ« rĂ«nda ose tĂ« thella tĂ« dĂ«gjimit (shurdhim nervor), implantohet nĂ« fĂ«mijĂ«t qĂ« kanĂ« shurdhĂ«si tĂ« thellĂ« dhe nuk pĂ«rfitojnĂ« mĂ« nga asnjĂ« ndihmesĂ« tjetĂ«r dĂ«gjimi.Â
Ky shĂ«rbim ofrohet falas dhe nĂ« tĂ« tilla raste, mjekĂ«t rekomandojnĂ« qĂ« implanti tĂ« vihet deri nĂ« moshĂ«n 4 vjeçare.Â
Por, labirinthi i procedurave administrative dhe shĂ«ndetĂ«sore bĂ«ri qĂ« Giseli tĂ« mos pĂ«rfitonte nĂ« kohĂ«n e duhur aparatin qĂ« pĂ«rmirĂ«son dĂ«gjimin. Pas njĂ« procesi gjyqĂ«sor administrativ dhe civil, drejtĂ«sia vendosi qĂ« mjekĂ«t tâi mundĂ«sonin pajisjen e dĂ«gjimit kur Giseli ishte 7 vjeç.
I mituri, nĂ« bashkĂ«punim me pĂ«rfaqĂ«suesit ligjor tĂ« Komitetit Shqiptar tĂ« Helsinkit mundĂ«n tâa fitonin gjyqin.Â
Por shkak të vonesës, problemi në dëgjim u shtua, dhe rrjedhimisht Giseli shfaqi probleme edhe në të folur. Ndaj, krahas impiantit falas, familja u dëshmpërblye pasi institucionet përgjegjëse, u gjobitën me masën 6.838.590 lekë (të reja) për dëmin e shkaktuar.
32 ndërhyrje falas në 5 vite
Historia e Giselit nuk Ă«shtĂ« njĂ« rast i izoluar. PranverĂ«n e vitit 2021, B.M mamaja e njĂ« foshnje tĂ« porsalindur i rrĂ«feu mjekĂ«s pediatre shqetĂ«simin e saj. Me kalimin e javĂ«ve tĂ« para, nĂ«na e djalit kuptoi se foshnja nuk reagonte ndaj zhurmave.Â
âMjekja pediatre mĂ« tha tĂ« prisja gjashtĂ« muaj pasi nĂ« kĂ«to muaj fĂ«mijĂ«t nuk reagojnĂ« nga zhurmat. Pas gjashtĂ« muajsh, ju drejtuam ORL-sĂ«, ku mjekja mĂ« tha qĂ« duhet tĂ« vija pĂ«rsĂ«ri pas njĂ« viti sepse sipas saj djali mund tĂ« ishte autik. FĂ«mijĂ«t shurdh nĂ« spitale quhen âbudallenjâ, kĂ«shtu ma kanĂ« quajtur djalin edhe nĂ« praninĂ« timeâ, rrĂ«fen e ema e djalit tĂ« vogĂ«l.Â
âPas vizitave atje, mĂ«sova se djali nuk mund tĂ« dĂ«gjonte dhe pĂ«r pasojĂ« nuk reagonte nga zhurmat.â -tregon ajo.
Kur u kthyen nĂ« TiranĂ«, çifti nisi tĂ« interesohej pĂ«r ndĂ«rhyrjen e implantit koklear, sipas rekomandimit tĂ« mjekĂ«ve italianĂ«.Â
âPĂ«rpara ndĂ«rhyrjes djali duhet tĂ« bĂ«nte rezonancĂ«n magnetike, por mjeku pĂ«rgjegjĂ«s thjesht na tha; âNuk dua tâjua bĂ«j, nuk mĂ« bie mendja kush jeniâ. Pas shumĂ« vajtje-ardhjesh dhe pa asnjĂ« zgjidhje, qoftĂ« nga Fondi, qoftĂ« nga spitali, shkuam nĂ« Gjermani dhe e kryem ndĂ«rhyrjen atje falas.â â tregon B.M.
Të dhënat zyrtare tregojnë se nga viti 2020 e deri në gjysmën e parë të këtij viti, 32 fëmijë kanë përfituar implante kokleare falas në shtet.
âJu informojmĂ« se nĂ« shĂ«rbimin ORL, QSUNT nuk ka listĂ« pritjeje pĂ«r implantim.â- thekson shĂ«rbimi i O.R.L-sĂ« pas njĂ« kĂ«rkese pĂ«r informacion.
Prapavijë
NĂ« vitin 2012, ministri i ShĂ«ndetĂ«sisĂ« nĂ« detyrĂ«, Petrit Vasili shprehej se po rishikoheshin fondet e buxhetit tĂ« shtetit pĂ«r tĂ« mundĂ«suar ndĂ«rhyrjen krirugjikale falas pĂ«r fĂ«mijĂ«t qĂ« nuk dĂ«gjojnĂ«.Â
Por ndĂ«rhyrjet e para falas u kryen pas pesĂ« vitesh dhe jo nga shteti, por falĂ« njĂ« donacioni tĂ« huaj. NĂ« vitin 2017, pranĂ« shĂ«rbimit tĂ« ORL-sĂ« nĂ« QendrĂ«n Spitalore âNĂ«nĂ« terezaâ u realizuan tre ndĂ«rhyrjet e para kirurgjikale pĂ«r vendosjen e implanteve koklear tek tre fĂ«mijĂ« me probleme tĂ« thella dĂ«gjimi.Â
Më tej, ky shërbim u zyrtarizua falas në tetor të vitit 2020, ku për herë të parë në vendin tonë 5 fëmijë nga mosha 2 deri në 7 vjeç mundën të përfitonin nga kjo paketë me financim të plotë nga shteti.
Nisur nga ky premtim, familja e Giselit pasi nuk gjeti zgjidhje për 2 vjet, ndërmori një betejë ligjore të përfaqësuar nga Komiteti Shqiptar i Helsinkit.
Padia e ngritur, bazohej në Vendimin e Këshillit të Ministrave, që miraton një sërë paketash shëndetësore që financohen nga shteti. Garantimi falas i shërbimit të implantit koklear është pjesë e kësaj VKM-je.
Kostoja totale e këtij shërbimi, arrin vlerën 290 mijë lekë nga të cilat 270 mijë janë për impiantin dhe 20 mijë si kosto për ndërhyrjen kirurgjikale. Kjo paketë është një nga ndërhyrjet më të shtrenjta që rimbursohet nga shteti.
Institucionet e ngarkuara janĂ« Fondi i Sigurimit tĂ« DetyrueshĂ«m tĂ« Kujdesit ShĂ«ndetĂ«sor, MinistrisĂ« sĂ« ShĂ«ndetĂ«sisĂ« dhe Mbrojtjes Sociale dhe QSUT âNĂ«nĂ« Terezaâ.
E gjithĂ« procedura qĂ« nga buxhetimi e deri tek konsultat e vizitat qĂ« duhet tĂ« kryejĂ« fĂ«mija pĂ«rpara ndĂ«rhyrjes, janĂ« tĂ« pasqyruara nĂ« Regjistrin KombĂ«tar tĂ« Paketave tĂ« ShĂ«rbimeve ShĂ«ndetĂ«sore â qĂ« administrohet nga Fondi i Sigurimit tĂ« DetyrueshĂ«m tĂ« Kujdesit ShĂ«ndetĂ«sor.Â
Në rastin e Giselit, Fondi nuk kishte përmbushur detyrimin administrativ edhe pse kishte në përgjegjësi vendimin e konsultës, formularin që tregon se fëmija kishte nevojë urgjente për këtë ndërhyrje dhe regjistrimin e të miturit në Regjistrin Kombëtar të Paketave.
Nga ana tjetër, Ministrisa e Shëndetësisë dhe QSUT kanë detyrimin e gjetjes së implantit koklear dhe realizimit të ndërhyrjes kirurgjikale. Po edhe këto institucione nuk e ndihmuan Giselin.
Shtyrja e vazhdueshme e afateve tĂ« pĂ«rgjigjeve pĂ«r Censusin 2023 e ka shqetĂ«suar shumĂ« mjedisin shqiptar pĂ«r rezultatet. Opozita ka ngritur akuza deri pĂ«r shifra tĂ« manipuluara, kurse minoritetet dhe komunitetet fetare janĂ« shqetĂ«suar pĂ«r stratigrafinĂ« e re tĂ« komuniteteve respektive. MĂ« nĂ« fund, INSTAT-i bĂ«ri publike tĂ« dhĂ«nat e Censusit 2023 mĂ« 28 qershor: tashmĂ« ShqipĂ«ria kishte 2.4 milion banorĂ« ose rreth 400 mijĂ« banorĂ« mĂ« pak se nĂ« vitin 2011.Â
Rezultatet ishin tĂ« hidhura nĂ« tĂ« gjitha shtresĂ«zimet. PĂ«r hir tĂ« sĂ« vĂ«rtetĂ«s, Censi i 2023-shit prodhoi tĂ« dhĂ«na âinteresanteâ dhe pĂ«rsa i pĂ«rket minoriteteve nĂ« ShqipĂ«ri. Nga shifra e saktĂ« e 2 milionĂ« e 402 mijĂ« e 113 banorĂ«ve nĂ« vendin tonĂ«, 23 485 p.sh. u deklaruan minoritarĂ« grekĂ«, por me njĂ« numĂ«r tĂ« ulĂ«t krahasuar me vitin 2011, kur u deklaruan deri 24.243 syresh (INSTAT, 2024).Â
Goditjen mĂ« tĂ« madhe e ka marrĂ« komuniteti maqedonas, i cili Ă«shtĂ« pĂ«rgjysmuar. Aktualisht jetojnĂ« 2281 minoritarĂ« maqedonas, ndĂ«rkohĂ« qĂ« nĂ« vitin 2011 ishin deklaruar 5512 banorĂ« syresh. PĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« Ă«shtĂ« llogaritur edhe minoriteti bullgar dhe boshnjak, respektivisht duke na dhĂ«nĂ« shifrat 7057 bullgarĂ« dhe 2963 boshnjakĂ«. Ishte pikĂ«risht kjo shifĂ«r e lartĂ« e minoritetit bullgar krahasuar me atĂ« maqedonas, e cila ka sjellĂ« akuza pĂ«r manipulim nga Partia Aleanca e Maqedonasve pĂ«r Integrimin Evropian (AMIE) sĂ« tĂ« dhĂ«nave tĂ« Censit dhe jo vetĂ«m kaq.Â
Reagimi i komunitetit maqedonas tĂ« ShqipĂ«risĂ« ishte i pritur edhe i menjĂ«hershĂ«m. âPartia Aleanca e Maqedonasve pĂ«r Integrimin Evropian (AMIE), si e vetmja parti qĂ« pĂ«rfaqĂ«son interesat e komunitetit maqedonas nĂ« ShqipĂ«ri, shpreh indinjatĂ«n dhe mospranimin e rezultateve tĂ« publikuara tĂ« Censusit 2023, duke theksuar se shifrat pĂ«r minoritetin maqedonas janĂ« tĂ« manipuluara dhe tĂ« falsifikuara. Procesi i regjistrimit tĂ« popullsisĂ« nuk ishte i drejtĂ« dhe transparent dhe, nuk u zbatuan as standardet ndĂ«rkombĂ«tare dhe as ato tĂ« Eurostat-itâ, janĂ« shprehur zyrtarisht ata.Â
Nuk ka qĂ«ndruar pasive dhe Ministria e Jashtme e RepublikĂ«s sĂ« MaqedonisĂ« sĂ« Veriut, e cila shprehu shqetĂ«simin pĂ«r tĂ« dhĂ«nat e regjistrimit tĂ« kryera nĂ« ShqipĂ«ri nĂ« vitin 2023 pĂ«r shkak tĂ« âpublikimit tĂ« tĂ« dhĂ«nave paraprake tĂ« cilat, pĂ«r fat tĂ« keq, nuk pasqyrojnĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« adekuate numrin real tĂ« maqedonasve etnikĂ« nĂ« vendâ. Ministria e Jashtme nĂ« Shkup ka shprehur pakĂ«naqĂ«si dhe reagim tĂ« fortĂ« edhe pĂ«r pĂ«rdorimin e fjalĂ«s âMaqedonasit e Veriutâ.
Nga ana tjetĂ«r, shoqata âProsperitet Gollobordaâ Ă«shtĂ« shprehur e ngazĂ«llyer pĂ«r shifrat. Kryetari i saj Haxhi Pirushi, u shpreh tejet i gĂ«zuar pĂ«r rezultatet e Censusit 2023: âOrganizimi ynĂ« u krijua mĂ« 5 Maj tĂ« vitit 2000, pĂ«r ta vĂ«rtetuar e mbrojtur gjuhĂ«n e trashĂ«guar bullgare. Shteti ynĂ«, ku jetojmĂ«: Kuvendi, Qeveria mori njĂ« vendim historik tĂ« pa bĂ«rĂ« prej askujt mĂ« parĂ«, pasi nuk na ishte njohur kjo e drejtĂ« prej vitit 1938, kur pati njĂ« njohje por pa u zbatuarâ, tha ai pĂ«r Faktoje.
Anipse, protesta dhe indinjata e komunitetit veri-maqedonas nuk Ă«shtĂ« ndalur. âNĂ« 11 censuset e realizuara nĂ« ShqipĂ«ri pĂ«rgjatĂ« 100 viteve, asnjĂ« banor nuk Ă«shtĂ« deklaruar bullgar. NĂ« asnjĂ« raport monitorues tĂ« organizatave ndĂ«rkombĂ«tare tĂ« cilat merren me respektimin e tĂ« drejtave tĂ« minoriteteve siç Ă«shtĂ« KĂ«shilli i EvropĂ«s i cili monitoron zbatimin e KonventĂ«s KuadĂ«r pĂ«r Mbrojtjen e tĂ« Drejtave tĂ« Pakicave KombĂ«tare nuk Ă«shtĂ« evidentuar ekzistenca e njĂ« minoriteti bullgar nĂ« ShqipĂ«ri. Edhe nĂ« Raportin e ParĂ« pĂ«r tĂ« Drejtat e Pakicave KombĂ«tare tĂ« Avokatit tĂ« Popullit nga viti 2015 nuk Ă«shtĂ« evidentuar ekzistenca e minoritet bullgar nĂ« ShqipĂ«riâ, Ă«shtĂ« shprehur kryetari i AMIE Vasil Steriovski pĂ«r Faktoje.al.
Të pakënaqur me shifrat kanë mbetur edhe dy komunitetet kristiane në vend. Census-2023 ka llogaritur 4 për qind që janë identifikuar si ateistë: 1.1 milionë janë shpallur myslimanë, katolikë janë shpallur 202 mijë, ortodoksë 174 mijë dhe bektashinj 116 mijë. Kisha katolike pasi ka gjykuar për rezultatet, duke theksuar largimin, kuptohet dhe mes anëtarëve të komunitetit, ka pranuar se nuk mund të gjykojnë nëse realisht është ky numri i vërtetë i katolikëve në Shqipëri! Kisha ortodokse ka qenë më direkte dhe e ashpër në qëndrimin e saj duke i quajtur rezultatet e Censit 2023 për numrin e të krishterëve orthodhoksë se nuk pasqyrojnë realitetin.
Ndërsa në rastin e minoritetit grek dhe komuniteteve fetare, shqetësimi i numrave ka qenë i pranishëm por edhe i justifikueshëm, peshën më të madhe të problemit e ka marrë shqetësimi i komunitetit veri-maqedonas ndaj atij bullgar.
Konflikti shqiptar i komuniteteve të afërta etnike nuk është i rastësishëm. Bullgaria dhe Maqedonia e Veriut janë në mosmarrëveshje të mëdha qysh me ndarjen e kësaj të fundit në ish-Jugosllavi, e cila ndryshe nga republikat e tjera u shkëput pa probleme lufte. Problemet mes tyre kanë rrokur çështjet e identitetit, gjuhës dhe historisë, duke arritur kulmin gjatë tre viteve të fundit në një bllok të vazhdueshëm bullgar për integrimin e Shkupit zyrtar në Bashkimin Evropian.
