Në mbretërinë e territ hëna shndrit e vetmuar. Poshtë saj sytë e lodhur arratisen ëndrrave, të tjerë të mërzitur i ankohen medaljonit të artë. E shkuara po ia lë fronin ditës së re; unë kthej kokën kah muri dhe kujtoj: e shtuna tashmë ka karakteristikat e diçkaje që mund të quhet histori.
Përsëri e diel, për mua, seria e të dielave të shumta, që përbëjnë javë, muaj, vite, dekada, kalendar- dhe disa valixhe të vjetruara kujtimesh që i tërheq pas vetes.
NĂ« jetĂ« shpeshherĂ« ndodh tâi ngatĂ«rrojmĂ« valixhet, ngarkohemi me kujtime tĂ« trishta, si njĂ« tren nate qĂ« bartĂ« zhurmĂ«, dĂ«shira tĂ« venitura, vetmi dhe ca Ă«ndrra.
Ndodh shpesh tĂ« rrugĂ«tojmĂ« udhĂ«ve tĂ« gabuara, me ndjenja tĂ« harlisura, lajme tĂ« kĂ«qija, vajtje â ardhje nĂ«pĂ«r stacione pĂ«r tĂ« parĂ« sy tĂ« dashur ose arratisje nĂ« kontinentin e mĂ«rzisĂ«.
Kur jashtĂ« i nxjerrim orĂ«t e kujtesĂ«s, ngjajnĂ« me rroba tĂ« zhubravitura. Duhet tâu japim formĂ«, tâi hekurosim dhe mbushim rishtas me shpirt.
Ti thua se shumë kujtime treten rrugëve, parqeve të qyteteve, plazheve të shpirtit, pranë statujave mahnitëse të shkrimtarëve të zemrës.
I nxjerr në syprinën e ditës së re orët e fatit, të pikëllimit, të gëzimit, siç nxjerr udhëtari i kthyer prej viseve të largëta, tregime, perla, thesare të gjetura dhe aty-këtu ndonjë njollë gjaku të tharë.
NjerĂ«zit nxitojnĂ« dhe kurrĂ« sâe zĂ«nĂ« kohĂ«n qĂ« duan, as lumturinĂ« qĂ« Ă«ndĂ«rrojnĂ«, sepse ato janĂ« Ă«ndrra nate, zgjatin pak, sa njĂ« sy gjumĂ«.
Prandaj njerĂ«zit tundohen tâi prishin kopshtet e tyre, pĂ«r njĂ« tjetĂ«r qĂ« e Ă«ndĂ«rrojnĂ«.
Ora lëviz, yjet ndritin, hëna nëpër terr lundron e qetë, një zog bredh prej dega në degë.
MesnatĂ«! JanĂ« orĂ«t e dashurisĂ«. EkstazĂ«s. Ăndrrave. PĂ«r dikĂ« orĂ« tĂ« errĂ«sirĂ«s, trishtimit, dikush dĂ«gjon nga Vivaldi âKatĂ«r stinĂ«tâ, njĂ« tjetĂ«r humbet poezive, ndĂ«rsa diku me ngjyrĂ« blu vizatohen sy tĂ« mallĂ«ngjyer, ku futen anije tĂ« etura pĂ«r lundrim.
Kur tĂ« shkuarĂ«s ia zĂ« vendin dita e re, asgjĂ« sâduket e jashtĂ«zakonshme.
KĂ«tĂ« fundjavĂ«, nĂ« DurrĂ«s u çel edicioni i parĂ« i Bienales NdĂ«rkombĂ«tare tĂ« Artit BashkĂ«kohor me temĂ« Inteligjenca artificiale: âE ardhmja hibrideâ.Â
Kjo temë bëri bashkë 40 artistë nga 17 vende të ndryshme të botës. Artistët pjesëmarrës kanë prekur kufijtë mes reales dhe surreales në veprat e tyre që janë ekspozuar në disa prej institucioneve dhe hapësirave publike të qytetit, duke përfshirë monumentet e trashëgimisë kulturore.
âĂshtĂ« njĂ« risi pĂ«r DurrĂ«sin dhe vendin pasi nuk ka pasur njĂ« bienale kushtuar artit bashkĂ«kohor. PatjetĂ«r qĂ« duhet tĂ« kthehet nĂ« njĂ« brand pĂ«r qytetin pĂ«r artin pamor dhe pĂ«r ta kthyer atĂ« nĂ« njĂ« hapĂ«sirĂ« shumĂ« tĂ« mirĂ« promovimi pĂ«r turizminâ, tha Oltsen Gripshi, Kurator i Bienales.
NĂ« ceremoninĂ« e hapjes, u ndanĂ« disa çmime tĂ« rĂ«ndĂ«sishme, pĂ«rfshirĂ« Ămimin pĂ«r Pavionin mĂ« tĂ« MirĂ« tĂ« Bienales qĂ« shkoi pĂ«r pavionin e Shteteve tĂ« Bashkuara tĂ« AmerikĂ«s, Ămimin Special pĂ«r Artistin e Ri qĂ« e mori Lai Junjie nga Kina, si dhe atĂ« tĂ« karrierĂ«s pĂ«r skulptorin shqiptar Sadik Spahija.
âĂshtĂ« sukses kjo bienale duke parĂ« artistĂ«t pjesĂ«marrĂ«s qĂ« vijnĂ« nga pĂ«rvoja tĂ« rĂ«ndĂ«sishme dhe i bashkon shpirti. Inteligjenca artificiale padyshim qw do ta ndihmojĂ« botĂ«n tĂ« bĂ«het mĂ« e mirĂ«, por arti gjithnjĂ« do tĂ« pĂ«rfaqĂ«sojĂ«, nĂ« bashkĂ«punim me tĂ«, njĂ« nga motivet bazĂ« pĂ«r zhvillimin e kulturĂ«s dhe njerĂ«zimitâ, tha Massimo Scaringella, kryetar i JurisĂ«.
Bienalja e Durrësit synon të kthehet në një event të qëndrueshëm duke i dhënë vlerë të shtuar dhe turizmit në Durrës. Punimet e saj do të vazhdojnë të ekspozohen deri më 24 nëntor./ Top Channel/ KultPlus.com
Ka thyer 11 rekorde Guinness në fushën e mozaikut dhe refuzon çdo ftesë që i vjen nga disa shtete të botës, sepse dëshiron që rekordin e 12-të ta realizojë dhe ekspozojë në Shqipëri.
Saimir Strati, artist i mozaikĂ«ve, tregon pĂ«r Radion Evropa e LirĂ«Â se çdo ditĂ« krijon, e po ashtu merr ftesa pĂ«r ekspozita dhe pĂ«r tĂ« realizuar vepra tĂ« tjera, por shprehet i prekur qĂ« arti qĂ« bĂ«n, ânuk vlerĂ«sohetâ nĂ« vendin e tij, transmeton Klankosova.tv.
âNĂ«se ka njĂ« ftesĂ« serioze, jam gati ta bĂ«j rekordin e 12-tĂ«. Kam refuzuar shumĂ« ftesa, sepse dua qĂ« ky rekord tĂ« shĂ«nohet nĂ« ShqipĂ«ri. Por, nuk do tĂ« bĂ«j njĂ« vepĂ«r qĂ« tĂ« magazinohet dhe tĂ« ruhet diku fshehur dhe mĂ« pas tĂ« prishetâ, thotĂ« Strati.
Me keqardhje, ai thotë se shtatë rekordet që ka thyer me veprat që ka realizuar në Shqipëri, nuk kanë marrë vlerësimin që ka pritur.
Nuk është realizuar asnjë ekspozitë me to dhe nuk është marrë asnjë vendim për ta vlerësuar punën dhe veprën e tij, siç ka ndodhur në disa shtete ku ai ka realizuar vepra të tilla.
Sot, në moshën 86 vjeçare ka vdekur piktori dhe akademiku Tahir Emra.
Emra ka qenë profesor në Fakultetin e Arteve të Prishtinës, si dhe korrespondent i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës.
Ai lindi më 10 mars të vitit 1938 në Gjakovë. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, kurse Shkollën e Mesme të Artit në Pejë.
Akademinë e Arteve Figurative dhe studimet pasuniversitare i kreu në vitin 1966 në Beograd, në klasën e piktorit e pedagogut të shquar prof. Nedelko Gvozdenoviq.
Në Fakultetin e Arteve të Prishtinës ka punuar qysh prej themelimit të tij (1974), ku ka ligjëruar klasën e pikturës dhe të studimeve pasuniversitare me titullin profesor ordinar.