Kuvendi i ShqipĂ«risĂ«, me njĂ« konsensus mes forcave kryesore politike nĂ« vitin 2017 miratoi ligjin âPĂ«r mbrojtjen e pakicave kombĂ«tare nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ«â. NĂ« kuptimin e kĂ«tij ligji, pakicat kombĂ«tare nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ« janĂ« pakicat greke, maqedonase, arumune, rome, egjiptiane, malazeze, boshnjake, serbe dhe bullgare.
Asokohe kryeministri bullgar Bojko Borisov e cilĂ«soi si njĂ« arritje historike pĂ«r BullgarinĂ« faktin qĂ« ShqipĂ«ria njohu minoritetin bullgar nĂ« vend: âPas 104 vitesh ShqipĂ«ria e njohu bashkĂ«sinĂ« etnike bullgare. Kjo njohje Ă«shtĂ« rezultat i pĂ«rpjekjeve tĂ« jashtĂ«zakonshme qĂ« diplomacia bullgare ka bĂ«rĂ« nĂ« mbrojtje tĂ« tĂ« drejtave tĂ« bullgarĂ«ve jashtĂ« kufijve tĂ« venditâ.
Kryeministri bullgar në postimin e tij, menjëherë pas miratimit, i dedikoi një falënderim të veçantë kryeministrit shqiptar Edi Rama, i cili sipas Borisov mbajti premtimin që të mos shkeleshin interesat e komunitetit bullgar në Shqipëri.
âMegjithĂ«se nĂ« projektligjin e depozituar nĂ« Parlament nga Ministria pĂ«r EvropĂ«n dhe PunĂ«ve tĂ« Jashtme parashikohej njohja e tetĂ« pakicave kombĂ«tare ekzistuese (GrekĂ«t, Maqedonasit, VllehĂ«t, SerbĂ«t, MalazezĂ«t, BoshnjakĂ«t, RomĂ«t dhe EgjiptianĂ«t), nĂ« momentin e fundit, vendi ynĂ« iu nĂ«nshtrua presioneve nga Bullgaria me veton e anĂ«tarĂ«simit nĂ« Bashkimin Evropian dhe me kĂ«tĂ« ligj u njoh njĂ« pakice jo-ekzistente bullgare nĂ« ShqipĂ«ri. AtĂ«herĂ« kemi reaguar si minoritet maqedonas se njohja e minoritetit jo-ekzistues bullgar do tĂ« thotĂ« gjenocid pĂ«r minoritetin maqedonas sepse Bullgaria kĂ«rkon minoritet nĂ« zonat ku jeton minoriteti maqedonas pĂ«rgjatĂ« kufirit shqiptaro-maqedonas. NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, nĂ«nvizuam se Bullgaria do keqpĂ«rdorte qenien e saj anĂ«tar e Bashkimit Evropian pĂ«r tĂ« thelluar synimin e mĂ«sipĂ«rm: Asimilimin e komunitetit maqedonas nĂ« ShqipĂ«ri dhe krijimin e njĂ« komuniteti bullgar inekzistentâ, i Ă«shtĂ« pĂ«rgjigjur kryetari i AMIE Vasil Steriovski Faktoje.al.
Po, ndĂ«rsa pakica maqedonase veriore nĂ« ShqipĂ«ri ka reaguar ashpĂ«r, duket se shteti i MaqedonisĂ« sĂ« Veriut ka qenĂ« i kujdesshĂ«m. Drejtori i Entit ShtetĂ«ror tĂ« Statistikave tĂ« MaqedonisĂ« sĂ« Veriut Apostol Simovski deklaroi se fakti qĂ« njĂ« pjesĂ« e popullsisĂ« shqiptare u identifikua si bullgare gjatĂ« regjistrimit pĂ«r shkak tĂ« pĂ«rpjekjeve tĂ« konsiderueshme bullgare nuk e konsideroi dĂ«shtim nga ana e ShqipĂ«risĂ« por ai vuri nĂ« dukje se regjistrimi potencialisht mund tĂ« pĂ«rsĂ«ritet. âKudo nĂ« botĂ«, nĂ« vendet ku mblidhen tĂ« dhĂ«nat e identitetit etnik, ky informacion duhet tĂ« pasqyrojĂ« vullnetin e lirĂ« tĂ« personit qĂ« e jep atĂ«â, tha Simovski.
NdĂ«rkohĂ« qĂ« pakica bullgare e quan si sukses. âUnĂ« e kam filluar punĂ«n pĂ«r kĂ«tĂ« problem nĂ« vitin 1993. Zyrtarisht nĂ« vitin 2000 me vendim gjykateâŠKush bĂ«n mohimin e identitetit tonĂ« pĂ«r ne po bĂ«n njĂ« gabim anti- historik e tĂ« pavĂ«rtetĂ«, gjĂ« qĂ« çon nĂ« gjĂ«ra tĂ«âŠpavĂ«rtetaâ, i Ă«shtĂ« pĂ«rgjigjur Haxhi Pirushi ngashoqata âProsperitet Gollobordaâ Faktoje.al.
Historia e re e trajtimit tĂ« kĂ«saj pakice nis me rrugĂ«n bullgare drejt EuropĂ«s. LĂ«vizjet e njĂ« pjese tĂ« minoritarĂ«ve, njohur si goranĂ« (por qĂ« shqiptarĂ«t i identifikonin me pasardhĂ«sit e BogomilĂ«ve), pĂ«r tĂ« marrĂ« pasaportat bullgare u intensifikuan shumĂ« pas hyrjes sĂ« BullgarisĂ« sĂ« BE. NĂ«ntĂ« fshatrat, qĂ« pĂ«rbĂ«jnĂ« zonĂ«n e GorĂ«s nĂ« Verilindje tĂ« vendit popullohen nga banorĂ« qĂ« kanĂ« trashĂ«guar gjuhĂ«n sllave tĂ« ngjashme me atĂ« maqedonase, e qĂ« mendohet se janĂ« ngulur aty mes shekujve XI dhe XIII, kohĂ« kur Bullgaria u pĂ«rfshi nga lĂ«vizja bogomile-qĂ« banorĂ«t e shqipĂ«rojnĂ« âtĂ« dashurit e Zotitâ.
E vĂ«rteta Ă«shtĂ« se pas viteve â90, komuniteti u tundua shpesh nga ofertat pĂ«r nĂ«nshtetĂ«si ballkanase. SerbĂ«t erdhĂ«n qysh nĂ« fillim tĂ« viteve â90 dhe u pĂ«rpoqĂ«n pa sukses ta pĂ«rgatisin GorĂ«n si minoritet tĂ« tyren nĂ« ShqipĂ«ri. Maqedonasit shkuan mĂ« tej duke u premtuar edhe pasaporta goranĂ«ve. Por, vetĂ«m bullgarĂ«t, ia dolĂ«n tâi pĂ«rfshinin nĂ« interesat e tyre. Media shqiptare e trajtoi problemin qysh nĂ« vitin 2015, kur fshatrat e Shishtavecit dhe Zapodit u vendosĂ«n nĂ« fokusin e medias pĂ«r tĂ« ilustruar fluksin e lartĂ« tĂ« largimeve nga ShqipĂ«ria dhe kĂ«rkesave pĂ«r azil drejt vendeve tĂ« BE-sĂ«. Realiteti ishte se pasaportat e reja bullgare i ndihmuan shumĂ« banorĂ«, qoftĂ« dhe ata qĂ« sâishin goranĂ«, por qĂ« njihnin gjuhĂ«n pĂ«r tĂ« nisur njĂ« jetĂ« tĂ« re nĂ« PerĂ«ndim, shumĂ« herĂ« mĂ« tĂ« favorizuar se mijĂ«ra shqiptarĂ« qĂ« pĂ«rfunduan nĂ« kampet e azilkĂ«rkuesve (Ibid). TĂ« mos harrojmĂ« se sot, pasaportat bullgare u mundĂ«sojnĂ« qytetarĂ«ve tĂ« hyjnĂ« pa vizĂ« nĂ« 171 shtete.
Duke u kthyer pas nĂ« histori, vakumi qĂ« la politika bullgare nĂ« kohĂ«n e komunizmit, shtuar me politikĂ«n e ish-JugosllavisĂ« dhe realiteti i shtetformimit tĂ« shtetit tĂ« MaqedonisĂ« sĂ« Veriut u reflektua me njĂ« intensitet tĂ« madh pas viteve â90 me pĂ«rplasjet e Sofjes dhe Shkupit zyrtar.
âLigji nuk pĂ«rcaktonte se ku jeton ky minoritet nĂ« ShqipĂ«ri, por Bullgaria, duke u mbĂ«shtetur nĂ« kĂ«tĂ« ligj, shtriu propagandĂ«n e saj nĂ« rajonet ku tradicionalisht banon minoriteti maqedonas nĂ« ShqipĂ«ri: nĂ« zonat e PrespĂ«s, GollobordĂ«s, GorĂ«s, si dhe nĂ« fshatin VĂ«rnik nĂ« zonĂ«n e Devollit. Pas ânjohjesâ sĂ« minoritetit bullgar, filloi fushata e ashpĂ«r e Sofjes pĂ«r tĂ« mohuar dhe asimiluar minoritetin maqedonas nĂ« ShqipĂ«ri. Bullgari çdo muaj organizonte ekskursione falas pĂ«r tĂ« rinjtĂ« nga zonat e GorĂ«s, GollobordĂ«s, PrespĂ«s dhe VĂ«rnikut. Jepte bursa pĂ«r studime falas nĂ« universitetet bullgare, si dhe bursa falas pĂ«r studime pasuniversitare dhe doktorature. Ambasada Bullgare formonte shoqata, duke financuar projekte tĂ« ndryshme nĂ« zonat ku tradicionalisht jetojnĂ« Maqedonasit nĂ« ShqipĂ«ri. Fondacione tĂ« ndryshme nga Bullgaria jepni donacione tĂ« ndryshme pĂ«r shkollat, bashkitĂ«, qendrat shĂ«ndetĂ«sore, sillnin doktora nga Bullgaria pĂ«r tĂ« kryer kontrolle falas nĂ« zonat ku jeton minoriteti maqedonas etj.â, shprehet i indinjuar Sterivski i AMIE pĂ«r Faktoje.al.
âPas fillimit tĂ« ndĂ«rtimit tĂ« demokracisĂ« nĂ« ShqipĂ«ri filluan proceset e vetĂ«identifikimit tĂ« pakicĂ«s bullgare si bullgarĂ«â, pohon historiani Tashev. Sipas fjalĂ«ve tĂ« tij bullgarĂ«t nĂ« ShqipĂ«ri kurrĂ« nuk kanĂ« qenĂ« diskriminuar. âNĂ« vitin 1991 aty janĂ« regjistruar organizatat e para tĂ« bullgarĂ«ve, kurse dy vjet mĂ« vonĂ« tek ne vijnĂ« tĂ« rinjtĂ« e parĂ«, tĂ« cilĂ«t dĂ«shirojnĂ« tĂ« studiojnĂ« nĂ« universitetet bullgare. AtĂ«herĂ« filloi dhe veprimtaria e qĂ«llimshme pĂ«r njohje zyrtare tĂ« minoritetit bullgar nĂ« ShqipĂ«ri gjĂ«, e cila u realizua nĂ« vitin 2017. Sot mĂ«simi i gjuhĂ«s letrare bullgare Ă«shtĂ« prioritet pĂ«r bashkatdhetarĂ«t tanĂ« nĂ« ShqipĂ«ri, ku janĂ« tri shkolla bullgare tĂ« sĂ« dielĂ«s dhe 700 tĂ« rinj kanĂ« mbaruar arsimin e lartĂ« tek neâ.
Tabloja vjen ndryshe nga pĂ«rfaqĂ«suesi i lartĂ« i komunitetit maqedonas verior nĂ« vend, Steriovski. âNjĂ« nga masat pĂ«r tĂ« krijuar njĂ« minoritet artificial bullgar nĂ« ShqipĂ«ri, tĂ« cilĂ«n Bullgaria e zbatoi, duke pĂ«rfituar nga situata e dobĂ«t ekonomike e minoritetit maqedonas nĂ« ShqipĂ«ri dhe qytetarĂ«ve shqiptarĂ« sĂ« bashku, ishte dhĂ«nia e pasaportave bullgare pĂ«r tĂ« gjithĂ« qytetarĂ«t shqiptarĂ«. Maqedonasit dhe ShqiptarĂ«t paguanin mijĂ«ra euro tĂ« marrin pasaportĂ« bullgare dhe tĂ« shkojnĂ« pĂ«r tĂ« punuar nĂ« PerĂ«ndim, duke pĂ«rdorur privilegjet e vendeve anĂ«tare tĂ« BE-sĂ«. Ky Ă«shtĂ« njĂ« biznes me vlerĂ« miliona euro, qĂ« funksionon jo vetĂ«m nĂ« ShqipĂ«ri, por nĂ« shumĂ« vende jo tĂ« BE-sĂ«, si Maqedonia, Kosova, Serbia, Ukraina, Moldavia e tĂ« tjera. Kjo propagandĂ« bullgare u intensifikua veçanĂ«risht nĂ« prag tĂ« censusit 2023 nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« Bullgaria tĂ« justifikojĂ« politikĂ«n agresive por edhe paratĂ« qĂ« i harxhonte me çdo kusht pĂ«r tĂ« nxjerrĂ« njĂ« pakicĂ« bullgare nĂ« ShqipĂ«riâ, i Ă«shtĂ« pĂ«rgjigjur ai Faktoje. al.
Problemi i shifrave tĂ« censusit ka sjellĂ« mĂ« shumĂ« probleme mes vetĂ« politikĂ«s shqiptare. Znj. Ines Nurja, drejtuese e departamentit tĂ« statistikave nĂ« PartinĂ« Demokratike ka deklaruar se janĂ« manipuluar tĂ« dhĂ«nat si me numrin e popullsisĂ« ashtu dhe me atĂ« tĂ« banesave. âSipas INSTAT popullsia nĂ« ShqipĂ«ri Ă«shtĂ« 2.4 milionĂ« dhe pĂ«r 12 vjet janĂ« shtuar vetĂ«m 70 mijĂ« banesa. Ky Ă«shtĂ« njĂ« mashtrim krye e kĂ«putâ, deklaroi ajo nĂ« njĂ« konferencĂ« pĂ«r shtyp. NdĂ«rkohĂ« ka sjellĂ« si referencĂ« tĂ« dhĂ«nat nga EUROSTAT, tĂ« cilat sugjerojnĂ« se nga ShqipĂ«ria janĂ« larguar mbi 900 mijĂ« banorĂ« vetĂ«m nĂ« vendet e Bashkimit Evropian, shifĂ«r qĂ« bie ndesh me shifrĂ«n popullsisĂ« tĂ« nxjerrĂ« nga INSTAT. âE dyta, numri i banesave nuk mund tĂ« jetĂ« shtuar vetĂ«m me 70 mijĂ« pĂ«r 12 vite sepse nĂ« njĂ« llogaritje tĂ« thjeshtĂ« vetĂ«m nĂ« TiranĂ« pĂ«r 3 muaj Erjon Veliaj ka dhĂ«nĂ« 231 mijĂ« metra katrorĂ« pĂ«r ndĂ«rtimâ, tha mĂ« tej zyrtarja e PD-sĂ«.