Veprat e tij gjenden nĂ« shumĂ« galeri, muze dhe koleksione private dhe janĂ« vlerĂ«suar lart nĂ« aspektin artistik. ĂshtĂ« anĂ«tar i ShoqatĂ«s sĂ« ArtistĂ«ve FigurativĂ« tĂ«Â KosovĂ«s.NĂ« vitin 2000 zgjidhet anĂ«tar korrespondent i AkademisĂ« sĂ« Shkencave dhe tĂ« Arteve tĂ« KosovĂ«s./ KultPlus.com
Kryeministri Edi Rama ka uruar studentët dhe pedagogët për nisjen e vitit të ri akademik 2024-2025.
NĂ« njĂ« video tĂ« studentĂ«ve dhe ministres sĂ« Arsimit Ogerta Manastirliu nga Fakulteti i Shkencave tĂ« NatyrĂ«s, Rama shkruan: âSuksese studentĂ«ve tĂ« cilĂ«t ulen sot pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« auditorĂ«t e universitetit dhe atyre qĂ« tashmĂ« e kanĂ« nisur kĂ«tĂ« rrugĂ«tim, si dhe trupĂ«s sĂ« pedagogĂ«ve nĂ« kĂ«tĂ« vit tĂ« ri akademikâ.
Janë rreth 20 studentë të rinj që do të ulen për herë të parë në auditoret e universiteteve.Ministrja Manastirliu, duke iu drejtuar studentëve të vitit të parë dhe gjithë stafit akademik universitar, tha:
âSĂ« bashku me studentĂ«t e Fakultetit tĂ« Shkencave tĂ« NatyrĂ«s, qĂ« hyjnĂ« kĂ«tĂ« vit nĂ« vit tĂ« parĂ« dhe me shokĂ«t e tyre qĂ« tashmĂ« kanĂ« nisur universitetin, dua tâju uroj suksese mbi 20 mijĂ« studentĂ«ve, tĂ« cilĂ«t nisin sot kĂ«tĂ« rrugĂ«tim drejt dijes dhe formimit tĂ« sĂ« ardhmes sĂ« tyre. Gjithashtu, dua tĂ« uroj stafin akademik dhe prindĂ«rit pĂ«r rrugĂ«timin qĂ« nisin sot fĂ«mijĂ«t tanĂ«â, tha Manastirliu nga Fakulteti i Shkencave tĂ« NatyrĂ«s./atsh/ KultPlus.com
Për të 5-tin vit radhazi, Fest Folk i organizuar në Bashkinë Klos, solli një përzierje të festës dhe kulturës lokale për të shënuar fillimin e vjeshtës me begati dhe gëzim.
I pranishëm ka qenë edhe ministri i Ekonomisë, Kulturës e Inovacionit, Blendi Gonxhja, i cili është shprehur se, mes tingujve të muzikës tradicionale, valleve popullore, ushqimeve tipike të zonës, kjo ishte një festë në mbështetje të vlerave të pasura të zonës.
Me âFest Folk 5â dhe âPanairin e VjeshtĂ«sâ, qyteti Ă«shtĂ« kthyer nĂ« njĂ« pikĂ« tĂ« gjallĂ« festimesh ku muzika popullore, vallet tradicionale dhe produktet e stinĂ«s kanĂ« krijuar njĂ« atmosferĂ« tĂ« veçantĂ«.
âFest Folk Klosâ bĂ«ri njĂ« prezantim tĂ« vlerave artistike dhe kulturore tĂ« grupeve folklorike vendase dhe tĂ« tjera, ndĂ«rsa panairi âVjeshtĂ« nĂ« Klos 2024â, prezantoi prodhimet e fermerĂ«ve tĂ« zonĂ«s.
Kryetarja e Bashkisë, Valbona Kola përmes një postimi në rrjetet sociale tha se, në Klos u mblodhën artistë nga çdo cep i Shqipërisë, Kosovës dhe Maqedonisë së Veriut për të interpretuar muzikë dhe valle popullore, si një rikthim tek rrënjët kulturore.
Artizanët dhe prodhuesit lokalë prezantuan produktet e tyre më të mira të stinës, duke u dhënë mundësi qytetarëve të shijojnë produktet bio, artizanatin unik dhe ushqimet e përgatitura me dashuri nga fermerët, nënat dhe fëmijët e zonës së Klosit.
âNga grupet muzikore e deri te stendat e panairit, kjo ditĂ« ishte njĂ« simbol i bashkimit, punĂ«s dhe krenarisĂ« pĂ«r kulturĂ«n dhe natyrĂ«n qĂ« na rrethonâ, tha kryebashkiakja e Klosit, duke falĂ«nderuar tĂ« gjithĂ« pĂ«r pjesĂ«marrjen./ atsh/ KultPlus.com
Qiell dimri, Dyndje kujtimesh. Unë ndeza një cigare, u afrova te dritarja. Më ngjan, se nuk bien flokë dëbore nga qielli. Por mijëra letra, që kurrë nuk i mora. Letra të largëta, Shkruar nga duar të largëta, Edhe se retë më të largëta./KultPlus.com
UdhĂ«timi mund tĂ« jetĂ« i shtrenjtĂ«, por nĂ«se zgjidhni destinacionin tuaj me kujdes, mund tĂ« jetĂ« mĂ« i pĂ«rballueshĂ«m nga sa mund tĂ« mendoni, shkruan Selene Nelson nĂ« njĂ« artikull tĂ« botuar nĂ« tĂ« pĂ«rditshmen britanike âRestlessâ.
Ka shumĂ« vende tĂ« mrekullueshme me kosto efektive pĂ«r tâu eksploruar â shumĂ« prej tĂ« cilave janĂ« pikĂ«risht nĂ« EvropĂ«.
Si njĂ« nga kontinentet mĂ« tĂ« larmishme â nga gjuha te gjeografia te kultura â kĂ«naqĂ«sitĂ« dhe hijeshitĂ« e EvropĂ«s janĂ« tĂ« famshme nĂ« mbarĂ« botĂ«n.
Nuk është çudi që Evropa përbën më shumë se gjysmën e të gjithë turizmit ndërkombëtar!
NdĂ«rsa vende si Franca, Spanja dhe Italia janĂ« disa nga destinacionet mĂ« tĂ« njohura pĂ«r tâu vizituar, ato nuk janĂ« aspak mĂ« tĂ« lirat.
Por, ju mund të shijoni pushime po aq magjike në vende të tjera evropiane, me kosto më efektive.
Nga plazhet e pacenuara me rĂ«rĂ« tĂ« ShqiperisĂ« te malet e thyer dhe liqenet e shndritshme tĂ« SllovenisĂ« â pĂ«r tĂ« mos pĂ«rmendur qytetet dhe qytezat e shumta tĂ« bukura nĂ« tĂ« gjithĂ« EvropĂ«n Lindore â ky kontinent Ă«shtĂ« i mbushur me vende tĂ« bukura qĂ« presin tĂ« eksplorohen me njĂ« buxhet tĂ« pĂ«rballueshĂ«m.
âRestlessâ e ka renditur ShqiperinĂ« mes 12 vendeve mĂ« tĂ« lira pĂ«r tâu vizituar nĂ« EvropĂ«.
Shqipëria
E izoluar nga pjesa tjetër e kontinentit përgjatë shekullit XX, Shqipëria ka qenë prej kohësh një nga sekretet e ruajtura më së miri të Evropës.
Sot dyert e saj janë të hapura dhe shumë shpejt vendi do të mbipopullohet nga turistët dhe bukuritë e Shqipërisë do të bëhen më të njohura. Përpara se Shqipëria të preket nga turmat masive, zbuloni këtë vend jashtëzakonisht të larmishëm dhe një nga enigmat më të mëdha të kontinentit.
Vija bregdetare gjarpëruese, e quajtur Riviera Shqiptare është e mbushur me plazhe ëndërrimtare me ujëra në ngjyrë blu të thellë dhe vendpushime magjepsëse, si Dhërmiu dhe Ksamili.
Akomodimi, ushqimi dhe udhëtimi janë mjaft të lira.
Në brendësi të vendit, do të gjeni male të larta, qytete kala, kështjella të rrënuara dhe rrënoja të panumërta të lashta greke dhe romake.
Nëse jeni një adhurues i historisë, aventurave apo i apasionuar pas plazhit, Shqipëria ofron gjithçka për të gjithë.