Drejtoresha e INSTAT, Elsa Dhuli, nga ana tjetĂ«r, Ă«shtĂ« munduar tĂ« jetĂ« e qetĂ« dhe ka treguar metodologjinĂ« dhe arsyet e vonesave! Censet kanĂ« ofruar tĂ« dhĂ«na tĂ« vlefshme pĂ«r tĂ« hartuar politika mĂ« tĂ« mira nĂ« tĂ« gjitha fushat, arsim, shĂ«ndetĂ«si, ekonomi dhe zhvillim tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m. âKy cens, vlerĂ«soi nĂ« territorin shqiptar nĂ« datĂ« 18 shtator 2023, 2 412 113 banorĂ«, tĂ« cilĂ«t pĂ«rbĂ«jnĂ« 755 950 familje, me madhĂ«si mesatare 3.2 anĂ«tarĂ« pĂ«r familje, tĂ« cilĂ«t jetojnĂ« nĂ« 1 082 529 banesa tĂ« zakonshmeâ. NdĂ«rkohĂ« qĂ« ka zbuluar problematikat zyrtare pĂ«r zhvillimin e kĂ«tij Censi qĂ« nga tĂ«rmeti, tĂ« pandemia dhe gjetja e punonjĂ«sve nĂ« çdo njĂ«si gjeografi tĂ« vendit. Â
âAplikuam teknologji dhe ndeshĂ«m sfida nĂ« marrjen nĂ« informacionin nĂ« terren. Kemi punuar me seriozitet. Siguria qĂ« tĂ« dhĂ«nat tĂ« jenĂ« tĂ« mbrojtura ishte njĂ« sfidĂ«. PĂ«rdorĂ«m njĂ« sistem gjeo-hapsinor tĂ« digjitalizuar dhe metodologjitĂ« shin tĂ« harmonizuara me standardetâ,tha ajo (Ibid).
âProcesi i regjistrimit tĂ« popullsisĂ« nuk ishte i drejtĂ« dhe transparent, dhe nuk u zbatuan standardet ndĂ«rkombĂ«tare dhe ato tĂ« Eurostatit. MĂ«nyra se si u zhvillua Censusi vitin e kaluar dhe mbledhja e tĂ« dhĂ«nave mbi pĂ«rkatĂ«sinĂ« etnike Ă«shtĂ« kryer me shkelje te shumta gjatĂ« procesit. NjĂ« pjesĂ« tĂ« anketuesve sidomos nĂ« zonat ku jeton minoriteti maqedonas kanĂ« qenĂ« nĂ«n kontroll tĂ« BullgarisĂ« dhe hapur kanĂ« punuar nĂ« shkelje tĂ« ligjit pĂ«r regjistrimin e sa mĂ« shumĂ« personave si bullgarâ, Ă«shtĂ« shprehur Steriovski pĂ«r Faktoje.al.Â
Zyrtarisht ka njĂ« lloj mirĂ«kuptimi nga vetĂ« pala veri-maqedonase. Sa i pĂ«rket thirrjeve pĂ«r pĂ«rsĂ«ritjen e gjithĂ« operacionit, Simovski thekson se Ă«shtĂ« i mundshĂ«m, por shumĂ« i kushtueshĂ«m dhe se vendimi i takon qeverisĂ« shqiptare, duke theksuar se si shembull kemi pĂ«rsĂ«ritur edhe regjistrimin e popullsisĂ« nĂ« vitin 1991. âE dini, kĂ«to operacione janĂ« shumĂ« tĂ« shtrenjta. Por ajo pĂ«r tĂ« cilĂ«n kam besim dhe nuk mund tĂ« fajĂ«soj kolegĂ«t e mi nĂ« ShqipĂ«ri, Ă«shtĂ« se sipas rregullave, zgjidhjeve metodologjike dhe tĂ« gjitha standardeve, pĂ«r tĂ« cilat jam plotĂ«sisht i vetĂ«dijshĂ«m, askush nuk ka ndikuar nĂ« tĂ« dhĂ«nat. ĂshtĂ« njĂ« deklaratĂ« personale. Nuk mund tĂ« detyrosh dikĂ« tĂ« deklarojĂ« diçka dhe nuk mund tĂ« thuash se mĂ« parĂ« nuk ka pasur bullgarĂ« dhe se ata nuk duhet tĂ« deklarohen si tĂ« tillĂ«â, shtoi Simovski.
Duket sikur pala maqedonase-veriore Ă«shtĂ« pajtuar disi me situatĂ«n dhe kritikat kryesore i ka lĂ«nĂ« pĂ«r paraardhĂ«sit e tyre nĂ« politikĂ«. âNĂ« periudhĂ«n e ardhshme, Ministria e Jashtme (Republika e MaqedonisĂ« sĂ« Veriut) do tĂ« bashkĂ«punojĂ« intensivisht me pĂ«rfaqĂ«suesit kompetent tĂ« autoriteteve dhe me pĂ«rfaqĂ«suesit e komunitetit maqedonas nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ« pĂ«r promovimin e tyre kulturor dhe social nĂ« kuadĂ«r tĂ« shoqĂ«risĂ« shqiptare, e cila, pĂ«r fat tĂ« keq, duhet thĂ«nĂ« se Ă«shtĂ« lĂ«nĂ« plotĂ«sisht e neglizhuar nga formacioni i mĂ«parshĂ«m politik nĂ« vendin tonĂ«â, thuhet nĂ« deklaratĂ«n e MinistrisĂ« sĂ« Jashtme tĂ« MaqedonisĂ« sĂ« Veriut.
Regjistrimi i parĂ« i popullsisĂ« nga shteti i pavarur shqiptar rezulton nĂ« vitin 1923 nga qeveria e kryeministrit Noli, ku nĂ« vend rezultuan 823 mijĂ« banorĂ«. QĂ« nga kjo nĂ« ShqipĂ«ri janĂ« bĂ«rĂ« gjithsej 11 regjistrime tĂ« popullsisĂ« me periodicitet njĂ« herĂ« nĂ« 10 vite. NjĂ« regjistrim tjetĂ«r u bĂ« nĂ« kohĂ«n e mbretit Zog (1930) nĂ« bazĂ« tĂ« deklarimi i lirĂ« i moshĂ«s pĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« dokumenteve tĂ« identifikimit, ku popullsia e regjistrua rezultoi 833,600 banorĂ« me njĂ« shtesĂ« 19,200 banore ose 2.4% mĂ« shumĂ« se mĂ« 1923. Regjistrimi parĂ« pas luftĂ«s u bĂ« nga qeveria komuniste e Enver HoxhĂ«s nĂ« vitin 1945. Regjistrimi u krye kryer nĂ« njĂ« ditĂ« (âdita me ndalim qarkullimiâ), mĂ« 30 shtator 1945 dhe popullsia rezultoi me 1.122.000 banore me njĂ« rritje 288 mijĂ« banore ose 34.6% mĂ« shumĂ« se nga regjistrimi i vitit 1930. GjatĂ« regjimit Komunist popullsia e ShqipĂ«risĂ« u zgjerua me 183 % ose me rreth 2 milionĂ« banorĂ«. Zgjerimi i shpejtĂ« i popullsisĂ« solli edhe fundin e regjimit komunist, pasi nĂ« njĂ« ekonomi totalisht tĂ« mbyllur burimet e brendshme ishin tĂ« pamjaftueshme pĂ«r njĂ« popullsi tĂ« re nĂ« moshe qĂ« po rritej me ritme aq tĂ« shpejta.
Censi i radhĂ«s ishte programuar pĂ«r vitin 2020, por fillimisht u shty pĂ«r shkak tĂ« pandemisĂ«, me 2021 pĂ«r shkak tĂ« zgjedhjeve parlamentare dhe kĂ«tĂ« vit edhe pĂ«r arsye tĂ« bllokimit tĂ« tenderit tĂ« tabletave. Sipas INSTAT, Censi i radhĂ«s synonte mbledhja e Numrit Personal tĂ« Identifikimit (ID), krijimin e njĂ« data bazĂ« me tĂ« dhĂ«nat historike tĂ« Censeve, i aksesueshĂ«m pĂ«r pĂ«rdoruesit, prodhimin e treguesve nĂ« kuadĂ«r tĂ« OZhQ, Ri-inxhinierimin e Sistemit tĂ« Informacionit Gjeografik (GIS), mbledhjen e tĂ« dhĂ«nave pĂ«rmes tabletave dhe ndĂ«rtimin e regjistrave statistikorĂ« tĂ« PopullsisĂ«, NdĂ«rtesave dhe Banesave bazuar nĂ« tĂ« dhĂ«nat e Censit.Â
âDronĂ«t shqiptarĂ« u ngritĂ«n mbi GjakovĂ« pĂ«r tĂ« na spiunuarâ ishte titulli thuajse i njĂ«jtĂ« nĂ« disa prej portaleve mĂ« tĂ« mĂ«dha shqiptare nĂ« fillim tĂ« korrikut, duke iu referuar njĂ« deklarate tĂ« presidentit tĂ« SerbisĂ« Aleksandar Vuçiç.
Nga njĂ« vĂ«zhgim nĂ« disa prej portaleve tĂ« monitoruara mĂ« 3 dhe 4 korrik 2024 rezulton se edhe pĂ«rmbajtja e lajmit Ă«shtĂ« gati e njĂ«jtĂ«, njĂ« raportim bazuar kryekĂ«put mbi deklaratĂ«n e Vuçiç publikuar nga mediat serbe dhe pa asnjĂ« verifikim mbi pretendimin.Â
âKemi zbuluar fluturime tĂ« âBajraktarĂ«veâ shqiptarĂ« nga Gjakova nĂ« datat 5 dhe 20 qershor nĂ« lartĂ«sinĂ« 5800 metra qĂ« synonin tĂ« kryenin zbulimin e pozicioneve tĂ« Forcave tĂ« Armatosura Serbeâ- citohet Vucic nga mediat e monitoruara.Â
Lajmi shkaktoi çoroditje sĂ« pari nĂ«se Vuçiç u referohej dronĂ«ve nga ShqipĂ«ria apo nga Kosova, pasi tĂ« dyja vendet disponojnĂ« dronĂ« tĂ« tillĂ« tĂ« blerĂ« nga Turqia.Â
Vuçiç: DronĂ«t e ShqipĂ«risĂ« na spiunuan âraportonte njĂ« televizion nĂ« ShqipĂ«ri.
Kë akuzoi Vuçiç?
Nga një kërkim për raportimin original nga është marrë lajmi i shpërndarë në mediat shqiptare, gjetëm se tabloidi serb Kurir dhe Danas kishin publikuar thuajse të njëjtin artikull.
Zbardhje e deklaratës së Vuçiç nga gazetata serbe Danas.Screenshot i lajmit nga Kurir, 3 korrik 2024Zbardhje e deklaratës së Vuçiçi nga Kurir (Perkthimi nga serbishtja me google translate)
PĂ«rshkrimi sipas Kurir i referohet dronĂ«ve si bartĂ«s tĂ« flamurit shqiptar, duke rritur mĂ« shumĂ« bindjen se Vuçiç po akuzon ShqipĂ«rinĂ« pĂ«r ngritjen e tyre me qĂ«llim spiunazhi.Â
Dronët u ngritën nga Kosova brenda territorit të vet
Ndërsa nga Shqipëria nuk pati reagim zyrtar lidhur më këtë pretendim të Vuçiç, Ministria e Mbrojtjes së Kosovës reagoi menjëherë duke konfirmuar se dronë Bayraktar janë ngritur në datat 5 dhe 20 qershor, por hodhi poshtë pretendimin për spiunazh.
ââŠ.dronĂ«t âBayraktarâ si pjesĂ« e sistemit tĂ« armatimit⊠i inventarit tĂ« FSK-sĂ« Ă«shtĂ« pjesĂ« pĂ«rbĂ«rĂ«se e njĂ«sive operacionale tĂ« FSK-sĂ« dhe ne nĂ« kuadĂ«r tĂ« FSK-sĂ« kemi njĂ«sinĂ« e sistemeve ajrore pa pilotĂ« qĂ« kryen operim me dronĂ«t âBayraktarâ dhe normalisht qĂ« operimi i tyre bĂ«het brenda territorit tĂ« RepublikĂ«s sĂ« KosovĂ«s, pa pasur synim vĂ«zhgimin e asnjĂ« vendi fqinj dhe pa pasur synim shkeljen e hapĂ«sirĂ«s ajrore tĂ« asnjĂ« vendi.â citohet Ministri i Mbrojtjes sĂ« KosovĂ«s, Enver Maqedonci nga mediat kosovare.
Edhe nĂ« deklaratĂ«n e Vuçiç, publikuar fillimisht nĂ« mediat serbe dhe mĂ« pas marrĂ« copy-paste nga ato shqiptare, pranohet se ngritja e dronĂ«ve, pĂ«rfshirĂ« edhe atyre suedeze apo gjermanĂ«, Ă«shtĂ« kryer nĂ« territor jo serb, nĂ« pĂ«rputhje me parimet e rezolutĂ«s sĂ« OKB 12 44. MirĂ«po mediat shqiptare kanĂ« zgjedhur qĂ« me ose pa dashje tâI japin zĂ« narrativĂ«s sĂ« Vuçiç se Serbia po spiunohet.
Kontekst
Pretendimi i radhës i presidentit serb Vuçiç, që njihet për përhapjen e narrativave sensacionaliste dhe që targetojnë Shqipërinë, Kosovën apo edhe Perëndimin se kërcënojnë Serbinë (siç ka vreifikuar më herët Faktoje) u artikuluan gjatë mbledhjes së Shtabit të Përgjithshëm të Forcave të Armatosura serbe. Ky aktivitet shërbeu që Vuçiç të artikulojë disa deklarata, mes të cilave dallojnë narrativat se Serbia duhet të forcojë ushtrinë që të jetë më e fortë ndaj kërcënimeve të jashtme.
Narrrativat e Vuçiç në lupën e ekspertëve
Agim Nesho, ambasador karriere dhe njohës i çëshjteve të Ballkanit, e gjykon këtë një fabul të ngritur nga nacionalistët serbë si pjesë e një skenari për të fuqizuar ushtrinë serbe. I ftuar në A2 CNN, Nesho tha mes të tjerash:
âVuçiç ka arritur tĂ« armatosĂ« SerbinĂ« nĂ« masĂ«n 110% tĂ« tĂ« gjithĂ« armatimit qĂ« kanĂ« jo vetĂ«m vendet rreth saj, por tĂ« gjithĂ« Ballkanit PerĂ«ndimor. Ai (Vucic) po pĂ«rgatit njĂ« skenar qĂ« e parafilloi me ngjarjet nĂ« BanjskĂ« dhe qĂ« i dĂ«shtuan. Do tĂ« ishte njĂ«soj si skenari I KrimesĂ«, dmth njerĂ«zit tĂ« revoltuar qĂ« shtypeshin, nuk respektoheshin dhe kĂ«rkonin ndihmĂ«, pĂ«r tĂ« justifikuar njĂ« ândĂ«rhyrje nĂ« bazĂ« tĂ« tĂ« drejtave tĂ« njeriutâ Ata (serbĂ«t) presin momentin qĂ« Rusia tĂ« dalĂ« fituese nĂ« UkrainĂ« dhe tĂ« kthehen nĂ« Ballkan, gjĂ« qĂ« u intereson si RusisĂ« ashtu dhe zgjidhjes sĂ« problematikĂ«s sĂ« tyre. â
Nga ana tjetĂ«r Nikola Petrovic, drejtor nĂ« QendrĂ«n e ĂĂ«shtjeve NdĂ«rkombĂ«tare dhe SigurisĂ« (ISAC) shprehet qĂ« tĂ« dyja palĂ«t janĂ« thjesht duke kĂ«rkuar justifikime pĂ«r tĂ« fajĂ«suar palĂ«n tjetĂ«r.
âSi dikush qĂ« ka punuar nĂ« sektorin e sigurisĂ«, jam i sigurt se ata dronĂ« kanĂ« bĂ«rĂ« zbulim si nĂ« Serbi ashtu edhe nĂ« KosovĂ« â dhe nuk e shoh si problem kĂ«tĂ« pasi e kanĂ« bĂ«rĂ« pa shkelur hapĂ«sirĂ«n ajrore tĂ« SerbisĂ«. Ky Ă«shtĂ« truku: pĂ«r sa kohĂ« qĂ« ju respektoni disa rregulla, misione tĂ« tilla spiunazhi konsiderohen âtĂ« nivelit tĂ« ulĂ«tâ veçanĂ«risht me dronĂ«t Byraktar tĂ« cilĂ«t nuk mund tĂ« bĂ«jnĂ« shumĂ« me pajisjet e tyre optike nĂ« lartĂ«sinĂ« operacionale prej rreth 5500 metrash!â- shtoi mĂ« tĂ«j Petrovic.