Kryeqyteti i gjallë, Tirana, është një vend i shkëlqyer për të eksploruar pjesën tjetër të Shqipërisë dhe është një nga qytetet më të përballueshme në Evropë. //a.i/
PĂ«r tâju frymĂ«zuar, ne ju rekomandojmĂ« 12 vendet mĂ« tĂ« lira pĂ«r tâu vizituar nĂ« EvropĂ«:
1. ShqipĂ«ria 2. Rumania 3. Republika Ăeke 4. Mali i Zi 5. Hungaria 6. Portugalia 7. Polonia 8. Sllovakia 9. BosnjĂ«-HercegovinĂ« 10. Slloveni 11. Estonia
Një ekspozitë për të na risjelljë në vëmendje, një nga perlat e natyrës shqiptare, siç është Kelmendi, u çel në Galerinë e Arteve në Shkodër.
Janë 55 piktura të artistit Gjelosh Mitaj të frymëzuara nga bukuria e bjeshkëve të Vermoshit, Lepushës e Selcës. Piktori, besnik i natyrës me veprat e tij të kujton eposin e kreshnikeve.
Mitaj shquhet për stilin e tij të veçantë dhe detajet teksa pikturat e tij janë një promovim i mirëfilltë për një zonë me potenciale shumë të mëdha turistike.
Pjesë e ekspozitës janë edhe 15 portrete të figurave historike me origjinë nga Kelmendi i Malësisë se Madhe./ Top Channel/ KultPlus.com
âSofra Pukjaneâ Ă«shtĂ« njĂ« prej eventeve mĂ« tĂ« veçanta pĂ«r qytetin verior, jo vetĂ«m pĂ«r tĂ« shpalosur trashĂ«giminĂ« kulturore dhe historike, por edhe pĂ«r tĂ« promovuar dhe mbĂ«shtetur akoma mĂ« shumĂ« zhvillimin e saj.
Edicioni i 16-tĂ« i âSofrĂ«s Pukjaneâ organizuar nga kryetari Tonin Alia (MjeshtĂ«r i Madh) nĂ« bashkĂ«punim me BashkinĂ« e PukĂ«s, BashkinĂ« e FushĂ«-ArrĂ«zit bĂ«ri bashkĂ« kĂ«tĂ« fundjavĂ« nĂ« qytetin e PukĂ«s, intelektualĂ«, politikanĂ«, biznesmenĂ«, artistĂ« dhe qytetarĂ« tĂ« shumtĂ« tĂ« ardhur edhe nga qytete tĂ« ndryshme brenda dhe jashtĂ« vendit ku jetojnĂ« dhe punojnĂ« tashmĂ« prej disa vitesh.
Panairi i përvitshëm i produkteve bujqësore dhe blegtorale Agro-Fest organizuar në sheshin kryesor, i parapriu kësaj ngjarjeje festive për pukjanët ku u promovuan produktet bio të fermerëve si dhe punimet artizanale të vajzave dhe grave të kësaj zone.
Puka mbart pasuri të shumta natyrore dhe vitet e fundit është kthyer në një destinacion të vërtetë turistik falë edhe investimeve të pushtetit qendror dhe vendor, por për komunitetin e biznesit pukjan për Pukën mund të bëhet akoma më shumë.
Kryetari i âSofrĂ«s Pukjaneâ, Tonin Alia thekson se ky event ka pĂ«r qĂ«llim zhvillimin mĂ« tej tĂ« vendlindjes sĂ« tyre dhe si njĂ« ftesĂ« pĂ«r tĂ« gjithĂ« ata qĂ« janĂ« larguar tĂ« mund tĂ« rikthehen pĂ«r tĂ« investuar nĂ« turizĂ«m nĂ«pĂ«rmjet ringritjes sĂ« kullave tĂ« trashĂ«guara nga tĂ« parĂ«t dhe ndĂ«rtimin e bujtinave.
âQĂ«llimi i SofrĂ«s Pukjane Ă«shtĂ« bashkimi i biznesmenĂ«ve pukjanĂ« nĂ« harmoni me njĂ«ri-tjetrin duke grumbulluar disa kontribute dhe pĂ«r tĂ« ndihmuar PukĂ«n dhe pukjanĂ«t. Ne po arrijmĂ« nĂ« njĂ« fazĂ« qĂ« tĂ« mundĂ«sojmĂ« qĂ« njerĂ«zit tĂ« kthehen kĂ«tu. KanĂ« filluar ndĂ«rtimet e shtĂ«pive turistike, lokaleve dhe shumĂ« veprave qĂ« nxisin njerĂ«zit tĂ« kthehen dhe tĂ« kalojnĂ« njĂ« turizĂ«m njĂ« ditor e deri njĂ« javorâ, thekson Alia.
PĂ«rfaqĂ«suesit e âSofrĂ«s Pukjane tĂ« cilĂ«t kanĂ« si qĂ«llim forcimin e harmonisĂ« midis biznesmenĂ«ve, intelektualĂ«ve dhe qytetarĂ«ve tĂ« PukĂ«s dhe zonave pĂ«r rreth pĂ«r nxitjen e biznesit vendas u takuan edhe me kryetari i BashkisĂ« PukĂ« Rrok Dodaj ku shprehĂ«n angazhimin pĂ«r tĂ« vijuar investimet nĂ« agroturizĂ«m.
Kryebashkiaku i PukĂ«s, Rrok Dodaj Ă«shtĂ« shprehur se do tĂ« krijojnĂ« mundĂ«si duke i hapur dyert pĂ«r tĂ« gjithĂ« pĂ«r tâu rikthyer dhe investuar nĂ« vendlindjen e tyre. âDuke u krijuar kushtet do tĂ« afrojmĂ« biznesin privat me qĂ«llim qĂ« ai tĂ« jetĂ« njĂ« themel i fortĂ« pĂ«r zhvillimin ekonomik tĂ« PukĂ«sâ, ka nĂ«nvizuar Dodaj.
Programi i pasur artistiko-kulturor i SofrĂ«s PukjanĂ«â, mbajtur nĂ« Pallatin e KulturĂ«s âNdue Shytiâ pĂ«rcolli emocione te tĂ« pranishmit ku u shpalosĂ«n kĂ«ngĂ« dhe valle tradicionale tĂ« rrethit nĂ«n interpretimin jo vetĂ«m tĂ« kĂ«ngĂ«tarĂ«ve me emĂ«r tĂ« PukĂ«s, por edhe tĂ« brezit tĂ« ri tĂ« cilĂ«t po e trashĂ«gojnĂ« brez pas brezi kĂ«tĂ« pasuri kulturore dhe historike qĂ« Puka mbart./atsh/ KultPlus.com
NjĂ« trupĂ« teatrore nga Korça do tĂ« ndĂ«rmarrĂ« njĂ« tour nĂ« SHBA me komedinĂ« âNuse vetĂ«m pĂ«r letraâ. Shfaqja e Leka Bungos e cila u ngjit nĂ« skenĂ«n e teatrit tĂ« Korçës dy vite mĂ« parĂ« vendos nĂ« qendĂ«r fenomenin e martesave fiktive, qĂ« bazohen nĂ« marrĂ«dhĂ«nie interesi ku emigrantĂ«t shihen si njĂ« mundĂ«si pĂ«r tĂ« siguruar dokumente pĂ«r tĂ« qĂ«ndruar nĂ« SHBA.Â
âNuse vetĂ«m pĂ«r letraâ do tĂ« interpretohet nga artistĂ«t korçarĂ« nĂ« disa skena nĂ« bregun lindor tĂ« amerikĂ«s duke shĂ«nuar kĂ«shtu herĂ«n e parĂ« qĂ« njĂ« trupĂ« teatrore shqiptare shkon pĂ«rtej kontinentit me njĂ« shfaqje shqiptare pĂ«r emigrantĂ«t.
Nuse vetëm për letra do të jetë në New York në datat 11,12 dhe 13 tetor e më pas më 18 tetor në Uster dhe më 19 tetor në Boston për ta përmbyllur këtë tur më 20 tetor në Kenerike.
Zamira Kita tregon se emigrantët po e presin me padurim këtë eveniment. Edhe pse është hera e parë që një trupë teatrore arrin të shkojë deri në SHBA, duket se rrugëtimi do të jetë i gjatë pasi synimi është që vitin tjetër të shkohet me shfaqjen Karnavalet e Korçës/ Top Channel/ KultPlus.com
Robin Lane Fox (1946) Ă«shtĂ« profesor emeritus nĂ« New College tĂ« Oxfordit. Veprat e tij mĂ« tĂ« njohura â pĂ«r tĂ« cilat ka fituar çmime tĂ« shumta, pĂ«rfshirĂ« James Tait Black Award, Duff Cooper Prize, Heinemann Award dhe Runciman Award â pĂ«rfshijnĂ« studimin âAlexander the Greatâ, âAncient Macedonâ, âLate Antiquityâ, âChristianity and Paganismâ, âBible and historyâ, âGreek Dark Agesâ.
TURPI DHE LAVDIA
Nga Robin Lane Fox
Dhuna bĂ«het luftĂ« kur realizohet nĂ« njĂ« shkallĂ« tĂ« gjerĂ« nga njĂ« entitet politik kundĂ«r njĂ« tjetri. Fushata e TrojĂ«s pra mund tĂ« pĂ«rkufizohet si e tillĂ«, edhe pse njĂ« pjesĂ« e ushtrisĂ« greke vinte nga territoret qĂ« nuk bĂ«nin pjesĂ« nĂ« mbretĂ«rinĂ« e Agamemnonit dhe merrte pjesĂ« nĂ« atĂ« ndĂ«rmarrje pĂ«r arsye tĂ« lidhura me ambiciet e udhĂ«heqĂ«sve dhe raportet e tyre personale. Paraqitja e heronjve si banditĂ« tĂ« thjeshtĂ«, njĂ« pikĂ«pamje e shprehur pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nga Emil Zola, ose tamam si mafiozĂ« qĂ« vetĂ«pĂ«rkufizohen «burra tĂ« nderit», Ă«shtĂ« jashtĂ« teme. HeronjtĂ« janĂ« luftĂ«tarĂ« dhe fisnikĂ« autentikĂ«, jo keqbĂ«rĂ«s qĂ« kufizohen tâi imitojnĂ« si majmuni idetĂ« e rangut dhe shkelqĂ«sisĂ« sĂ« njĂ« kulture aristokratike bukur larg asaj qĂ« ata janĂ«. GrekĂ«t nuk janĂ« banditĂ« gjakatarĂ«, tĂ« ardhur nga deti pĂ«r tĂ« turbulluar jetĂ«n paqesore tĂ« trojanĂ«ve tĂ« shkretĂ«. Ajo qĂ« i ka sjellĂ« dhe i mban nĂ« ato vende Ă«shtĂ« diçka mĂ« shumĂ« se sa forca.
«Ăka mund tâia ndiejĂ« Odiseut pĂ«r HelenĂ«n?», pyetej Simone Weil. «Ăka mund tâia ndiejĂ« pĂ«r vetĂ« TrojĂ«n, pasuritĂ« e shumta tĂ« sĂ« cilĂ«s sido qĂ« tĂ« jetĂ« nuk do ta kompensojnĂ« rrĂ«nimin e ItakĂ«s», mbretĂ«rinĂ« e Odiseut, tĂ« cilĂ«n, pas kthimit, heroi do ta gjejĂ« pĂ«rnjĂ«mend nĂ« rrĂ«nim? Homeri nuk na thotĂ« asgjĂ« eksplicite pĂ«r tĂ« na ndihmuar qĂ« tĂ« pĂ«rgjigjemi nĂ« kĂ«tĂ« pyetje, e cila, nĂ« kohĂ«t e tij, nuk ishte e domosdoshme tĂ« parashtrohej, por sĂ« cilĂ«s sidoqoftĂ« mund tĂ« pĂ«rpiqemi tâia gjajmĂ« njĂ« pĂ«rgjigje. NjĂ«ra prej arsyeve qĂ« i shtynĂ« grekĂ«t dhe aleatĂ«t e tyre tĂ« shkonin nĂ« TrojĂ« ishte plaçka e pasur qĂ« shpresonin tĂ« pĂ«rfitonin, por nuk duhet tĂ« nĂ«nvlerĂ«sohet rĂ«ndĂ«sia e dĂ«shirĂ«s pĂ«r tĂ« fituar famĂ« dhe lavdi: do tĂ« kishte me qenĂ« e turpshme pĂ«r ta tĂ« mos i bashkoheshin asaj ekspedite tĂ« madhe, nĂ« tĂ« cilĂ«n merrnin pjesĂ« shumĂ« fisnikĂ« tĂ« tjerĂ«, mbi tĂ« gjitha pĂ«r fĂ«mijĂ«t dhe nipĂ«rit e heronjve tĂ« bĂ«rĂ« tĂ« famshĂ«m falĂ« ndĂ«rmarrjeve tĂ« kryera gjatĂ« luftĂ«rave tĂ« bĂ«ra larg atdheut. HeronjtĂ« shpesh thonĂ« se nuk duan tĂ« jenĂ« mĂ« tĂ« vegjĂ«l se etĂ«rit dhe parardhĂ«sit e tyre.
ĂshtĂ« e pavend po ashtu edhe tâi idealizosh trojanĂ«t si viktima tĂ« shkreta tĂ« pafajshme. Kishte qenĂ« trojani Paridi ai qĂ« ia kishte rrĂ«mbyer nusen dhe njĂ« thesat tĂ« mirĂ« fisnikut Menelau, vĂ«llait tĂ« mbretit Agamamemnon, i cili e kishte mirĂ«pritur nĂ« shtĂ«pinĂ« e tij me tĂ« gjitha nderet qĂ« i takojnĂ« njĂ« mysafiri. Me tĂ« arritur te Troja, komandantĂ«t grekĂ« dĂ«rguan nĂ« oborrin e Priamit dy ambasadorĂ« pĂ«r tâu pĂ«rpjekur ta kthejnĂ« paqĂ«sisht HelenĂ«n, por njĂ« kĂ«shilltar i mbretit pĂ«rkundrazi propozoi tâi vrisnin nĂ« vend. NĂ« librin e tretĂ« tĂ« IliadĂ«s thuhet se tĂ« dy ushtritĂ« dolĂ«n anash qĂ« tâi lejonin Paridin dhe Menelaun nĂ« dyluftonin. Kishin rĂ«nĂ« nĂ« ujdi pĂ«r njĂ« armpushim me njĂ« betim solemn qĂ« parashikonte dĂ«nime tĂ« tmerrshme pĂ«r kĂ«do qĂ« do tĂ« guxonte ta thyente, por kur pĂ«rleshja mes tyre ksihte pĂ«rfunduar me asgjĂ« fare, ujdia ishte prishur nga trojani Pandari. NĂ« librin e shtatĂ« kallĂ«zohet se njĂ« duel tjetĂ«r, ai mes Hektorit dhe Ajaksit, kishte pĂ«rfunduar pa fitues pasi qĂ« tĂ« dy ishin ndarĂ« nga heraldĂ«t. NĂ« TrojĂ«, gjatĂ« njĂ« «asambleje⊠tĂ« tmerrshme, tĂ« trazuar», urtaku Antenori, i shoqi i priftĂ«reshes Teana, u propozoi trojanĂ«ve tâua kthenin bijve tĂ« Atreut HelenĂ«n dhe tĂ« gjithĂ« tĂ« mirat qĂ« ua kishte marrĂ« Paridi, me kĂ«to fjalĂ«: «Po luftojmĂ« duke i shkelur marrĂ«veshjet». Paridi ia ktheu duke u treguar i gatshĂ«m tâua kthente pasuritĂ« e vjedhura, bile edhe «tĂ« shtonte ca nga tĂ« vetat», por refuzoi kategorikisht idenĂ« qĂ« tĂ« hiqte dorĂ« nga Helena. Pasi qĂ« ishte aprovuar nga mbreti Priami, propozimi u ishte dĂ«rguar grekĂ«ve, qĂ« e dĂ«gjuan «pa bĂ«rĂ« zĂ«, nĂ« heshtje», derisa i riu Diomedi nuk vendosi tĂ« sulej me tĂ« tijĂ«n. Lypsej tĂ« refuzoheshin pasuritĂ« e Paridit, madje edhe Helena, tha, ngase «ështĂ« e qartĂ« edhe pĂ«r njĂ« fĂ«mijĂ« se mbi kokat e trojanĂ«ve ka rĂ«nĂ« fati i vdekjes». Siç bĂ«n vaki shpesh nĂ« luftĂ«, mbizotĂ«roi tendeca e eskalimit: «KĂ«shtu tha dhe tĂ« gjithĂ« grekĂ«t brohoritĂ«n, duke e tumirur fjalimin e Diomedit, i shkathtĂ« nĂ« ngasjen e kuajve». Plaçkitja e TrojĂ«s u bĂ« objektivi mĂ« i vogĂ«l i luftĂ«s, qĂ« domosdoshmĂ«risht do tĂ« kishte çuar nĂ« vdekje tĂ« gjithĂ« meshkujt e qytetit, pĂ«rfshirĂ« fĂ«mijĂ«t, dhe nĂ« skllavĂ«rimin e vajzave dhe grave, njĂ« praktikĂ« e zakonshme nĂ« Greqi.