Faktoje bazuar nĂ« lajmet qĂ« kanĂ« qarkulluar nĂ« mediat shqiptare qĂ« dronĂ«t janĂ« tĂ« ShqipĂ«risĂ«, iâu drejtua MinistrisĂ« sĂ« Mbrojtjes me anĂ« tĂ« njĂ« kĂ«rkese pĂ«r informacion. Deri nĂ« publikimin e kĂ«tij artikulli ne nuk kemi njĂ« pĂ«rgjigje.
PĂ«rfundim
Pretendimi i presidentit Vuçic se ushtria serbe po spiunohet nga dronĂ« shqiptarĂ«, Ă«shtĂ« i pabazuar nĂ« prova dhe fakte. Ky pretendim u shpĂ«rnda masivisht nga mediat shqiptare copy-paste pa analizuar se cilat janĂ« pasojat e kĂ«tyre narrativave.  NdĂ«rkohĂ« eskpertĂ« tĂ« çështjeve gjeopolitike shpjegojnĂ« se kĂ«to lloj pretendimesh i shĂ«rbejnĂ« SerbisĂ« pĂ«r tĂ« rritur supremacinĂ« ushatarake nĂ« Ballkanin PerĂ«ndimor, duke pĂ«rdorur skenarĂ« tĂ« ngjajshĂ«m me ato tĂ« RusisĂ« pĂ«r aneksimin e UkrainĂ«s.Â
*Ky shkrim është prodhuar si pjesë e iniciatiavës rajonale Qendra Kundër Dezinformiminit e Ballkanit Perëndimor
Parku KombĂ«tar i PrespĂ«s po shkrumbohet nga zjarri prej gjashtĂ« ditĂ«sh, por autoritetet nuk po ndĂ«rhyjnĂ« nga ajri. Qindra hektarĂ« sipĂ«rfaqe me pyje dhe kullota janĂ« djegur dhe tĂ« tjera rrezikojnĂ« tĂ« njĂ«jtin âfatâ, pasi zjarri ka dalĂ« jashtĂ« kontrolli nga terreni i vĂ«shtirĂ«. Autoritetet vendore bĂ«jnĂ« thirrje pĂ«r ndĂ«rhyrje nga ajri, duke e cilĂ«suar situatĂ«n tepĂ«r kritike.
Xhensil Shkëmbi
Prej 6 ditësh vatrat e zjarrit në Parkun Kombëtar të Prespës janë aktive, duke djegur rreth 200 hektarë sipërfaqe me bimësi të ulët, bimë medicinale, kullota e së fundmi edhe pjesën pyjore qindravjeçare.
âPresim dhe ditĂ«n e sotme sipas situatĂ«s, pasi forcat operacionale tĂ« mbĂ«rrijnĂ« nĂ« vendin e ngjarjes, ku do na japin dhe njĂ« informacion mĂ« tĂ« detajuar qĂ« tĂ« vemĂ« nĂ« lĂ«vizje pĂ«rsĂ«ri helikopterin, dhe pĂ«r ta mbajtur nĂ«n kontroll situatĂ«n.â, â deklaroi Arben Cara, Drejtor i ShĂ«rbimit ZjarrfikĂ«s nĂ« ShqipĂ«ri mĂ« 11 gusht.
Drejtuesi i Shërbimit Zjarrfikës në Shqipëri, Arben Cara.
âZjarri mund tĂ« depĂ«rtojĂ« nĂ« PrespĂ« e cila Ă«shtĂ« dhe zonĂ« e mbrojtur, por drejtuesit e strukturave operacionale do tĂ« bĂ«jnĂ« vlerĂ«simin nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« aktivizojnĂ« ndĂ«rhyrjen nga ajri â, vijoi mĂ« tej ai.
Verifikim
Verifikimet e Faktoje tregojnĂ« se ndĂ«rhyrja e premtuar pĂ«r shuarjen e zjarrit me ndihmĂ«n e helikopterit âCougarâ mungon. KatĂ«r orĂ« pasi Drejtuesi i ShĂ«rbimit ZjarrfikĂ«s nĂ« ShqipĂ«ri u largua, flakĂ«t tĂ« favorizuara nga era u pĂ«rhapĂ«n me shpejtĂ«si.
Madje, nĂ« orĂ«t e mesditĂ«s situata u bĂ« kritike, aq sa vet banorĂ«t e zonĂ«s u mobilizuan me mushka e gomerĂ« pĂ«r tâi ardhur nĂ« ndihmĂ« zjarrfikĂ«sve nĂ« Malin e ThatĂ«.
Përmes Ministrisë së Mbrojtjes, Qendra Kombëtare Operacionale e Emergjencave Civile raporton se në Parkun Kombëtar të Prespës në Malin e Thatë, strukturat vendore po vijojnë punën pa ndërprerje për izolimin e vatrës së zjarrit. Por, zjarri vazhdon aktiv, për shkak të terrenit të vështirë.
Për të mësuar zyrtarisht arsyet se përse nuk po ndërhyhet nga ajri, Faktoje kërkoi nga Ministria e Mbrojtjes, planin e veprimit të Qendrës Kombëtare Operacionale të Emergjencave Civile në Parkun Kombëtar të Prespës. Deri në momentin e publikimit të këtij artikulli, ne nuk kemi një përgjigje.
Sipas të dhënave nga Qendra Kombëtare Operacionale e Emergjencave Civile, në të gjithë territorin e vendit janë identifikuar 47 vatra zjarri, nga të cilat 11 vijojnë të mbeten aktive.
Reagimet
Kryetari i bashkisë Pustec, Pali Kolefksi, e pranon faktin se situata është emergjente. Ai thotë se do të përballemi me katastrofë ekologjike nëse nuk ka ndërhyrje nga ajri.
âMe tĂ« dhĂ«nat qĂ« kemi zjarri Ă«shtĂ« 2000 m mbi nivelin e detit, forcat tona raskapiten pĂ«r tĂ« arritur nĂ« vatra, duhen 3 orĂ« nĂ« kĂ«mbĂ«. Kjo do jetĂ« katastrofĂ« ekologjike nĂ« qoftĂ« se nuk ndĂ«rhyhet nga ajri. NjerĂ«zit pĂ«r momentin janĂ« shumĂ« tĂ« lodhur. â, thotĂ« Kolefksi.
Të njëjtin apel bën edhe drejtuesi i zonave të Mbrojtura në juglindje Gjergji Koki. Sipas tij, zjarri në Parkun Kombëtar të Prespës kërkon ndërhyrje nga ajri duke e cilësuar situatë kritike.
âĂshtĂ« njĂ« nga situatat mĂ« kritike ndĂ«r vite nĂ« park, situata Ă«shtĂ« vĂ«rtet kritike sepse zjarri Ă«shtĂ« munduar tĂ« mbahet nĂ« majĂ« tek bimĂ«sia e ulĂ«t por pĂ«r shkak tĂ« vatrave tĂ« zjarrit tashmĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« e pamundur tĂ« menaxhohet dhe tĂ« mbahet nĂ« kontroll nĂ« qoftĂ« se nuk ndrnyrjet nga ajri, pĂ«r tĂ« parandaluar pĂ«rfshirjen nga flakĂ«t ne bimesine e lartĂ«. â, shprehet Koki.
PĂ«rfundim
DitĂ«n e tretĂ« tĂ« zjarreve helikopteri âCougarâ fluturoi mbi PrespĂ« por nuk mund tĂ« hidhte ujin nĂ« vatrat e zjarrit pĂ«r shkak tĂ« erĂ«s, ndaj dy avionĂ« tĂ« MaqedonisĂ« sĂ« Veriut erdhĂ«n nĂ« ndihmĂ«, duke normalizuar situatĂ«n. NĂ« ditĂ«t nĂ« vijim, zjarrfikĂ«sit mbeten âjetimĂ«â duke ngjitur malin pĂ«r orĂ« tĂ« tĂ«ra.
Zjarri në Parkun Kombëtar të Prespës vijon të jetë aktiv ndaj autorietet vendore bëjnë thirrje për ndërhyrje të tjera nga ajri. Terreni i thyer malor dhe largësia me zonat e banuara e bën thuajse të pamundur mbajtjen në kontroll të flakëve në Malin e Thatë. Por në vend të helikopterit të premtuar, banorët vijojnë të ngjisin ujë me gomerë me shpresën se diçka do të ndryshojë.
Nisur nga verifikimi i bĂ«rĂ« dhe informacionet e mbledhura, deklaratĂ«n e Drejtuesit tĂ« ShĂ«rbimit ZjarrfikĂ«s nĂ« ShqipĂ«ri Arben Cara, se nĂ« ndihmĂ« tĂ« shuarjes sĂ« zjarrit nĂ« Parkun KombĂ«tar tĂ« PrespĂ«s do tĂ« vihej helikopteri âCougarâ nĂ« rast tĂ« pĂ«rkeqĂ«simit tĂ« situatĂ«s, do ta kategorizojmĂ« tĂ« pavĂ«rtetĂ«.
Pretendimi: Kjo foto nĂ« largĂ«si e kullave tĂ« Ăikagos tregon se toka nuk Ă«shtĂ« sferike
Verdikti: Mungon konteksti
Vjolanda Peca
Prova mĂ« e fundit qĂ« vĂ« nĂ« dyshim formĂ«n e rrumbullakĂ«t tĂ« TokĂ«s nĂ« rrjetet sociale Ă«shtĂ« njĂ« foto e ndĂ«rtesave tĂ« larta tĂ« qytetit tĂ« Ăikagos nĂ« ShBA nga njĂ« largĂ«si prej rreth 53 miljesh.
Kjo foto Ă«shtĂ« shpĂ«rndarĂ« duke ngritur pyetjen âNĂ«se toka Ă«shtĂ« glob, a nuk duhej qĂ« kĂ«to objekte tĂ« mbuloheshin nga kurbatura e TokĂ«s?â.
Fotoja Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« nga dy tĂ« rinj, Joshua Super dhe Shalee Blackmer, rreth 9 vite mĂ« parĂ«, ndĂ«rsa po qĂ«ndronin nĂ« Parkun ShtetĂ«ror Warren Dunes tĂ« Michiganit. Ata vunĂ« re figura tĂ« çuditshme drejtkĂ«ndĂ«she qĂ« shfaqeshin nĂ« horizont dhe shpejt kuptuan se ato ndĂ«rtesa ishin pjesĂ« e qytetit tĂ« Ăikagos, rreth 60 milje larg.
Postimi të rinjve ne Reddit
Efekti i çuditshĂ«m qĂ« kapĂ«n tĂ« rinjtĂ« Ă«shtĂ« produkt i njĂ« gjendjeje tĂ« veçantĂ« atmosferike tĂ« quajtur âmirazh superior.â NjĂ« mirazh superior ndodh kur ka njĂ« pĂ«rmbysje tĂ« temperaturĂ«s; ajri nĂ«n vijĂ«n e shikimit Ă«shtĂ« mĂ« i ftohtĂ« se ajri mbi tĂ«. Kur rrezet e dritĂ«s kalojnĂ« nĂ«pĂ«r kĂ«tĂ« inversion tĂ« temperaturĂ«s, ato pĂ«rkulen poshtĂ« pĂ«r shkak tĂ« dendĂ«sisĂ« mĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« ajrit tĂ« ftohtĂ«, duke rezultuar nĂ« njĂ« imazh tĂ« pĂ«rmbysur qĂ« duket sikur fluturon mbi pozicionin e tij aktual.
Distanca nga parku shtetĂ«ror Warren Dunes Ă«shtĂ« rreth 53 milje pĂ«rtej liqenit nĂ« Ăikago.
Ndonjëherë, objektet poshtë horizontit mund të bëhen të dukshme. Në këtë rast, lakimi optik ishte më i fortë se lakimi i sipërfaqes së Liqenit Michigan, duke e bërë të mundur që të shiheshin ndërtesat e qytetit nga ana tjetër e liqenit.
Fotografia ka ngjallur interes të madh dhe debat në rrjetet sociale, ku shumë njerëz janë mahnitur nga ky fenomen i rrallë dhe kanë kërkuar shpjegime mbi mundësinë e tij.
Një astronom dhe ekspert i mirazheve nga Universiteti Shtetëror i San Diegos, Andrew T. Young, shpjegoi këtë fenomen të rrallë dhe sipas tij, mirazhet superiore nuk janë të pazakonshme në këtë kohë të vitit, kur ajri po ngrohet, por liqenet janë ende të ftohtë nga dimri.
âAjri zakonisht nuk Ă«shtĂ« mjaft i pastĂ«r pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« mirazhin tĂ« dukshĂ«m nĂ« kĂ«tĂ« distancĂ« tĂ« madhe; kĂ«shtu qĂ« qartĂ«sia e ajrit Ă«shtĂ« ndoshta faktori mĂ« i pazakontĂ« nĂ« rastin e fotografisĂ« mbi liqen. ĂshtĂ« gjithashtu ndihmuese qĂ« dielli qĂ« po perĂ«ndon po ndriçon retĂ« e larta nĂ« qiell pĂ«rtej Ăikagos, kĂ«shtu qĂ« ndĂ«rtesat janĂ« siluetĂ« kundĂ«r qiellit tĂ« ndriçuar tĂ« perĂ«ndimitâ, shpjegoi Young.
KĂ«to diagrame tĂ« pĂ«rkuljes sĂ« rrezeve janĂ« vizatuar nga Dr. Andrew T. Young i Universitetit ShtetĂ«ror tĂ« San Diegos. âHobsâ do tĂ« thotĂ« âLartĂ«sia e VĂ«zhguesitâ.
Pra, janë kushtet atmosferike që kanë bërë të mundur që imazhi të shihej në atë mënyrë, jo për shkak të mungesë së kurbaturës së tokës.
Nuk duhet mohuar gjithashtu edhe cilësia e lenteve të aparateve fotografike, të cilat kanë arritur nivele tepër të larta profesionale edhe për përdoruesit amatorë.
Fitim Sula, pensionist 78-vjeçar nga Rrogozhina, me profesion skulptor, shpreh pakĂ«naqĂ«si rreth pensionit tĂ« tij tĂ« ulĂ«t. Me 43 vite kontribut si mĂ«simdhĂ«nĂ«s dhe si artist, ai thotĂ« se pensioni nuk do tâi mjaftonte pĂ«r tĂ« mbuluar nevojat po tĂ« mos ishte pĂ«r ndihmĂ«n e fĂ«mijĂ«ve.
âĂshtĂ« premtuar vazhdimisht rritje e pensionit, por ka rreth 11 vjet qĂ« nuk ka asnjĂ« rritje tĂ« tillĂ«. PĂ«rkundrazi, me rritjen e inflacionit, pensioni im dhe i pensionistĂ«ve tĂ« tjerĂ« nĂ« ShqipĂ«ri faktikisht Ă«shtĂ« zvogĂ«luar.â
Sula aktualisht përfiton një pension prej 25 mijë lekësh në muaj, i cili ndonëse paraqitet më i lartë se i shumë të tjerëve, sërish është i pamjaftueshëm. Por ky nuk është meraku i tij i vërtetë.
âDuke parĂ« situatĂ«n aktuale dhe mĂ«nyrĂ«n se si po shkojnĂ« punĂ«t, jam shumĂ« pesimist pĂ«r tĂ« ardhmen e pensioneve pĂ«r brezat e rinj, pĂ«rfshirĂ« edhe djalin tim, sepse vajza jeton nĂ« Milanoâ, thotĂ« ai.