Po pse atĂ«herĂ« aq shumĂ« heronj tĂ« aq shumĂ« vendve tĂ« ndryshme luftonin pĂ«rkrah trojanĂ«ve? E dimĂ« se merrnin dhurata dhe ushqim me bollĂ«k, por kishte edhe mĂ« shumĂ«. NĂ« njĂ« fjalim me nam tĂ« librit tĂ« dymbĂ«dhjetĂ«, njĂ« aleat i TrojĂ«s, likani Sarpedoni, pyet shokun e armĂ«ve, Glaukun, pse sipas tij nĂ« atdhe i nderonin tĂ« gjithĂ«, duke ua dhĂ«nĂ« gjithmonĂ« «vendin e nderit, mish dhe kupa tĂ« mbushura, dhe tĂ« gjithĂ« na konsiderojnĂ« si zota?». PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, pĂ«rgjigjet ai vetĂ«, duhet tĂ« luftojnĂ« nĂ« vijen e parĂ«, qĂ« luftĂ«tarĂ«t e tjerĂ« likeanĂ« tĂ« mund tĂ« thonĂ«: «Nuk janĂ« tĂ« palavdishĂ«m mbretĂ«rit tonĂ« qĂ« e qeverisin Likian dhe hanĂ« dele tĂ« majme dhe pinĂ« verĂ« tĂ« zgjedhur, tĂ« Ă«mbĂ«l si mjalti». NĂ« shekullin XIII p.e.s. dĂ«gjuesit e Homerit kĂ«shtu i shihnin aristokratĂ«t qĂ« i qeverisnin: ishin mĂ« tĂ« vlefshmit nĂ« betejĂ«, prandaj ishte e drejtĂ« qĂ« tĂ« ishin tĂ« parĂ«t nĂ« gjithçka tjetĂ«r. Saperdoni ia rikujton Glaukut se «duhet» tĂ« luftojnĂ« nĂ« vijen e parĂ«, jo pse i obligon ndonjĂ« kontratĂ« shoqĂ«rore ta bĂ«jnĂ« nĂ« kĂ«mbim tĂ« ndereve qĂ« i gĂ«zojnĂ«, por pĂ«r ta siguruar lavdinĂ«, ose tĂ« paktĂ«n pĂ«r tĂ« shmangur turpin pĂ«rballĂ« tĂ« tjerĂ«ve pse sâjanĂ« munduar ta bĂ«jnĂ« kĂ«tĂ«. MegjithatĂ« kjo nuk e shpjegon pse likianĂ«t duhej tĂ« angazhoheshin nĂ« njĂ« luftĂ« qĂ« luftohej kaq larg vendit tĂ« tyre. Po tĂ« binte Troja, grekĂ«t do tĂ« niseshin tĂ« ktheheshin nĂ« atdhe: do ta shkatĂ«rronin TrojĂ«n, pa u munduar ta kolonizojnĂ« atĂ« zonĂ« tĂ« AzisĂ« sĂ« VogĂ«l. Likia, pra, nuk ishte e kĂ«rcĂ«nuar drejtpĂ«rdrejt.
Ssaperdoni bën një vrejtje të dytë, logjika e së cilës është e lidhur me këtu dhe tash. Nëse duk eikur nga ajo betejë ai dhe Glauku do të kishin jetuar përgjithmonë, imunë ndaj vdekjes dhe pleqërisë, ai vetë nuk do të kishte dashur të luftonte në vijen e parë, as nuk do ta kishte shtyrë shokun «drejt luftës së lavdishme»:
perĂ«ndeshat e vdekjes, tĂ« cilĂ«s ne vdekatarĂ«t sâmund tâi bĂ«jmĂ« bisht.
Hajt tĂ« shkojmĂ«: ose ne do tâia japim lavdinĂ« armikut, ose ai neve».
Edhe nĂ« kĂ«tĂ« shtytje dramatike hyn nĂ« lojĂ« lavdia. PĂ«r njĂ« vdekatar Ă«shtĂ« njĂ« objektiv i pashmangshĂ«m, Ă«shtĂ« duke i thĂ«nĂ« Saperdoni Glaukut nĂ« fushĂ«n e betejĂ«s: realiteti i ashpĂ«r Ă«shtĂ« se qeniet njerĂ«zore janĂ« tĂ« destinuara gjithsesi tĂ« vdesin, prandaj edhe ashtu ia vlen tĂ« jetohet. MegjithatĂ«, nĂ«se dy miqtĂ« do tĂ« kishin vendosur tĂ« niseshin nga Troja pĂ«r tâu kthyer nĂ« atdhe, perĂ«ndeshat e vdekjes sâdo tĂ« kishin qenĂ« aq tĂ« shumta pĂ«rreth tyre. NĂ« vrullin e momentit, Saperdoni e harron njĂ« pikĂ« kruciale: si aleatĂ« tĂ« Priamit, tĂ« ardhur nĂ« TrojĂ« pĂ«r tâi dalĂ« nĂ« ndihmĂ«, sâdo tĂ« mund tâi bĂ«nin bisht luftĂ«s pa u mbuluar me marre. KatĂ«r libra mĂ« pas, Saperdoni do tĂ« vdesĂ« nga dora e Patroklit.
Vendimet dhe sjellja e heronjve janĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« vazhdueshme tĂ« kushtĂ«zuara nga frika e turpit. NĂ« njĂ« studim brilant, tĂ« ngjizur nĂ« vitin 1947, Eric Dodds ka pohuar se kultura e heronjve tĂ« Homerit nuk Ă«shtĂ« kulturĂ« e fajit, pĂ«rkundrazi e turpit. QĂ« nga atĂ«herĂ« Ă«shtĂ« diskutuar gjatĂ« rreth kĂ«tij koncepti, duke arritur nĂ« pĂ«rfundimin se, siç tashmĂ« kishte vĂ«rejtur Dodds, termi mĂ« i pĂ«rdorur nĂ« kĂ«tĂ« kuptim, aidĆs, nuk mund tâi mbivihet pĂ«rherĂ« idesĂ« sonĂ« tĂ« turpit. AidĆs mund tĂ« tregojĂ« edhe cipĂ« ose respekt: mund ta shtyjĂ« nj komandant tĂ« mos e vrasĂ« armikun qĂ« e lut tâia kursejĂ« jetĂ«n. NĂ« pĂ«rgjithĂ«si prodhon efektin e shkurajimit tĂ« dikujt qĂ« tĂ« shqiptojĂ« njĂ« fjalĂ« a tĂ« bĂ«jĂ« njĂ« veprim. Nuk Ă«shtĂ« i zotuar si barasvlerĂ«s i «ndjenjĂ«s sĂ« turpit» pĂ«r diçka qĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ«: ky lloj i fundit tĂ« turpit Ă«shtĂ« evokuar edhe nĂ« IliadĂ«, por me njĂ« seri tjetĂ«r termash, si, pĂ«r shembull, aischron, «marre» dhe aischynÄ, «ndjenjĂ« çnderimi».
Ideja e turpit dallohet nga ajo e fajit pĂ«r dy arsye shpesh tĂ« nĂ«nvlerĂ«suara. Jo pse, siç thuhet zakonisht, faji Ă«shtĂ« reaksion intim, i brendshĂ«m, ndĂ«rsa turpi lind gjithmonĂ« nga veprimet e tĂ« tjerĂ«ve: mund tĂ« turpĂ«rohemi nga vetvetja nĂ« brendinĂ« tonĂ« mĂ« intime ose duke pĂ«rfytyruar se çka do tĂ« mendonte pĂ«r ne njĂ« vĂ«zhgues hipotetik. Dallimi kryesor qĂ«ndron nĂ« faktin se mund tĂ« ndiejmĂ« turp edhe pĂ«r diçka qĂ« persona afĂ«r nesh kanĂ« thĂ«nĂ« ose bĂ«rĂ«, ndĂ«rsa ndihemi fajtorĂ« veç pĂ«r atĂ« qĂ« ne vetĂ« kemi bĂ«rĂ« apo thĂ«nĂ«. NjĂ« mĂ«simdhĂ«nĂ«s mund tĂ« turpĂ«rohet pĂ«r njĂ« veprim tĂ« bĂ«rĂ« nga njĂ« nxĂ«nĂ«s i tij, por, veç nĂ«se sâka qenĂ« ai vetĂ« tâia sugjerojĂ«, nuk ndihet fajtor. NjĂ« kapiten mund tĂ« turpĂ«rohet nga sjellja e njĂ« anĂ«tari tĂ« skuadrĂ«s sĂ« vet pa u ndier nĂ« faj. Ekziston edhe njĂ« dallim nĂ« thellĂ«sinĂ« e tĂ« qenit tĂ« pĂ«rfshirĂ« dhe nĂ« kohĂ«n e ndodhjes. NdiejmĂ« turp pĂ«r diçka qĂ« sidoqoftĂ« do tĂ« kemi mundĂ«sinĂ« ta bĂ«jmĂ«, por qĂ« pikĂ«risht pĂ«r kĂ«tĂ« e shmangim. Ndihemi nĂ« faj dhe kemi mendime fajĂ«suese vetĂ«m pĂ«r diçka qĂ« e kemi menduar a bĂ«rĂ« realisht (apo qĂ« sâkemi arritur ta bĂ«jmĂ«). KĂ«to reaksione pĂ«rfshijnĂ« nĂ« mĂ«nyra tĂ« ndryshme vetĂ«dijen e vetes. Kur ndihemi fajtorĂ« pĂ«r diçka, e pranojmĂ« se jemi plotĂ«sisht pĂ«rgjegjĂ«s. NdĂ«rsa mund tĂ« turpĂ«rohemi edhe kur kemi ndjesinĂ« se nuk kemi vepruar konform vetes sonĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«, apo nuk ia kemi dalĂ« ta bĂ«jmĂ« mĂ« tĂ« mirĂ«n tonĂ«.
NĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«, heronjtĂ« homerikĂ« tashmĂ« i njohin kĂ«to lloje tĂ« ndryshme tĂ« turpit, tĂ« gjitha tĂ« evokuara nĂ« poemĂ«. Thirrjet pĂ«r tĂ« pasur aidĆs, «kini turp pĂ«r», u drejtohen heronjve nga njĂ« hero pĂ«r tâi shtyrĂ« tĂ« mbahen fort nĂ« betejĂ«: ajo tĂ« cilĂ«s i bĂ«het thirrje kĂ«tu Ă«shtĂ« turpi, jo faji. Libri pesĂ«mbĂ«dhjetĂ« na sjell dy shembuj tĂ« shkĂ«lqyeshĂ«m. Fillimisht Ajaksi i nxit ushtarĂ«t grekĂ« tĂ« jenĂ« burra me kĂ«to fjalĂ«: «Kini turp nĂ« zemĂ«r dhe cipĂ« pĂ«r njĂ«ri-tjetrin nĂ« pĂ«rleshjet e egra», duke nĂ«nkuptuar se, nĂ«se do tĂ« turpĂ«roheshin duke u treguar mĂ« pak sypatrembur se tĂ« tjerĂ«t, nuk do tĂ« zmbrapseshin: «Kur burrat kanĂ« turp, ata qĂ« dalin tĂ« gjallĂ« janĂ« mĂ« tĂ« shumtĂ« se sa tĂ« vdekurit». Pak vargje mĂ« poshtĂ«, edhe Nestori i cyt njĂ«rin pas tjetrit grekĂ«t, duke u kĂ«rkuar tĂ« mos ia mbathin me tĂ« katra para trojanĂ«ve qĂ« i sulmojnĂ« anijet e tyre: «MiqtĂ« e mi, bĂ«huni burra: kini nĂ« zemĂ«r turp nga burrat e tjerë».
Turpi po ashtu mund tâia diktojĂ« heroit linjĂ«n e veprimit. NĂ« njĂ« fjalim me nam nĂ« librin e gjashtĂ«, Hektori i thotĂ« nusen Andromaka se nuk mund tĂ« qĂ«ndrojĂ« i sigurt nĂ« TrojĂ« pa ndier turp para trojanĂ«ve dhe trojaneve. NĂ« njĂ« monolog tĂ« shkĂ«lqyeshĂ«m tĂ« librit tĂ« dymbĂ«dhjetĂ«, vetĂ« Hektori thotĂ« se do tĂ« kishte me qenĂ« e turpshme nga ana e tij tĂ« hyjĂ« prapĂ« nĂ« TrojĂ« pasi qĂ« ka shkaktuar nga budallallĂ«ku i tij rrĂ«nimin e ushtrisĂ« sĂ« tij duke e urdhĂ«ruar tĂ« qĂ«ndrojĂ« nĂ« rrafshnaltĂ«. Tutet se mos dikush nga rangu shumĂ« mĂ« i ulĂ«t se i tiji mund tâia pĂ«rplasĂ« pĂ«r surrati sjelljen e tij, njĂ« perspektivĂ« e pĂ«rbuzshme, qĂ« e bind pĂ«rfundimisht tĂ« mos e shpĂ«tojĂ« veten. «PĂ«r mua shumĂ« mĂ« mirĂ« do tĂ« ishte tĂ« pĂ«rballem me Akilin dhe tĂ« kthehem i vdekur nga dora e tij nĂ« mbrojtje tĂ« qytetit». Pra turpi, nĂ« kuptimin e «ndjenjĂ« e turpit të», e shtyn tâi dalĂ« ballĂ« pĂ«r ballĂ« vdekjes: ia vlen tĂ« pĂ«rmendet fakti se heroi turpĂ«rohet jo nga ajo qĂ« do tĂ« mund tĂ« thoshte njĂ« bashkĂ«qytetar i autoritetshĂ«m, por njĂ« person i rangut tĂ« ulĂ«t.
NjĂ« hero mund tĂ« ndiejĂ« dhimbje nga sjellja e njĂ« tjetri dhe ajo qĂ« njerĂ«zia thonĂ«, ashtu siç Hektori ndien dhimbje nga sjellja e vĂ«llait, Paridit. Evokon trishtimin qĂ« e kaplon kur i dĂ«gjon tĂ« tjerĂ«t tĂ« flasin keq pĂ«r tĂ«, por kurrĂ« nuk thotĂ« se turpĂ«rohet, pĂ«r dallim nga ajo qĂ« do tĂ« kishim bĂ«rĂ« ne. Tek Iliada heroi nuk i thotĂ« kurrĂ« dikujt tjetĂ«r: «TurpĂ«rohem nga ti dhe sjellja jote». MĂ« tepĂ«r e akuzon se Ă«shtĂ« «derĂ«zi», siç bĂ«n Priami me fĂ«mijĂ«t e tij derisa bĂ«het gati tĂ« vihet nĂ« udhĂ« pĂ«r tĂ« shkuar ta lusĂ« Akilin, duke nĂ«nkuptuar troç se turpĂ«rohet nga ta. NĂ« njĂ« analizĂ« tĂ« thellĂ« tĂ« konceptit tĂ« turpit, filozofi Bernard Williams ka vĂ«rejtur se «shprehja e turpit, qoftĂ« nĂ« pĂ«rgjithĂ«si qoftĂ« nĂ« formĂ«n e tij mĂ« tĂ« veçantĂ« qĂ« Ă«shtĂ« sikleti, nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m dĂ«shirĂ« e skutjes apo e fshehjes sĂ« fytyrĂ«s, por edhe dĂ«shirĂ« e zhdukjes, e tĂ« mos qenit aty». Edhe heronjtĂ« e Homerit shprehin kĂ«tĂ« dĂ«shirĂ«: «AtĂ«herĂ« mâu haptĂ« toka», thotĂ« Agamemnoni, i vĂ«nĂ« para perspektives sĂ« pĂ«rbuzshme qĂ« tĂ« detyrohet tĂ« tĂ«rhiqet nga Troja me ushtrinĂ« e tij, duke i lĂ«nĂ« mundĂ«sinĂ« ndonjĂ« trojani tĂ« ngazĂ«llehet mbi varrin e vĂ«llait tĂ« tij.