Sula vĂ«ren se strukturat aktuale dhe mĂ«nyrat e menaxhimit tĂ« fondit tĂ« pensioneve nuk japin shumĂ« shpresĂ« pĂ«r stabilitet ose siguri afatgjatĂ«. âNĂ«se nuk bĂ«hen reforma serioze dhe tĂ« qĂ«ndrueshme nĂ« sistem dhe nĂ« ekonominĂ« e vendit, frika ime Ă«shtĂ« se pensionet mund tĂ« jenĂ« edhe mĂ« tĂ« paqĂ«ndrueshme nĂ« tĂ« ardhmen, prandaj vazhdimisht e kĂ«shilloj djalin tĂ« largohet nga vendi.â
Ndërkaq janë mbi 700 mijë pensionistë në Shqipëri, shumë prej të cilëve pasi kanë punuar rreth katër dekada, të ardhurat nuk u mjaftojnë as për nevojat e përditshme elementare. Sipas të dhënave të Institutit të Sigurimeve Shoqërore (ISSH), pensioni mesatar në vend përllogaritet në 15,600 lekë. Ky nivel është sa 39% e pagës minimale dhe 20% e pagës mesatare.
Në vitin 2022, Banka Botërore e rishikoi minimumin e varfërisë sipas rajoneve, duke e indeksuar këtë normë në rastin e Shqipërisë në 6.85 dollarë në ditë, çka në muaj rezulton në 205 dollarë. Kjo do të thotë që mesatarja e pensioneve në Shqipëri tashmë është zyrtarisht poshtë nivelit ndërkombëtar të varfërisë.
Por një pjesë e pensionistëve marrin shumë më pak se kaq. Bëhet fjalë për të moshuarit e zonave rurale. Sipas ISSH-së, pensioni në fshat është vetëm 10,888 lekë dhe ai në qytet 18,615 lekë.
Niveli i ulët i pensioneve është pasojë e drejtpërdrejtë e situatës së vështirë në të cilën ndodhet skema e pensioneve në Shqipëri. Një skemë deficitare, e cila gjithmonë e më shumë po kërkon mbështetje financiare nga buxheti i shtetit, duke qenë një barrë e drejtpërdrejtë mbi taksapaguesit shqiptarë.
Emigrimi masiv dhe i pandalshĂ«m gjatĂ« dekadave tĂ« fundit, ulja e numrit tĂ« lindjeve dhe rritja e jetĂ«gjatĂ«sisĂ« sĂ« tĂ« moshuarve, janĂ« faktorĂ«t kryesorĂ« qĂ« ndikojnĂ« te gremisja graduale dhe e âqĂ«ndrueshmeâ e skemĂ«s sĂ« pensioneve nĂ« ShqipĂ«ri.
Kjo për shkak të emigrimit masiv dhe të pandërprerë vitet e fundit, që ka ulur ndjeshëm numrat e fuqisë punëtore dhe rrjedhimisht, edhe të kontribuuesve në skemë. Paralelisht është rritur mosha mesatare, çka do të thotë plakje e popullsisë.
Sipas Censit 2023, popullsia llogaritet në 2.4 milionë banorë, ose 420 mijë më pak se rreth një dekadë më parë. Kjo do të thotë se gjatë periudhës me realizimit të dy censeve, vendi ka humbur mesatarisht 35 mijë banorë në vit. Ndërkohë, mosha mesatare, në fund të 2023-it llogaritet në 42.5 vite, nga 35.3 vite që ishte në Censin 2011, duke rezultuar në një plakje të Shqipërisë prej 7.2 vitesh gjatë periudhës në fjalë.
Të dy këta tregues kanë efekt të drejtpërdrejtë në skemën e pensioneve, duke ulur numrin e kontribuuesve dhe rritur atë të përfituesve, thënë ndryshe, të pensionistëve.
Sipas ISSH-së, numri i kontribuuesve në skemën e pensioneve në fund të vitit 2023 arriti në 826,928 mijë persona. Vitin e kaluar u shënua një rritje e vogël e kontribuuesve me rreth 25,000 persona dhe kjo si rrjedhojë e nismës së qeverisë për të rritur pagën minimale, çka u shoqërua me një reduktim të lehtë të informalitetit në tregun e punës. Por edhe kjo rritje e numrit të kontribuuesve rezulton e pandjeshme përballë shtimit të pensionistëve.
Të dhënat zyrtare të ISSH-së tregojnë se në fund të vitit 2023, numri i përfituesve në skemën e pensioneve rezultoi  rreth 705 mijë pensionistë. Në vitet e fundit, numri i pensionistëve të përfshirë në skemë ka ardhur duke u rritur në mënyrë të vazhdueshme, duke konfirmuar plakjen e popullsisë dhe nevojën për të gjetur burime financimi.
Rrjedhimisht, raporti kontribuues/përfitues në skemën e pensioneve, një tregues i rëndësishëm që tregon për shëndetin financiar të saj, ka arritur në 1.17. Kjo do të thotë se për çdo përfitues nga skema e pensioneve ka 1.7 kontribuues. Kjo normë tregon që ky ekuilibër i brishtë po ulet me shpejtësi drejt raportit 1 me 1, ku numri i kontribuuesve barazohet me atë të përfituesve.
Të dhënat e fundit të Censit 2023 dëshmojnë se Shqipëria nuk ndodhet shumë larg këtij realiteti, diçka që do të përbënte një skenar të zymtë për ekonominë dhe jetën shoqërore, dhe për të ardhmen e vendit.
Kjo pasi raporti i varësisë së të moshuarve është rritur në 30.4% në vitin 2023 nga 16.7% që ishte në Censin 2011.
Ndërkohë që raporti i varësisë së të rinjve ka zbritur aktualisht në 24% nga 30.4% që ishte dhjetë vite më parë. Numri i të rinjve po gremiset me shpejtësi, ndërsa ai i të moshuarve po rritet ditë pas dite. Kjo është formula që e bën vendin të përballet me plakje progresive të popullsisë, të cilës nuk i duket fundi.
Kur u zhvillua censi 2011, në të gjithë vendin u numëruan mbi 268 mijë të rinj të grupmoshës 15-19 vjeç, por në censin 2023, numri i tyre gati u përgjysmua. Kjo grupmoshë ka pasur edhe rënien më të madhe në periudhën ndërmjet censeve, si në numër dhe në përqindje. Kjo tregon qartazi se numri i të rinjve në Shqipëri po bie me shpejtësi dhe shpjegohet me emigracionin e lartë të të rinjve dhe familjeve me fëmijë pas vitit 2016.
Në krahun tjetër, rritjen më të fortë në popullsinë e përgjithshme e kishin të moshuarit mbi 85 vjeç. Grupi i popullsisë 85-89 vjeç arriti në mbi 26 mijë persona në censin 2023, nga rreth 14 mijë të tillë më vitin 2011, me rritje 79%. Një tregues i qartë i plakjes së popullsisë me ritme shumë të shpejta dhe që goditjen e parë e jep tek skema e pensioneve.
Mosha e pensionit është 65 vjeç për burrat dhe 60 vjeç e 10 muaj për gratë. Sipas reformës së vitit 2014, mosha e pensionit për gratë po rritet gradualisht me dy muaj çdo vit, për të arritur në 67 vjeç deri në vitin 2056 dhe për burrat do të mbetet 65 vjeç deri në vitin 2032 dhe do të rritet me një muaj çdo vit për të arritur në 67 vjeç deri në vitin 2056.
Dështimi i skemës nuk do të thotë falimentim
Arnen Sula, 34 vjeç, i biri i Fitimit, nuk duket se ka ndër mend që të largohet nga Shqipëria. Të paktën, jo në të ardhmen e afërt. Aktivist, me profesion arkitekt, dhe në mënyrën e vet, besnik ndaj trashëgimisë së të atit, ai drejton një organizatë jofitimprurëse të fokusuar te kontributi në art dhe kulturë.
âĂshtĂ« e pamundur tĂ« imagjinoj jetesĂ«n time me njĂ« pension mesatar prej 25,000 lekĂ«sh nĂ« muaj, i cili Ă«shtĂ« larg nga tĂ« ofruarit e njĂ« jetesĂ« tĂ« dinjitetshme dhe tĂ« qĂ«ndrueshme pĂ«r pensionistĂ«tâ, thotĂ« Sula. âPra, nuk i druhem faktit nĂ«se do tĂ« kem apo jo pension nĂ« tĂ« ardhmen; shqetĂ«simi im Ă«shtĂ« pĂ«r nivelin e pensionit dhe rishikimin e moshĂ«s sĂ« daljes nĂ« pension.â
Nga njĂ« pikĂ«pamje e aktivizmit qytetar, ai shprehet thellĂ«sisht i shqetĂ«suar pĂ«r largimin e rinisĂ«, qĂ« pĂ«rbĂ«n njĂ« pjesĂ« tĂ« madhe tĂ« fuqisĂ« punĂ«tore, dhe thotĂ« se gjendja nĂ« ShqipĂ«ri nuk duhet lejuar tĂ« qĂ«ndrojĂ« e njĂ«jtĂ« pĂ«r njĂ« periudhĂ« tĂ« gjatĂ«. âĂshtĂ« e qartĂ« qĂ« ndryshimet duhet tĂ« kishin ndodhur mĂ« herĂ«tâ, thotĂ« ai, dhe shton se pa u marrĂ« masat e duhura, urgjente, mund tĂ« rrezikohet qĂ« situata tĂ« shkojĂ« drejt katastrofĂ«s.
Shqetësimet e Sulës, si të atit ashtu edhe të birit, përligjen nga shifrat zyrtare.
Skema publike e pensioneve në Shqipëri është deficitare prej shumë vitesh tashmë. Sipas të dhënave të ISSH-së, në vitin 2023 deficiti arriti në 14.6 miliardë lekë. Dhe aktualisht, ky mekanizëm po mbahet në jetë falë serumeve financiare nga buxheti i shtetit.
Thënë ndryshe, nevojiten para të mbledhura nga kontribute të tjera, kryesisht tatime dhe taksa, të cilat përdoren krahas kontributeve për pensione, në mënyrë që pensionistët të marrin mbështetjen e tyre financiare.
Skema publike e pensioneve në Shqipëri është e bazuar mbi përfitimet e përcaktuara në funksion të moshës dhe bazuar mbi kontributet sipas të ardhurave mujore nga puna. Punëdhënësit dhe punëmarrësit në sektorin privat dhe publik, si dhe të vetëpunësuarit, përfshi ata në sektorin bujqësor, kontribuojnë në këtë skemë.
Vlen të theksohet se ky ka qenë viti më i mirë në 10-vjeçarin e fundit dhe është ndihmuar nga rritja e të ardhurave me ritme dy shifrore. Të ardhurat u nxitën nga shtimi i punësimit, rritja e pagës minimale dhe rritja e pagave në të gjitha nivelet vitin e kaluar. Në anën tjetër, gjithnjë e më shumë pensionistë nuk po plotësojnë kriteret për pension të plotë.
Por pavarësisht këtij përmirësimi, sërish skema ka nevojë për ndihmën e vazhdueshme të qeverisë për të shmangur kolapsin. Nga buxheti i shtetit akordohen çdo vit miliarda lekë që skema të vazhdojë të funksionojë dhe pensionistët të marrin pension. Në vitin 2023, u dhanë nga financat publike 16.1 miliardë lekë për pensionistët. Shifër që edhe pse ka ardhur në rënie për arsyet e përmendura, sërish mbetet e konsiderueshme.
âSkema publike e pensioneve Ă«shtĂ« duke pĂ«rjetuar deficit prej dy dekadash. NĂ« kĂ«tĂ« drejtim ajo mund tĂ« konsiderohet se po shkon drejt konsumimit, nĂ«se nuk ka mekanizma tĂ« tjerĂ« pĂ«rmirĂ«simi dhe ndarje tĂ« risqeve qĂ« paraqet pĂ«r tĂ« ardhmenâ, thotĂ« Eduart Gjokutaj, ekspert pĂ«r ekonominĂ«.
Ai shpjegon se nga njëra anë, është presioni që vjen nga rritja e numrit të pensioneve të pleqërisë me përshpejtim në vitet e fundit deri në vitin 2023, por, nga ana tjetër, është rritur edhe numri i pensionistëve përfitues për arsye edhe të jetëgjatësisë më të madhe. Gjokutaj vëren se të dy këto faktorë janë presion i shtuar mbi skemën, duke ndikuar në amortizimin e shpejtë të saj.
âMegjithĂ«se pĂ«rpjekja pĂ«r tĂ« zgjeruar vlerĂ«n e kontributeve nĂ« buxhet ka ardhur me pĂ«rmirĂ«sim, si dhe duke u ndikuar nga rritja e pagĂ«s minimale dhe pagave nĂ« tĂ«rĂ«si, nĂ« sektorin publik dhe atĂ« privat, shihet se efekti i tyre vetĂ«m sa mund tĂ« ngushtojĂ« deficitin e skemĂ«s, por nuk arrin dot ta mbajĂ« atĂ« pĂ«r njĂ« periudhĂ« afatgjatĂ«â, thotĂ« Gjokutaj.
NdĂ«rsa eksperti Selami Xhepa niset nga premisa qĂ« nĂ« thelbin e saj, skema bazohet nĂ« parimin e solidaritetit, duke realizuar rishpĂ«rndarjen e tĂ« ardhurave midis brezave. âProblemet fillojnĂ« tĂ« shfaqen nĂ« momentin kur kontributet qĂ« mblidhen nga tĂ« punĂ«suarit nuk pĂ«rballojnĂ« dot detyrimet e akumuluaraâ, thotĂ« ai.
Xhepa vĂ« nĂ« dukje se rĂ«nia e kontributeve vjen pĂ«r shkak tĂ« ndryshimeve demografike, informalitetit tĂ« lartĂ« nĂ« tregun e punĂ«s dhe pagave tĂ« ulĂ«ta. âTĂ« gjithĂ« kĂ«ta faktorĂ« kanĂ« qenĂ« shumĂ« prezentĂ« nĂ« skemĂ«n e pensioneve nĂ« vendin tonĂ«, duke krijuar probleme tĂ« qĂ«ndrueshmĂ«risĂ« financiare tĂ« saj.â
Ekspertët shpjegojnë se zyrtarisht skema e pensioneve nuk dështon, pasi ajo është skemë shtetërore dhe si e tillë, do të financohet gjithmonë nga buxheti i shtetit. Por është pikërisht kjo varësi, përballë faktit që skema nuk mbulon dot nevojat e saj, e cila ndonëse nuk lejon që të materializohet falimenti i skemës, në parim nuk përjashton që modeli i funksionimit është faktikisht i dështuar.
âNuk ka asnjĂ« rrezik qĂ« tĂ« mos paguhen pensionet nĂ« tĂ« ardhmen, pavarĂ«sisht deficitit tĂ« saj [skemĂ«s]â, thekson Xhepa. Ai beson qĂ« transfertat nga buxheti do tĂ« pĂ«rballojnĂ« gjithsesi pĂ«rmbushjen e detyrimeve, por kĂ«mbĂ«ngul mbi nevojĂ«n e reformave afatgjata pĂ«r tĂ« rinjtĂ« qĂ« do tâi bashkohen kĂ«saj skeme.
Sipas Xhepës, ndryshimet sistemike që mund të ndodhin nënkuptojnë një ndryshim të sistemit aktual për të kaluar drejt një fondi pensionesh, në formën e një fondi investimi, kontributit në fonde private, apo në forma të tjera të kombinuara.
âKjo nuk cenon pagimin e pensioneve tĂ« pĂ«rfituesve, qĂ« janĂ« tashmĂ« nĂ« skemĂ« dhe qĂ« do tĂ« jenĂ« dhe nĂ« tĂ« ardhmenâ, vĂ«ren Xhepa.