«GjĂ«rat shkojnĂ« ndryshe kur jemi te faji», pohon Williams, «kur ndihem nĂ« faj, jam i dominuar nga mendimi se edhe nĂ«se zhdukem ai do tĂ« mĂ« ndiqte pas». ĂshtĂ« zor tĂ« thuhet nĂ«se personazhet homerike e shprehin ndonjĂ«herĂ« kĂ«tĂ« ndjesi. Tek Iliada nuk pĂ«rdoret asnjĂ« term qĂ« tâi referohet njĂ« koncepti tĂ« tillĂ«, por mund tĂ« bĂ«het fjalĂ« pĂ«r njĂ« mungesĂ« jo vendimtare, ngase mund tĂ« ndiejmĂ« mĂ« shumĂ« se sa qĂ« mund tĂ« shprehim me fjalĂ«. NjĂ« shembull posaçërisht indikativ Ă«shtĂ« ai i Helenes, qĂ« mĂ« shumĂ« se njĂ« herĂ« shpreh keqardhje qĂ« ka ikur me Paridin, aq sa do tĂ« parapĂ«lqente tĂ« kishte vdekur mĂ« parĂ«. A mĂ«ton tĂ« thotĂ« se po ndihet nĂ« faj? Edhe Akili thotĂ« «dua tĂ« vdes menjĂ«herĂ«, ngase ishte e shkruar qĂ« tĂ« mos mund tâi dilja krah shokut tim tĂ« vrarë». MegjithatĂ«, flasim edhe pĂ«r «turp pĂ«r vdekje» dhe, nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«, turpi mund tĂ« çojĂ« nĂ« vetĂ«vrasje: Akili vazhdon duke formuluar dĂ«shirĂ«n qĂ« mes vdekatarĂ«ve dhe zotave «tĂ« zhbĂ«hen grindja dhe mĂ«ria», jo atĂ« tĂ« larjes sĂ« fajit tĂ« tij, do tĂ« thotĂ« tĂ« ketĂ« qenĂ« i mbĂ«rthyer nga mĂ«ria. Helena i pranon pĂ«rgjegjĂ«sitĂ« e veta, nĂ«se jo fajet e veta, por mund tĂ« konsiderohemi fajtorĂ« pa u ndier pĂ«rnjĂ«mend tĂ« tillĂ«. Sâshkoj me mendjen se Helena ndihet e dĂ«rrmuar nga ndjenja e fajit, jo mĂ« tepĂ«r se sa qĂ« ndihet Akili kur ndien turp nga mendimi se nuk e ka mbrojtur Patroklin.
Nga ana ime, besoj se tek Iliada ideja e fajit Ă«shtĂ« munguese. Me kĂ«tĂ« sâmĂ«toj tĂ« them se nĂ« shekullin VIII p.e.s. nuk njihej ndjenja e fajit. Sa u pĂ«rket vlerave tĂ« heronjve, megjithatĂ«, turpi Ă«shtĂ« freni kryesor ndalues, me njĂ« specifikim tĂ« mbramĂ« dhe tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m. NĂ« pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« shoqĂ«rive tĂ« njohura nga ne, aristokratĂ«t nuk merakosen se çka mendojnĂ« tĂ« tjerĂ«t pĂ«r ta, bile, e heqin nga mendja plotĂ«sisht, pĂ«rveç, ndoshta, kur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r ata, tĂ« barabartĂ« me ta, pĂ«r tĂ« cilĂ«t ushqejnĂ« respektin mĂ« tĂ« madh. NdĂ«rsa heronjtĂ« e Homerit merakosen shumĂ« pĂ«r gjykimet e tĂ« tjerĂ«ve, edhe kur ata qĂ« i formulojnĂ« janĂ« persona tĂ« rangut inferior me atĂ« tĂ« tyrin.
A mos janë pra egoistë? Do të ishte gabim të shihet te turpi një reaksion egoist ose narcistik, sikurse të ishte nxitur vetëm nga preokupimi për atë që të tjerët mendojnë për ne. Turpi është i lidhur me opinionet e të tjerëve, reale a imagjinare, por bëhet një ndalim, «ndjenjë turpi për të», ose një reaksion, «të kesh frikë të», vetëm nëse këto opinione kanë të bëjnë me veprime dhe cilësi të rëndësishme për personin që turpërohet. Feniki i moçëm, tutori i Akilit, na e jep një shembull të shkëlqyeshëm në fjalimin e gjatë që, si ambasador, e mban para Akilit në librin e nëntë. «Unë vendosa atëherë ta vras», thotë duke iu referuar babait prej të cilit sapo ishte mallkuar, «me bronzin e mprehtë», por një zot e fashiti mërinë e tij duke ia kthyer në mendje «zërat e popullit dhe faqen e zezë para njerëzve, që në mesin e akejve të mos quhesha me emrin e atëvrasësit». Turpi dhe qortimi publik frenojnë impulsin atëvrasës, por vetëm ngase edhe Feniki e pranon brenda vetes peshën e aktit për të cilin do të qortohej.
A Ă«shtĂ« e mundshme qĂ« nĂ« njĂ« shoqĂ«ri reale turpi tĂ« jetĂ« shumĂ« mĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m se faji? PĂ«r ta demonstruar se etika e IliadĂ«s ështĂ« po ajo e ndjekur nĂ« botĂ«n reale, disa studiues kanĂ« analizuar sistemin vleror tĂ« disa shoqĂ«rive afrikane dhe tĂ« JaponisĂ« moderne, pra larg nĂ« distancĂ« kohore nga ajo e GreqisĂ« antike. NjĂ« ese i njohur i Ruth Benedictit mbi JaponinĂ« i botuar pas luftĂ«s, Krizantema dhe shpata, i ka dhĂ«nĂ« Doddsit idenĂ« se poemat homerike janĂ« fryt i njĂ« qytetĂ«rimi tĂ« turpit. NĂ« vijim Ă«shtĂ« regjistruar njĂ« profilerim i vĂ«rtetĂ« i kĂ«tyre studimeve, thua se nderi dhe turpi qenkan vlera tĂ« rrĂ«njosura thellĂ« nĂ« kulturĂ«n e grupeve sociale mesdhetare dhe, posaçërisht, tĂ« GreqisĂ« moderne. Ajo qĂ« ka rĂ«ndĂ«si Ă«shtĂ« se, pas Homerit, turpi vazhdoi tĂ« jetĂ« njĂ« vlerĂ« e rĂ«ndĂ«sishme nĂ« tekstet dhe nĂ« mesin e grupeve shoqĂ«rore tĂ« GreqisĂ« antike, nga Sparta, njĂ« qytetĂ«rim tipik i turpit, tek arti dramatik, siç dĂ«shmojnĂ«Â Ajaksi dhe Filoteti i Sofokliut, apo Hipoliti dhe Ifigjenia nĂ« AulidĂ«Â tĂ« Euripidit. MĂ« vonĂ« turpi luajti njĂ« rol tĂ« planit tĂ« parĂ« nĂ« tregimin qĂ« Ksenofonti shkroi pĂ«r udhĂ«timin e tij pĂ«rmes AzisĂ« bashkĂ« me dhjetĂ« mijĂ« mercenarĂ« grekĂ«, madje edhe nĂ« karrierĂ«n e AleksandĂ«rit tĂ« Madh. ĂshtĂ« njĂ« vlerĂ« goxha e ndier edhe tek Ungjilli i tretĂ« : «TĂ« prashis nuk kam fuqi, tĂ« lyp, turpĂ«rohem», thotĂ« djali plĂ«ngprishĂ«s i parabolĂ«s homonime.
Rëndësia e turpit tek Iliada nuk është vetëm sajesë poetike, që e çonte dëgjimtarin në një hiper-realitet. Zaptonte vëmendjen e dëgjuesve ngase e njihnin fuqinë e tij, ashtu siç e zapton tonën. Vlerat luftarake të heronjve, preokupimi i tyre për prestigjin e tyre dhe për kompensimet materiale dhe reaksioni i tyre ndaj turpit si sanksion priren të studiohen si ndjenja shumë të largëta nga ato të lexuesve modernë. Në të vërtetë, ende dominojnë në sektorë të tërë të jetës moderne, për shembull në botën e financës, ku menaxherët duhet të mbrohen nga avancimet armiqësore apo tuten se do të detyrohen të turpërohen kur kompensimet e tyre që i kalojnë caqet dalin në shesh, apo ata të sportit, kur një lojtar është në kundërshti me trajnerin apo skuadrën e tij. Vlerat e Iliadës nuk janë një bizaritet i largët historik. Turpi dhe fama, nderi, tërbimi dhe faqja e zezë na përfshijnë ngase e dominojnë ende jetën tonë.
/MarrĂ« nga Robin Lane Fox, âOmero e lâIliadeâ, Einaudi, 2024 /PĂ«rkthimi: Gazeta Express/ KultPlus.com
Ka shumë këngë prej Elsa Lilës, por sonte do ta kujtojmë një në veçanti.