Pamundësia e falimentit nuk shmang skamjen
MegjithatĂ«, teksa ekspertĂ«t bien nĂ« njĂ« mendje se mundĂ«sitĂ« qĂ« skema tĂ« kolapsojĂ« financiarisht nĂ« tĂ« ardhmen â me fjalĂ« tĂ« tjera, qĂ« tĂ« moshuarit tĂ« mbeten pa pensione â askush nuk Ă«shtĂ« nĂ« gjendje qĂ« tĂ« parashikojĂ« sesi do tĂ« duket mbĂ«shtetja pĂ«r tĂ« moshuarit nĂ« dekadat qĂ« do tĂ« vijnĂ«.
Nëse dinamikat demografike vijojnë përkeqësimin, rreziku i shndërrimit të një pensioni sakaq modest, në një pagesë lëmoshe të papërfillshme për brezat e pensionistëve të së ardhmes, mund të paraqitet si një skenar që nuk mund të përjashtohet.
Në fakt, ekspertja Teuta Nunaj thekson se sfidat për skemën e pensioneve do të vijnë duke u rritur në të ardhmen, për shkak të gjasave të përkeqësimit të raportit kontribuues/përfitues. Këto janë sfida që përballë një realitetit të një skeme që tashmë paraqitet financiarisht e uritur, do të duhet të përballohen përherë e më shumë nga buxheti i shtetit.
âNuk gjykoj se ka rrezik qĂ« kontribuuesit e sotĂ«m tĂ« mos marrin pension nesĂ«r. Arsyeja bazĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« Ă«shtĂ« se skema aktuale e pensioneve nĂ« ShqipĂ«ri Ă«shtĂ« njĂ« skemĂ« shtetĂ«roreâ, thotĂ« Nunaj. Ajo shpjegon se tĂ« gjitha kontributet qĂ« derdhen nĂ« skemĂ«n e pensioneve klasifikohen si kontribute publike dhe janĂ« pjesĂ« e buxhetit tĂ« shtetit, i cili mbulon nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rvitshme diferencĂ«n mes kontributeve direkte dhe shpenzimeve pĂ«r tĂ« gjitha kategoritĂ« e pensioneve.
Sipas Nunaj, çdo dështim i skemës së pensioneve dhe mosdhënia e pensioneve për kontribuuesit do të ishte një dështim për shtetin dhe do të krijonte probleme të mëdha ekonomike e sociale për shoqërinë në tërësi. Por, ajo vë në dukje se nëse të ardhmen vazhdon të rritet numri i pensionistëve dhe të ulet numri i kontribuuesve, sfidat për skemën e pensioneve do të rriten edhe më shumë.
âE gjithĂ« kjo panoramĂ« e skemĂ«s aktuale publike dhe njĂ« ecurie ende tĂ« ulĂ«t tĂ« skemĂ«s private tĂ« pensioneve pĂ«rçon nĂ« mbajtjen e njĂ« skeme qĂ« nuk garanton qĂ«ndrueshmĂ«ri, rritje pĂ«r tĂ« sfiduar varfĂ«rinĂ« dhe shtimin e kostove, si dhe njĂ« mbulim tĂ« brezave tĂ« ardhĂ«m tĂ« pensionistĂ«veâ, thotĂ« Nunaj.
Se kur mund tĂ« ndodhĂ«, nĂ«se vĂ«rtet ka gjasa tĂ« ndodhĂ«, qĂ« mbulimi me mbĂ«shtetje financiare pĂ«r âbrezat e ardhshĂ«m tĂ« pensionistĂ«veâ tĂ« mos garantohet dot Ă«shtĂ« njĂ« skenar i zymtĂ« dhe praktikisht i paparashikueshĂ«m.
Ekspertët e intervistuar pajtohen se rreziqet kryesore për të ardhmen janë deficiti buxhetor i skemës, rritja e jetëgjatësisë së popullatës, rënia e ritmeve të lindjeve dhe emigrimi kryesisht i moshave të reja dhe familjeve me një moshë aktive për punësim. Të gjitha këto po ndodhin që tani, me ritme të shtuara dhe pa ndonjë sinjal se diçka mund të ndryshojë për mirë në secilin nga treguesit në fjalë.
Eduart Gjokutaj beson se kontribuuesit e sotëm garantohen nga legjislacioni dhe, mbi të gjitha, nga buxheti i shteti, ndaj edhe do të përfitojnë pensionet e tyre sipas të gjithë parametrave që përmbushin.
âRisku i madh nĂ« pĂ«rfitueshmnĂ«rinĂ« Ă«shtĂ« pĂ«r njĂ« pjesĂ« tĂ« madhe tĂ« pensionistĂ«ve tĂ« ardhshĂ«m, tĂ« cilĂ«t nuk kanĂ« çfarĂ« pretendojnĂ« mĂ« shumĂ« se njĂ« pension social apo njĂ« pension tĂ« ulĂ«t, pasi do tĂ« vuajnĂ« efektet e informalitetit tĂ« punĂ«s sĂ« tyreâ, thekson ai.
Babë e bir shohin me trazim nga e ardhmja
Fitim Sula, ndonĂ«se pensionist, i mban sytĂ« nga brezat e rinj qĂ« masivisht po e lĂ«nĂ« vendin. Ai vĂ«ren se faktorĂ«t kryesorĂ« qĂ« i shtyjnĂ« kĂ«ta tĂ« emigrojnĂ« pĂ«rfshijnĂ« kĂ«rkimin pĂ«r mundĂ«si mĂ« tĂ« mira ekonomike dhe profesionale. âShumĂ« tĂ« rinj tĂ« shkolluar nĂ« EuropĂ« marrin njĂ« arsimim tĂ« pĂ«rparuar dhe zhvillojnĂ« njĂ« kapacitet intelektual tĂ« lartĂ«, por shpesh ndeshen me mungesĂ«n e mundĂ«sive pĂ«r ta vĂ«nĂ« kĂ«tĂ« kapacitet nĂ« zbatim nĂ« vendlindjeâ, thotĂ« ai. Ai shton se tĂ« rinjtĂ« ndiejnĂ« se vendet e punĂ«s qĂ« ekzistojnĂ« nĂ« ShqipĂ«ri nuk u ofrojnĂ« sfida dhe as mundĂ«si pĂ«r rritje profesionale dhe personale.
Sula përmend gjithashtu, mungesën e stabilitetit politik dhe korrupsionin si faktorë me peshë madhore, të cilët e bëjnë të vështirë për individët të ndjejnë se mund të kenë një të ardhme të sigurt në Shqipëri.
âSi pensionist, kam parĂ« shumĂ« ndryshime nĂ« vendin tim, dhe ndonjĂ«herĂ« Ă«shtĂ« e trishtueshme tĂ« shoh se sa pak ka ndryshuar nĂ« disa aspekte, duke shtyrĂ« brezin e ri tĂ« mendojĂ« pĂ«r njĂ« jetĂ« diku tjetĂ«r.
Në qershor të këtij viti, Ambasadori i Mbretërisë së Bashkuar në Shqipëri, Alastair King-Smith, bëri të ditur rezultatet e një studimi nga Këshilli Britanik (British Council), sipas të cilit, më shumë se dy të tretat e të rinjve shqiptarë dëshirojnë të largohen nga vendi. Anketa të tjera e vlerësojnë këtë prirje mbi nivelin 70%.
Emigrimi i tĂ« rinjve pĂ«rfaqĂ«son njĂ« problem real, duke qenĂ« se ata pĂ«rbĂ«jnĂ« kapacitete prodhuese, konsumatore dhe kontribuuese nĂ« buxhetin dhe skemat shtetĂ«rore, pĂ«rfshi atĂ« tĂ« pensioneve. Gjithashtu, tĂ« rinjtĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« edhe kapacitetin riprodhues tĂ« njĂ« vendi â me fjalĂ« tĂ« tjera pĂ«rtĂ«ritjen e popullsisĂ« sĂ« tij nĂ« kohĂ«.
I biri i Fitimit, Arneni, arsyet e këtij eksodi nuk i sheh të kufizuara te situata ekonomike e Shqipërisë. Për të, kjo është thjesht pasojë e problemeve më të thella. Sipas tij, një ndër arsyet kryesore që ndikon në emigrimin masiv i të rinjve është edukimi në familje dhe në shoqëri.
âShoqĂ«ria shqiptare, qĂ« nga diktatura komuniste ka qenĂ« e karakterizuar nga mungesa e rezistencĂ«s ndaj abuzimeve politike, ku dhuna dhe pushteti kanĂ« qenĂ« elemente tĂ« pandashme pĂ«r dekada, tĂ« ngulitura nĂ« çdo qelizĂ« tĂ« shoqĂ«risĂ«, nga fĂ«mijĂ«t deri te moshat e treta. Pas rĂ«nies sĂ« diktaturĂ«s, nuk kemi ditur tĂ« prodhojmĂ« politikĂ« apo politikanĂ« cilĂ«sorĂ«, por vetĂ«m biznesmenĂ«â, vĂ«ren ai.
Sula i riu, thotĂ« se frika e trashĂ«guar ndĂ«r breza, dhe mungesa e besimit reciprok dhe komunitar, vazhdon tĂ« ndikojnĂ« edhe sot. âNĂ« shoqĂ«rinĂ« tonĂ« ende pĂ«rdoret shprehja, âMe ujin, zjarrin dhe qeverinĂ« mos u merrâ, diçka qĂ« reflekton drojĂ«n dhe mospĂ«rfshirjen qytetare nĂ« politikĂ«bĂ«rjeâ.
Ai pĂ«rmend raste personash publikĂ« qĂ« kanĂ« pranuar publikisht se i kanĂ« lĂ«nĂ« amanet fĂ«mijĂ«ve qĂ« tĂ« mos jetojĂ« nĂ« ShqipĂ«ri. âKĂ«to amanete tĂ« prindĂ«rve pĂ«rjashtojnĂ« mundĂ«sinĂ« qĂ« tĂ« rinjtĂ« tĂ« angazhohen dhe tĂ« kontribuojnĂ« nĂ« pĂ«rmirĂ«simin e gjendjes socio-politike nĂ« vend, duke e lĂ«nĂ« vendin nĂ« njĂ« cikĂ«l vicioz tĂ« ngulfatjes dhe mungesĂ«s sĂ« zhvillimitâ, thotĂ« ai.
Arnen Sula e ka tĂ« vĂ«shtirĂ« tĂ« identifikojĂ« çfarĂ«do nisme funksionale qĂ« qeveria aktuale ka ndĂ«rmarrĂ« pĂ«r tâi mbajtur njerĂ«zit qĂ« tĂ« mos largohen. âPor Ă«shtĂ« shumĂ« e lehtĂ« tĂ« them qĂ« kĂ«to 32 vite janĂ« bĂ«rĂ« mjaftueshĂ«m nga qeveritĂ« pĂ«r tâi larguar njerĂ«zit nga ShqipĂ«riaâ, shton ai.
âDuket sikur kanĂ« ndjekur njĂ« manual tĂ« pashkruar qĂ« pĂ«rmban hapat e detajuar se si tĂ« krijosh njĂ« ambient ku tĂ« rinjtĂ« jo vetĂ«m qĂ« mendojnĂ« tĂ« ikin, por vrapojnĂ« drejt kufirit me çanta nĂ« dorĂ«.â
NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n mĂ«nyrĂ«, as ndryshimet e nevojshme pĂ«r tâi mbajtur njerĂ«zit nĂ« ShqipĂ«ri, pĂ«r tĂ« nuk janĂ« vetĂ«m financiare dhe burokratike. Ai e sheh zhvillimin e mundĂ«sive pĂ«r tĂ« nxitur qĂ« tĂ« rinjtĂ« tĂ« qĂ«ndrojnĂ« nĂ« vend, pĂ«rmes mbĂ«shtetjes dhe ushqimit tĂ« artit dhe kulturĂ«s, si motorĂ« tĂ« emancipimit tĂ« shoqĂ«risĂ« dhe nxitjes sĂ« mendimit kritik.
Sipas tij këto të fundit, harmonizuar me një sërë përmirësimesh rrënjësore në arsim, punësim dhe përfshirje të vërtetë qytetare, mund të kishin pasur mundësi për të fashitur frikën dhe për të ringjallur besimin dhe kontributin e përbashkët.
âKorrupsioni i politikĂ«s, qĂ« ka depĂ«rtuar nĂ« shoqĂ«ri si edhe brenda shoqĂ«risĂ« civile, ka njĂ« ndikim madhor nĂ« kĂ«tĂ« situatĂ«, pasi minon besimin nĂ« institucionet qĂ« duhet tĂ« promovojnĂ« ndryshimin pozitiv⊠dhe kjo krijon njĂ« cikĂ«l vicioz ku mungon transparenca dhe llogaridhĂ«nia, duke ulur ndjeshĂ«m efektshmĂ«rinĂ« e çdo pĂ«rpjekjeje pĂ«r reforma dhe pĂ«r tâi mbajtur tĂ« rinjtĂ« brenda venditâ, thotĂ« Arnen Sula.
Kamerdare shpëtimi për skemën e pensioneve
Kur diskutohet pĂ«r pensionet, fjala kyç Ă«shtĂ« demografia â me fjalĂ« tĂ« tjera studimi statistikor i popullsive. Sipas INSTAT, nĂ« vitin 2023 nĂ« ShqipĂ«ri pati njĂ« rĂ«nie vjetore prej 10% tĂ« foshnjave tĂ« lindura, duke numĂ«ruar 22,210 syresh.
KĂ«tu njĂ« nga treguesit qĂ« pasqyron edhe mĂ« mirĂ« situatĂ«n Ă«shtĂ« Indeksi Sintetik i Fekonditetit (ISF) â ndryshe, norma e lindshmĂ«risĂ«, qĂ« tregon se sa fĂ«mijĂ« pritet tĂ« lindĂ« njĂ« femĂ«r gjatĂ« jetĂ«s sĂ« saj.
Globalisht pranohet që 2,1 fëmijë për grua është niveli i zëvendësimit të nevojshëm për popullsinë e një vendi. Në vitin 2022, kjo normë në Shqipëri rezultoi në nivelin 1.21. Ky nivel paraqitet jashtëzakonisht i ulët, duke e bërë të paqëndrueshme të ardhmen e popullsisë së vendit.
Në anën tjetër, të gjitha vendet e BE-së janë qartazi poshtë normës ideale të lindshmërisë prej 2.1 fëmijësh për grua. Aktualisht, në Bashkimin Europian, ky tregues paraqitet në një mesatare prej rreth 1.4 lindjesh për grua, diçka që sipas Eurostat përbën një rënie historike. Ndër vendet që shënojnë normat më të ulëta të zëvendësimit të popullsisë, sipas të njëjtit tregues, janë Spanja (1.16) dhe Italia (1.24).
Sa për referencë, Gjermania, destinacion i parapëlqyer për emigrantët shqiptarë aktualisht, ka një normë lindshmërie prej vetëm diçka më shumë se 1.3 fëmijë për grua.
Teksa popullsia e Bashkimit Europian vijon të tkurret, kjo do të thotë që për arsye të zëvendësimit praktik të burimeve njerëzore që mungojnë, vendet anëtare janë të shtrënguara që ta importojnë kapitalin njerëzor nga jashtë. Ballkani Perëndimor rezulton në vijën e parë të vendeve eksportuese të kapitalit njerëzor, Shqipëria ndër to.
Ndaj, nëse merret parasysh mesatarja prej 35 mijë njerëzish në vit që Shqipëria ka humbur gjatë 12 viteve të fundit, vendosur edhe në kontekstin e gremisjes së përshkallëzuar të lindjeve, situata mund të paraqitet shumë më dramatike nga sa mund të mendohet për të ardhmen e parashikueshme. Në fakt, norma aktuale e lindshmërisë në vend, tejkalon edhe parashikimet më zymta të INSTAT-it, duke ngritur pikëpyetje serioze mbi popullsinë e vendit, dhe rrjedhimisht për qëndrueshmërinë e pensioneve në të ardhmen.
Gjatë muajve të fundit të vitit 2023, si edhe në pranverën e këtij viti, Ministri i Financave, Ervin Mete ka përmendur se skema e pensioneve do të ndryshojë, por pa specifikuar se cilat do të jenë ndërhyrjet.
Qeveria shqiptare, Banka BotĂ«rore dhe grupet e interesit janĂ« duke diskutuar kĂ«tĂ« reformĂ« tĂ« pensioneve, e cila, sipas deklaratave, pritet tĂ« jetĂ« gati deri nĂ« fund tĂ« 2024-rĂ«s. Ndryshimet qĂ« po diskutohen pĂ«rfshijnĂ« uljen e viteve me kontribute pĂ«r pension tĂ« plotĂ« dhe pension minimal, uljen e masĂ«s sĂ« kontributit, ndryshimin e indeksimit duke favorizuar pensionet e ulĂ«ta, krijimin e skemave private pĂ«r profesionistĂ«t etj.Â
Por cilat janë masat që sugjerojnë ekspertët?
Ndërsa frika ngrihet për mbështetjen e të moshuarve në të ardhmen dhe rreth cilësisë së kësaj mbështetjeje, Teuta Nunaj vë theksin te një prioritet që mund të tingëllojë kundërintuitiv: sigurim më së pari, i dinjitetit për pensionistët aktualë.
âRritja e nivelit tĂ« pensioneve, qoftĂ« edhe pĂ«rmes njĂ« pensioni tĂ« 13-të⊠Pensionet aktuale janĂ« tĂ« ulĂ«ta dhe duhet tĂ« rriten pĂ«r tĂ« pĂ«rmbushur nevojat bazĂ« tĂ« pensionistĂ«ve dhe pĂ«r tâu mundĂ«suar njĂ« jetesĂ« me dinjitetâ, thekson Nunaj.
Ndërsa masat e tjera, ajo përmend rritjen e numrit të kontribuuesve përmes zvogëlimit të informalitetit në punësim, përmes deklarimit të punonjësve të paregjistruar, deklarimit të pagave të plota dhe pagesës së kontributeve përkatëse.
Gjithashtu, Nunaj vë në dukje nevojën për rregullimin e skemës së pensioneve në zonat rurale, në zërin e kontributeve dhe të pensioneve, ku kontributet dhe përfitimet paraqiten tepër të ulëta. Ajo përmend edhe integrimin e skemave të pensioneve private të detyrueshme, krahas asaj ekzistuese vullnetare.
Ndërsa për ekspertin Selami Xhepa, fokusi duhet të jetë tek lufta kundër informalitetit, me qëllim që të gjithë të deklarojnë pagën reale dhe të paguajnë sigurime në bazë të këtij niveli page.
âMe rĂ«ndĂ«si tĂ« veçantĂ« Ă«shtĂ« nĂ«nraportimi i tĂ« ardhurave pĂ«r llogaritjen e kontributeve⊠dhe mĂ« tej, rritja permanente e tĂ« ardhurave nĂ« sektorin publik dhe privat, ndikon nĂ« rritjen e tĂ« ardhurave tĂ« fondit tĂ« pensioneve.â
Xhepa mendon se ka hapĂ«sira pĂ«r uljen e normĂ«s sĂ« kontributeve, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« nxitet formalizimi dhe pjesĂ«marrja nĂ« fondin e pensioneve. âMundet, gjithashtu, tĂ« shikohen skema alternative pĂ«r tâiu dhĂ«nĂ« qytetarĂ«ve mĂ« shumĂ« mundĂ«si tĂ« marrin pĂ«rsipĂ«r pĂ«rgjegjĂ«si individuale, kur tĂ« arrijnĂ« nĂ« moshĂ«n e tretë⊠skema kursimi individuale, tĂ« garantuara, tĂ« patatuara⊠etj.â, thotĂ« ai.
Eduart Gjokutaj, nga ana tjetër, vë theksin te rishikimi i sistemit të pensioneve në sektorin bujqësor, duke synuar rritjen e bazës së atyre që janë rezidentë dhe punojnë si të vetëpunësuar në bujqësi. Ai sjell në vëmendje faktin që reformat e ndërmarra në këtë drejtim kanë pasur efekte kundërproduktive.
âPĂ«rfundimi i bashkimit tĂ« skemĂ«s urbane dhe rurale nĂ« vitin 2018, shĂ«noi barazimin e kontributeve qĂ« duhet tĂ« paguajnĂ« tĂ« vetĂ«punĂ«suarit bujqĂ«sorĂ« dhe kontributet qĂ« paguajnĂ« tĂ« vetĂ«punĂ«suarit nĂ« sektorin jobujqĂ«sor. Si rezultat, numri i fermerĂ«ve qĂ« kontribuojnĂ« nĂ« sistemin e pensioneve ra dhe pritshmĂ«ria Ă«shtĂ« qĂ« ai tĂ« zvogĂ«lohet edhe mĂ« tej nĂ« tĂ« ardhmenâ, thotĂ« Gjokutaj.
Si rrjedhojë, shpjegon ai, një numër i madh fermerësh pritet të mos kenë të drejtë për pension pleqërie dhe në këtë mënyrë të përfitojnë vetëm nga pensioni social, i cili është më i ulët se pensioni bazë.
âSfida mĂ« e madhe pĂ«r trajtim Ă«shtĂ« edhe politikat e reja pĂ«r ndalimin e largimit tĂ« familjeve tĂ« reja dhe tĂ« rinjve duke ndĂ«rtuar njĂ« politikĂ« ndĂ«rsektoriale qĂ« ndĂ«rlidh ambiciet pĂ«r edukim, punĂ«sim tĂ« denjĂ« dhe bazuar mbi kĂ«rkesat e tregut tĂ« BE-sĂ«, si dhe njĂ« ambient mĂ« tĂ« mirĂ« pĂ«r tĂ« jetuar dhe banuar qĂ« lidhet me subvencionet qĂ« duhet tĂ« ndĂ«rtohen nĂ« formĂ« paketash pĂ«r familjet e rejaâ, thekson Gjokutaj.
Teksa ekspertët pajtohen gjerësisht rreth ndryshimeve themelore të nevojshme për skemën aktuale të pensioneve, situata aktuale përligj me siguri nevojën urgjente për ndryshim rrënjësor.
Sot, skema e pensioneve nuk kënaq askënd; as pensionistët që marrin një pension që më së shumti varion nga i pamjaftueshëm në të papërfillshëm; as qeverinë që duhet të përllogarisë miliarda lekë në buxhet për kompensimin e deficitit dhe as kontribuuesit aktualë, që nesër do të jenë përfituesit e radhës që përherë e më shumë po përballen me pasiguri për mirëqenien e së nesërmes.
Dhe ndër të gjithë këta skenarë, as që janë marrë parasysh brezat më të rinj, ata që ende nuk kanë filluar të punojnë, dhe të cilët nuk dihet se çfarë pensioni do të marrin, apo nëse të përfitojnë një pension sipas kuptimit që ai ka sot.
Arnen Sula, i cili vijon tâu rezistojĂ« kĂ«shillave tĂ« prindĂ«rve pĂ«r tâu larguar nga ShqipĂ«ria, ashtu siç tashmĂ« kanĂ« vepruar shumĂ« bashkĂ«moshatarĂ« tĂ« tij, kĂ«mbĂ«ngul se asnjĂ« recetĂ« reformash ekonomike nuk mjafton pĂ«r tâi shpĂ«tuar pensionet shqiptare nga sĂ«mundja kronike qĂ« i ka kapluar.
NĂ«se nuk ngrihemi me vullnet, besim dhe pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« bashkuar forcat dhe pĂ«r ta ndryshuar kĂ«tĂ« vend, asgjĂ« nuk do tâi shpĂ«tojĂ« dot brezat e shqiptarĂ«ve nga tatĂ«pjeta; sigurisht as pensionistĂ«t e sĂ« ardhmes, njĂ«ri prej tĂ« cilĂ«ve mund tĂ« jem edhe unĂ«â, thotĂ« ai.
Ky artikull u mundĂ«sua me mbĂ«shtetjen nga skema e granteve âBAT Civil Societyâ, e zbatuar nga Instituti pĂ«r Demokraci dhe NdĂ«rmjetĂ«sim nĂ« partneritet me Faktoje dhe Center for Research and Policy Making (CRPM), mbĂ«shtetur financiarisht nga Bashkimi Evropian.
Dy ditë para zgjedhjeve të Bashkisë së Himarës, kryeministri Edi Rama zhvilloi disa takime në rrugën kryesore të qytezës me Vangjel Tavon në krah. Rama nuk e fshehu ngazëllimin se, ndryshe nga një vit më parë, me Vangjel Tavon fushata kishte ndryshuar.
âKy nuk bĂ«n fushata, bĂ«n komunikim me njeriun derĂ« mĂ« derĂ« dhe prag mĂ« prag. Pas Gramoz Ruçit, Ă«shtĂ« i dyti qĂ« ka numĂ«ratorin mĂ« tĂ« gjatĂ« tĂ« celular. Po i çove mesazh, tĂ« merr direkt nĂ« telefonâŠâ, tha Rama. Â
Rezultati i të dielës në Himarë, foli bindshëm për atë që Rama paralajmëroi: fitoren e Vangjel Tavos. Kandidati socialist fitoi garën për bashkinë e Himarës me 58.62% të votave.
Tavo mori 5022 vota përballë kandidatit të PD-së (propozuar nga PBDNJ dhe Omonia) Petraq Gjikuria. Ky i fundit mori 41.38 % ose 3545 vota.
Një diferencë me 1477 vota nisur nga vit më parë kur Fredi Beleri fitoi ngushtë me 19 vota përballë kandidatit socialist, Gjergji Goro. Vangjel Tavo duhet të marrë fillimisht mandatin nga KQZ dhe më pas të bëjë betimin në mbledhjen më të parë të këshillit bashkiak të Himarës për të ushtruar ligjërisht detyrën
Fushata
NĂ« garĂ«n pĂ«r HimarĂ«n ishin dy kandidatĂ« âtĂ« importuarâ njĂ«ri pĂ«rfaqĂ«sues ndĂ«r vite i Dropullit, sĂ« fundmi Prefekt i qarkut tĂ« VlorĂ«s, Vangjel Tavo, ndĂ«rsa tjetri grekofon i ardhur nga SHBA, Petraq Gjikuria.
Vangjel Tavo zhvilloi një fushatë relativisht të qetë pa takime pompoze duke shpërndarë kryesisht përmes faqes së tij në Facebook mesazhe të shkurtra, por domethënëse për atë që shihet si thembra e Akilit për banorët e Himarës, çështja e certifikatave të pronësisë.
Petraq Gjikuria nĂ« anĂ«n tjetĂ«r u pĂ«rpoq tĂ« fushatonte me emrin e Fredi Belerit aktualisht nĂ« burg i dĂ«nuar pĂ«r blerje votash. NĂ« prezantimin e tij tĂ« parĂ« ai doli krah Belerit kur ky i fundit u kthye nĂ« ShqipĂ«ri pas betimit si euro-deputet nĂ« Strasburg. Edhe nĂ« mbyllje tĂ« fushatĂ«s, Gjikuria kĂ«rkoi votat duke folur pĂ«r Belerin dhe duke u zotuar se nĂ«se fitonte do tĂ« zbatonte programin e tij.Â
âĂfarĂ« i ndodhi mikut tim Fredi Beleri Ă«shtĂ« njĂ« njollĂ« turpi. Fredi do lirohet pĂ«r dy muaj, ndĂ«rsa Himara do çlirohet nĂ« 4 Gushtâ, tha Petraq Gjikuria nĂ« mitingun pĂ«rmbyllĂ«s.Â
Sa pĂ«r pronat, Gjikuria ndoqi politikĂ«n e denoncimit mbĂ«shtetur nga zyrtarĂ«t e PD-sĂ«, se qeveria nuk do tu jepte zgjidhje pronĂ«s, madje sipas tyre âdo ua grabiste atoâ.
Ndryshe premtoi Vangjel Tavo. Duke qenĂ« nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n llogore me PS-nĂ« nĂ« qeverisje, Tavo premtoi zgjidhje. Â
âĂĂ«shtja jetike e pronĂ«s pĂ«r tĂ« gjithĂ« banorĂ«t duhet tĂ« ishte zgjidhur qĂ« para 30 vitesh. Ajo çfarĂ« nuk u bĂ« nga viti 1991, arritĂ«m ta bĂ«jmĂ« brenda pak muajve, duke dorĂ«zuar mbi njĂ« mijĂ« çertifikata pronĂ«sie, e shumĂ« shpejt kjo çështje do tĂ« zgjidhet pĂ«rfundimisht. Pas tre muajve punĂ«, zgjidhja e problemit tĂ« pronĂ«sisĂ« tashmĂ« Ă«shtĂ« drejt pĂ«rfundimit. HimarjotĂ«t kanĂ« tĂ« drejtĂ«n e Zotit dhe tĂ« ligjit, tâi gĂ«zojnĂ« pronat e tyre. Askush qĂ« tenton tĂ« zaptojĂ« pronĂ«n e tyre nuk e ka dhe nuk ka pĂ«r ta patur kurrĂ« tĂ« hapur derĂ«n e BashkisĂ« sĂ« HimarĂ«s dhe asnjĂ«herĂ« vullnetin, mbĂ«shtetjen dhe firmĂ«n e Vangjel Tavos. ĂĂ«shtja e pronave tĂ« tyre do zgjidhet pĂ«rfundimishtâŠâ, premtoi Tavo, ndĂ«rsa Rama vetĂ« ka dhĂ«nĂ« si afat tetorin pĂ«r ta zgjidhur pĂ«rfundimisht kĂ«tĂ« çështje.Â
Asnjëri prej kandidatëve nuk shpalosi një program te qartë për shumëçka mbi problematikën e bashkisë Himare që përfshin tre njësitë administrative Himarë, Lukovë Hore Vranisht.
Tavo pĂ«rcillte pĂ«rmes Facebook njĂ« broshurĂ« si program i tij por askund i zbardhur nĂ« mĂ«nyrĂ« literale. Nuk e bĂ«ri as kandidati tjetĂ«r Petraq Gjikuria.Â
Problematika ditën e zgjedhjeve
Ajo që u raportua si problematikë kryesore ditën e zgjedhjeve ishte pamundësia për të votuar me dokumente identifikimi të skaduara. Janë 6157 shtetas shqiptare me banim në Himarë që nuk e kanë të rinovuar kartën e identitetit, një fakt ky i pohuar edhe nga kryekomisioneri për zgjedhjet Ilirjan Celibashi. Jo më kot, Celibashi vuri në dukje në prononcimet e tij gjatë ecurisë së zgjedhjeve të dielën se, ky numër votuesish ishte i njëjtë edhe në zgjedhjet e kaluara të 2023. Që do të thotë se shumica e tyre jetojnë aktualisht jashtë vendit. Megjithatë, vetë Celibashi nuk beri dot një ndarje se sa ishin jashtë dhe sa banonin aktualisht në Himarë.
Denar Biba (ish kryetar i KQZ) komentoi nĂ« Facebook se âi rezultonte nga sistemi TIMS se vetĂ«m disa dhjetĂ«ra prej tyre ishin paraqitur nĂ« qendrat e votimit tĂ« dielĂ«nâ.
Vetë Omonia nuk kishte një numër të saktë se sa prej tyre kishin shkuar ne qendrat e votimit dhe nuk ishin lejuar sepse dispononin një kartë identiteti të skaduar. Sipas Omonias, qytetarëve që janë identifikuar se mund të jenë votues të opozitës, u është thënë se rinovimi i kartave të identitetit do të bëhej brenda 15 ditëve, pra pas datës së zgjedhjeve që ishte dje.
âNe total, nga 23074 zgjedhĂ«s tĂ« regjistruar, 6157 janĂ« apriori tĂ« privuar nga e drejta e zgjedhjes me vendim dhe pĂ«rgjegjĂ«si tĂ« Qeverise âRamaââ, citonte Omonia.