KĂ«ngĂ«tarja shqiptare qĂ« veçohet pĂ«r vokalin e saj dhe dhembshurinĂ« e zĂ«rit, mes shumĂ« kĂ«ngĂ«ve tjera na ka dhuruar edhe hitin âVetĂ«m njĂ« fjalĂ«â
Me kĂ«ngĂ«n âVetĂ«m njĂ« fjalĂ«â ajo e fitoi festivalin KĂ«nga Magjike nĂ« vitin 1999, vite kĂ«to kur ajo ishte shumĂ« aktive nĂ« gati tĂ« gjitha festivalet muzikore nĂ« ShqipĂ«ri.
Elsa ka lindur nĂ« TiranĂ« nĂ« vitin 1981 ndĂ«rsa kĂ«ngĂ«t tjera nga ajo nuk mbesin pas âVetĂ«m njĂ« fjalĂ«â. / KultPlus.com
Një zbulim i bërë pak ditë më parë në fshatin Shënmri, afër Shëngjergjit në periferi të Tiranës ndryshon tërësisht historinë e zonës. Varreza e gjetur rastësisht nga punimet e rrugës, i përket periudhës helenistike dhe asaj arbërore.
NdĂ«rsa hedh dritĂ« mbi dy periudha, rĂ«ndĂ«sia Ă«shtĂ« e dyfishtĂ«â nĂ« njĂ« anĂ« vĂ«rtetohet qĂ« zona Ă«shtĂ« e banuar nĂ« periudhĂ«n helenistike, e dhĂ«nĂ« qĂ« del qartĂ« nga kĂ«to gĂ«rmime dhe e dyta, plotĂ«son hartĂ«n vendbanimeve mesjetare, atyre tĂ« Arbrit duke konfirmuar vijimĂ«sinĂ« e jetĂ«s dhe nĂ« MesjetĂ«, pĂ«rpos Komanit apo PĂ«rmetit, edhe nĂ« zonĂ«n e ShĂ«ngjergjit.
Toponime nĂ« zonĂ«, si ShĂ«n Marku, ShĂ«n Martini, ShĂ«n Pjetri e ShĂ«n Gjini, Bregu i KishĂ«s, Kodra e KishĂ«s, Gradishta apo Gradec qĂ« nĂ«nkuptojnĂ« qytet a qytezĂ«, qĂ« i referohen banimeve. NĂ« periudhĂ«n e Arbrit, njĂ« varrezĂ« me vendbanimin ishte aq larg sa i lejonte njerĂ«zit e gjallĂ« tĂ« shikonin se vrojtonin varrezat. âPra kodra e varreve ku jemi, duhet tĂ« ketĂ« njĂ« distancĂ« tĂ« konsiderueshme, por qĂ« gjithmonĂ« shihet me sy nga banorĂ«t. Kjo zonĂ« do tĂ« na tregojĂ« lidhjen me prapatokĂ«n e TiranĂ«s e mĂ« tejâ.
Arkeologu qĂ« ka ndjekur gĂ«rmimet nĂ« zonĂ«, Mariglen Meshini, thotĂ« se gjetja Ă«shtĂ« e papritur. âĂshtĂ« i jashtĂ«zakonshĂ«m e identifikohen objekte tĂ« kulturĂ«s arbĂ«rore. NĂ« zonĂ«n e ShĂ«ngjergjit Ă«shtĂ« hera e parĂ«. Inventari mortor, na jep tĂ« dhĂ«na mbi atĂ« kohĂ«. JanĂ« shekujt 7-11 tĂ« erĂ«s sonĂ«, kultura arbĂ«rore qĂ« plotĂ«son tĂ« dhĂ«nat pĂ«r ArbĂ«rit nĂ« MesjetĂ«n e hershme. Varreza ka njĂ« kohĂ«shtrirje nga shek 4 para erĂ«s sonĂ« deri nĂ« shekullin 11 pas erĂ«s sonĂ«. Kjo zonĂ« ka qenĂ« e banuar nĂ« gjthĂ« kĂ«ta shekuj. Detyra jonĂ« tani Ă«shtĂ« tĂ« gjejmĂ« vendbanimin. Sepse njĂ« kompleks funeral shoqĂ«rohet me njĂ« vendbanim. Po identifikojmĂ« toponime me kisha, fortifikime, e gjetje tĂ« kulturĂ«s materiale nĂ« sipĂ«rfaqe. Kodra e varreve ku po bĂ«jmĂ« gĂ«rmime, varret e vjetra i ka poshtĂ«, ato mĂ« tĂ« rejat mĂ« lart. NĂ« varĂ«si tĂ« periudhĂ«s, kanĂ« orientime tĂ« ndryshmeâ, thotĂ« ai.
Nga gjetjet e deritanishme, mund tĂ« kuptohet se popullsia qĂ« ka jetuar aty ka qenĂ« e njĂ« shtrese tĂ« pasur. âVarret antike kanĂ« jĂ« material qĂ« i pĂ«rket shtresĂ«s sĂ« pasur, sepse nuk bĂ«jnĂ« dallim nga gjetjet nĂ« qendra tĂ« zhvilluara antike si DurrĂ«si, Apolonia, Lisusi antik, etjâ, thotĂ« Meshini, ndĂ«rsa sqaron e identifikimi si kulturĂ« helenistike, Ă«shtĂ« kufi kohor historik e jo me identitetar apo i lidhur me pĂ«rkatĂ«sinĂ«.
Zona rezulton të ketë pasur lidhje me Durrësin, por do jenë gërmimet në vijim që do të tregojnë më shumë./Balkanweb/ KultPlus.com
Kryeministri Edi Rama ndau në rrjetet sociale pamje nga ky aktivitet ku krahas sportistëve shqiptarë ka edhe sportistë të huaj të atletikës.
Ky aktivitet organizohet pĂ«r tĂ« dytin vit radhazi nĂ« Elbasan, nĂ« tre disiplina Mini dhe Half Marathon Skampa nĂ« 5 km â 10 km â 21 km.
Maratona Skampa është tashmë një garë e certifikuar ndërkombëtare. Realizimi i kësaj maratonë tregoi se maratonistët shqiptarë janë të aftë dhe me përvojë, për të ndërmarrë sfida të shkallës dhe kalibrit botëror duke konkurruar me kolegët e tyre në rajon dhe duke hapur një faqe të re në historinë e maratonës kombëtare dhe eksperimentimit të maratonës, më e gjatë se ajo klasike.
Sot nĂ« qytetin e Elbasanit, shoqata âMaraton Albaniaâ dhe bashkia Elbasan organizuan maratonĂ«n âSkampa 2024âł, njĂ« aktivitet sportiv, i cili startoi nĂ« sheshin GenshĂ«r dhe vijoi nĂ« rrugĂ«t e qytetit, nĂ« unazĂ«n e qytetit dhe pĂ«rfundon nĂ« pikĂ«nisje, nĂ« sheshin âGenshĂ«râ.
Kryeministri Edi Rama ndau në rrjetet sociale pamje nga ky aktivitet ku krahas sportistëve shqiptarë ka edhe sportistë të huaj të atletikës.
Ky aktivitet organizohet pĂ«r tĂ« dytin vit radhazi nĂ« Elbasan, nĂ« tre disiplina Mini dhe Half Marathon Skampa nĂ« 5 km â 10 km â 21 km.
Maratona Skampa është tashmë një garë e certifikuar ndërkombëtare. Realizimi i kësaj maratonë tregoi se maratonistët shqiptarë janë të aftë dhe me përvojë, për të ndërmarrë sfida të shkallës dhe kalibrit botëror duke konkurruar me kolegët e tyre në rajon dhe duke hapur një faqe të re në historinë e maratonës kombëtare dhe eksperimentimit të maratonës, më e gjatë se ajo klasike./atsh/ KultPlus.com
Ministri i Shtetit për Marrëdhëniet me Parlamentin dhe Drejtuesi Politik për Diasporën i Partisë Socialiste, Taulant Balla, ka marrë pjesë në ceremoninë e hapjes së shkollës shqipe në Bexleyheat të Londrës.
Në një postim në Facebook, ai ka deklaruar se këtë shkollë e kanë mbështetur me literaturë në gjuhën shqipe.
âMbĂ«shtetja me tekstet shqip dhe programi mĂ« i ri âMĂ«sues pĂ«r DiasporĂ«nâ do ta zgjerojnĂ« numrin e shkollave/klasave nĂ« gjuhĂ«n tonĂ« tĂ« bukur shqipeâ, ka thĂ«nĂ« Balla. /Klankosova.tv/ KultPlus.com
Login