NĂ« anĂ«n tjetĂ«r Ilirjan Celibashi sqaroi tĂ« dielĂ«n se kjo ishte pĂ«rgjegjĂ«si e qeverisĂ«, por jo pa qĂ«llim lĂ«shoi njĂ« mesazh indirekt pĂ«r opozitĂ«n kur nĂ« njĂ« nga deklarimet publike, ai vĂ«rejti se nĂ« KQZ nuk kishte ardhur asnjĂ« kĂ«rkesĂ« zyrtare nga partitĂ« qĂ« ky institucion tĂ« negocionte me qeverinĂ« me qĂ«llim nxjerrjen e njĂ« akti qĂ« do tĂ« mundĂ«sonte votimin edhe me kartĂ« identiteti tĂ« skaduar. NdĂ«rkohĂ«, Partia Demokratike, Partia e LirisĂ«, PBDNJ bashkĂ« me Omonian e pĂ«rcollĂ«n si shkakun kryesor tĂ« humbjes sĂ« zgjedhjeve nĂ« HimarĂ«. Â
Votat
Pjesëmarrja në votime ishte më e lartë nga 2023 kur votuan 7821 zgjedhës. Këtë vit pjesëmarrja përfshiu 8692 votues, ose 871 votues më shumë.
Nisur nga rezultatet e publikuara në faqen zyrtare të KQZ-së pas mbylljes së votimit dhe përfundimit të procesit të numërimit rezulton se PS është rritur në shifra krahasuar me një vit më parë dhe gati në proporcion të drejte me rritjen e pjesëmarrjes në votime në të tria njësitë administrative.
Në Himarë, Vangjel Tavo mori 2132 vota një rritje krahasuar me Jorgo Goron i cili mori 1576 vota. Rezultati u reflektua edhe nga pjesëmarrja. Ndryshe nga zgjedhjet e kaluara, këtë vit pjesëmarrja në Himarë është rritur me 572 votues. Gjikuria në anën tjetër lëvizi me vetëm pak vota më shumë në Himarë (16 vota) nga 2023.
Pavarësisht rritjes në vota, PS-ja vijon ta ketë të humbur këtë njësi. 2132 vota fitoi Vangjel Tavo ndërsa Petraq Gjikuria 2462.
PS-ja Ă«shtĂ« rritur edhe nĂ« LukovĂ« me votat. 1725 vota ka marrĂ« Vangjel Tavo, Petraq Gjikuria 942 vota. PjesĂ«marrja nĂ« LukovĂ« ishte me e lartĂ« krahasuar me 2023 me rreth 200 vota. Diferenca nĂ« kĂ«tĂ« zonĂ« me zgjedhjet e njĂ« viti mĂ« parĂ« (2023) ishte vetĂ«m 70. Â
Hore Vranisht është një tjetër zone që ka votuar majtas ndër vite dhe pa ndonjë surprizë, përveçse kësaj here edhe aty me një pjesëmarrje më të lartë krahasuar me 2023 (rreth 200). Nga 972 vota pro zgjedhjet e kaluara për Gjergji Goron, sivjet Vangjel Tavo ka fituar 1165 vota. PD-ja aty (krahasuar me rezultatin e 2023) ka marrë 50 vota më pak. Petraq Gjikuria mori vetëm 141 vota në këtë njësi
ĂfarĂ« nuk pamĂ« krahasuar me zgjedhjet 2023
Fillimisht pjesëmarrja në votime këto zgjedhje ka qenë më e madhe, konkretisht 871 votues më shumë nga zgjedhjet e 2023. Ndryshe nga zgjedhjet e kaluara pamë një fushatë të qetë pa tone nacionaliste. Nuk u pa prezencë e politikanëve grek në këto zgjedhje. Pati gjithashtu një shtim të numrit të zgjedhësve në listat për bashkinë e Himarës ndryshe nga një vit më parë.
Nënkryetarja e KQZ-së, Lealba Pelinku tha një ditë para zgjedhjeve se ishin shtuar 311 zgjedhës të rinj në Himarë. Vetëm brenda pese ditëve, sipas saj, 93 të tillë. Pelinku kërkoi hetim.
Ndërkohë kjo ishte fushata më e shkurtër e ndërmarrë ndonjëherë.
Duke qenë se afati 30 ditor nga dekretimi i zgjedhjeve ishte shumë i ngushtë, KQZ vlerësoi se kohëzgjatja e fushatës zgjedhore duhet të ishte vetëm 9 ditë kushtëzuar edhe nga afati i krijimit të KZAZ-ve, regjistrimit të subjekteve zgjedhore, komiteteve nismëtare, koalicioneve dhe kandidatëve.
Referuar datës së nxjerrjes së Dekretit, afati për të hartuar listën e zgjedhësve u parashikua jo më vonë se 10 korrik 2024, çka pamundësoi në fakt edhe afatet për rinovimin e kartave të reja për ata që donin të votonin këtë vit.
Zgjedhje të reja, probleme të vjetra
Komiteti Shqiptar i Helsinkut ndoqi nga afër zgjedhjet në Himarë si para ashtu edhe një ditë pas.
Erida Skëndaj, drejtoresha ekzekutive e Komitetit Shqiptar të Helsinkut, tha për Faktoje.al se, sa i takon aspektit parazgjedhor, nga kontaktet që vëzhguesit e KSHH-së realizuan me zgjedhësit në terren u vërejt se në përgjithësi ata ndiheshin të lirë në ushtrimin e të drejtës së votës.
âMegiithatĂ« pati edhe pretendime pĂ«r shitblerje tĂ« votave tĂ« realizuara nĂ« formĂ«n e tĂ« mirave materiale nga tĂ« dy subjektet zgjedhore, shpĂ«rdorimit tĂ« aseteve publike si dhĂ«nies sĂ« titujve tĂ« pronĂ«sisĂ« sĂ« shtĂ«pive por edhe ushtrimit tĂ« presionit mbi administratĂ«n publike lokaleâ, vĂ«rejti ajo.
Nga monitorimi i procesit tĂ« votimit nĂ« 44% tĂ« Qendrave tĂ« BashkisĂ« HimarĂ«, 14 prej tĂ« cilave nĂ« fshatrat nĂ« Qeparo, Borsh, Piqeras, LukovĂ«, HimarĂ« âFshatâ dhe katĂ«r qendrat brenda perimetrit tĂ« qytetit tĂ« HimarĂ«s, vĂ«zhguesit e KShH-sĂ« vĂ«rejtĂ«n se procesi u realizua nĂ« njĂ« klimĂ« relativisht tĂ« qetĂ«, me pĂ«rjashtim tĂ« tensioneve qĂ« u krijuan si rrjedhojĂ« e mosvotimit tĂ« zgjedhĂ«sve nĂ«n moshĂ«n 75 vjeçare, tĂ« cilĂ«ve ju kishte skaduar vlefshmĂ«ria e dokumentit tĂ« identitetit.
Problematikat qĂ« shoqĂ«ruan mbarĂ«vajtjen e procesit tĂ« votimit pĂ«rmblidhen nĂ« mungesĂ«n e trajnimit tĂ« KomisionerĂ«ve, veÒ«anĂ«risht atyre tĂ« QV nĂ« pjesĂ«n e fshatrave, tĂ« cilat krijuan edhe disa parregullsi sikurse mosrespektimi pjesĂ«risht i procedurĂ«s sĂ« dhĂ«nies sĂ« ndihmĂ«s pĂ«r zgjedhĂ«sit qĂ« nuk votonin vetĂ«, lejimi nĂ« afro 4 raste i zgjedhĂ«sve pĂ«r tĂ« shkuar drejt dhomĂ«s sĂ« fshehtĂ« me aparatin celuar, lejimi nĂ« raste sporadike i votimit familjar, vĂ«shtirĂ«sitĂ« nĂ« respektimin e procedurave tĂ« mbylljes sĂ« QV tĂ« cilat krijuan disa vonesa. Procesi i numĂ«rimit u administrua nĂ« njĂ« shumĂ« tĂ« shkurtĂ«r dhe nĂ« ndryshim nga zgjedhjet e kaluara pati njĂ« numĂ«r tĂ« ulĂ«t kĂ«rkesash pĂ«r pavlefshmĂ«ri tĂ« fletĂ«ve tĂ« votimitâ, thotĂ« SkĂ«ndaj.
Pretendimi: Programet e motit po manipulojnë qëllimisht me ngjyrat e hartave të tyre dhe ndryshimi i klimës nuk është real
Verdikti: I pavërtetë
Vjolanda Peca
Dy harta të motit të Gjermanisë po krahasohen nga përdoruesit e rrjeteve sociale për të thënë se ndryshimi i klimës nuk është real, por është një mashtrim.
âShfaqja e pandalshme e nĂ« TokĂ« do tĂ« vazhdojĂ« pĂ«r aq kohĂ« sa delet besojnĂ« lajmet e pĂ«rditshmeâ-shkruhet nĂ« mbishkrimin e postimit, bashkĂ«ngjitur me dy hartat, tĂ« temperaturĂ«s dhe atĂ« topografiken.
Njëra hartë është një hartë topografike (nuk ndryshon ngjyrën e saj në varësi të temperaturës) e vitit 2017 dhe tjetra është një hartë temperaturash e vitit 2022.
Ky krahasim i dy hartave të motit të Gjermanisë po qarkullon në internet, duke sugjeruar se ndryshimi i klimës nuk është real dhe se mënyra se si ne raportojmë për të është duke u manipuluar.
Kjo pĂ«rmbajtje Ă«shtĂ« pjesĂ« e teorisĂ« sĂ« konspiracionit tĂ« ândryshimit tĂ« ngjyraveâ qĂ« pretendon se programet e motit po manipulojnĂ« qĂ«llimisht me ngjyrat e hartave tĂ« tyre.
Harta e parĂ« e publikuar tregon njĂ« hartĂ« topografike (e cila nuk ndryshon ngjyrĂ«n e saj nĂ« varĂ«si tĂ« temperaturĂ«s) nga viti 2017, dhe e dyta, njĂ« hartĂ« e temperaturĂ«s (e cila pĂ«rshtat ngjyrat e saj) nga viti 2022. Hartat e temperaturĂ«s sĂ« tĂ« dyjave vitet qĂ« treguan temperatura mbi 30ÂșC ishin tashmĂ« me ngjyrĂ« tĂ« kuqe qĂ« nga viti 2017 .
Temperatura e asaj dite nuk ndikon nĂ« ngjyrĂ«n e hartĂ«s ( jo pĂ«r shkak tĂ« njĂ« problemi klimatik, por pĂ«r shkak tĂ« njĂ« problemi stili ). Mund tĂ« kontrolloni nĂ«se vazhdoni tĂ« shihni parashikimin pĂ«r atĂ« ditĂ«, i cili pĂ«rdor tĂ« njĂ«jtat ngjyra pĂ«r temperaturat 14ÂșC dhe 33ÂșC.
Kapja e përmbajtjes së shpërndarë dhe parashikimi real i Tagesthemen për 21.06.2017, në të cilin shihet se temperatura e asaj dite nuk ka ndikuar në ngjyrën e hartës.
NĂ« rastin e hartĂ«s sĂ« dytĂ«, ajo qĂ« tregohet Ă«shtĂ« njĂ« hartĂ« e temperaturĂ«s, e cila ndryshon ngjyrat e saj nĂ« varĂ«si tĂ« temperaturave .Â
Krahasimi i dy hartave tĂ« motit tĂ« GjermanisĂ« nga viti 2017 dhe 2022 i pĂ«rhapur nĂ« rrjete nuk tregon se ndryshimet klimatike nuk ekzistojnĂ«. Harta e parĂ« tregon njĂ« hartĂ« topografike , e cila nuk i modifikon ngjyrat e saj nĂ« varĂ«si tĂ« temperaturĂ«s (prandaj Ă«shtĂ« me ngjyrĂ« jeshile pavarĂ«sisht se tregon temperatura mbi 30ÂșC). Nga ana tjetĂ«r, harta e dytĂ« e lĂ«shuar tregon njĂ« hartĂ« nxehtĂ«sie , e cila adopton ngjyrat e kuqe pĂ«r temperatura mĂ« ekstreme.
Pretendimi: Video qe tregon pushtimin e Palestines nga Izraeli nepermjet bregdetit.
Verdikti: I pavërtetë
Vjolanda Peca
Në rrjete sociale ka qarkulluar një video që përshkruan pushtimin e Palestinës nga Izraeli. Kjo video tregon forcat izraelite që vijnë nga deti dhe pushtojnë territorin palestinez gradualisht, deri në vitin 2023.
Megjithatë, kjo video nuk përfshin historikun e vërtetë të pushtimit të Palestinës pasi ajo nuk është pushtuar nga bregdeti. Në realitet, izraeliët nuk u shfaqën në bregdet në vitin 1948.
Videoja përdor animacion dhe nuk tregon vërtetë sesi Izraeli ka pushtuar gradualisht territorin e Palestinës që nga viti 1948, sepse në këto territore ka patur izraelitë shumë më parë se viti 1800, pra përshkrimi i konfliktit në video është imagjinar.
Pak kontekst historik
Kolonizimi i tokave palestineze nisi që në fund të shekullit të 19-të me dy Aaliyah-t, ose siç njihen ndryshe dy valët e zhvendosjes, në 1880 dhe pas 1904. Përmes Fondit Kombëtar Hebre, nisi blerja e tokave palestineze dhe dhënia e tyre kryesisht hebrenjve të Evropës lindore, që në atë periudhë vuanin persekutimet e shumta në vendet e tyre të origjinës.
Pas Luftës së Parë Botërore, territori i Palestinës u bë mandat i Britanisë së Madhe, e cila në vitin 1917, në Deklaratën Balfour, shprehu mbështetjen për krijimin e një shteti hebre në zonën e Palestinës historike.
Një valë tjetër emigrantësh hebrenj erdhi në zonë në vitet 1930, për shkak të shtypjes antisemite në Gjermaninë naziste. Rritja e emigracionit shkaktoi trazira që çuan në Revoltën Arabe. Në vitin 1937, Britania doli me një plan për të ndarë territorin në një shtet hebre dhe një shtet arab, por asnjëra palë nuk ishte e kënaqur me formën e propozimit.
Në vitin 1948 u krijua shteti i Izraelit. Menjëherë pas shpalljes së pavarësisë, një koalicion i shteteve arabe sulmoi Izraelin. Në këtë luftë, Izraeli mbrojti ekzistencën e tij dhe fitoi një pjesë të territorit që OKB-ja fillimisht ua kishte caktuar arabëve.
Gjatë këtyre viteve, hebrenjtë morën territorin palestinez dhe e kthyen atë në vendin e tyre dhe palestinezët filluan të dëboheshin ose të vriteshin.
Më 1978 u nënshkrua Marrëveshja e Camp David, kur Izraeli ia ktheu Gadishullin Sinai Egjiptit. Në këmbim, Egjipti njohu ekzistencën e Izraelit si shtet, dhe nënshkroi një traktat paqeje me të. Ishte traktati I parë I paqes mes Izraelit dhe nje shteti arab.
Marrëveshjet e paqes të Oslos u nënshkruan në 1993 dhe 1995, duke krijuar autonominë palestineze në Rripin e Gazës dhe Bregun Perëndimor. Megjithatë, statusi përfundimtar i territoreve palestineze ende nuk është negociuar.
Ndryshimet territoriale në Izrael dhe Palestinë
Pra kjo video që përshkruan konfliktin izraelito-palestinez paraqet një zhvillim imagjinar të ngjarjeve. Hebrenjtë erdhën në territorin e Palestinës edhe para krijimit zyrtar të shtetit të Izraelit. Pas shpalljes së pavarësisë së Izraelit në vitin 1948, pati disa konflikte të armatosura që çuan në një sërë ndryshimesh territoriale. Megjithatë, nuk ishte një luftë e vazhdueshme siç tregohet në video.
Ky pretendim është verifikuar nga koleget tanë Demagog.cz
Login
