Fjalor i paradokseve (V)
Nga Fatos Tarifa
J â K
J
JETA. Jeta na jepet qĂ« ta jetojmĂ« atĂ«, jo qĂ« tĂ« jetĂ« e gjatĂ«. Ajo Ă«shtĂ« e shkurtĂ«r dhe e brishtĂ«, ndaj edhe shumĂ« e çmuar pĂ«r tĂ« mos e shpĂ«rdoruar. TĂ« gjithĂ« jemi njĂ«lloj tĂ« vdekshĂ«m. TĂ« gjithĂ« bĂ«hemi njĂ«lloj kur sâjemi mĂ«. BĂ«hemi asgjĂ«. TĂ« ndryshĂ«m dhe tĂ« veçantĂ« nga njĂ«ri-tjetri bĂ«hemi dhe jemi vetĂ«m kur jetojmĂ« dhe nga mĂ«nyra se si jetojmĂ«.
K
KADARE (Ismail). Përveç letërsisë, gjëja më e mirë që bëri është që nuk u mor me politikë. Një shkrimtar i madh nuk mund të jetë politikan, ndryshe arti i tij vdes. Dhe, artisti i vërtetë, në asnjë rrethanë nuk e ndërron artin e tij me politikën e të tjerëve.
KAFE. E para gjë me të cilën nis një ditë të re. (Is there life before coffee?).
E KALUARA. E kaluara ka njĂ« tendencĂ« kĂ«mbĂ«ngulĂ«se pĂ«r tĂ« invaduar tĂ« tashmen. Ne nuk duhet tâi konsumojmĂ« jetĂ«t tona duke vĂ«shtruar pas, nĂ« tĂ« kaluarĂ«n. E kaluara shndĂ«rrohet nĂ« njĂ« burg pĂ«r kĂ«do qĂ« jeton nĂ« tĂ«. Cilatdo qofshin besimet ose filozofitĂ« tona politike, ne duhet tĂ« kujtojmĂ« fjalĂ«t e kryeministrit Churchill, i cili, shumĂ« kohĂ« mĂ« parĂ«, thoshte se, ânĂ«se hapim njĂ« luftĂ« mes sĂ« kaluarĂ«s dhe sĂ« tashmes, do tĂ« shohim se kemi humbur tĂ« ardhmenâ.
KAPITAL. Shtoi kĂ«saj fjale fjalĂ«n âfitimâ dhe njerĂ«zit do tĂ« mendojnĂ« se ke lexuar Marksin.
E KEQJA. E keqja shfaqet nĂ« forma nga mĂ« tĂ« ndryshmet. Ajo mund tĂ« marrĂ« formĂ«n e intrigĂ«s, tĂ« keqbĂ«rjes, tĂ« shantazhit, tĂ« shpifjes. E keqja mbijeton dhe triumfon nĂ«se nuk gjen kundĂ«rshtim. NĂ«se heshtim, sĂ« keqes nuk i shpĂ«tojmĂ« dot; ajo Ă«shtĂ« njĂ« sĂ«mundje qĂ« infektonâsi vetĂ« kolera. NĂ«se heshtim, sĂ« keqes i bĂ«jmĂ« nder, sepse tregojmĂ« dobĂ«sinĂ« dhe frikĂ«n tonĂ« ndaj saj dhe kĂ«shtu e inkurajojmĂ«, i hapim udhĂ«, e tolerojmĂ«, i mundĂ«sojmĂ« tĂ« dĂ«mtojĂ« mĂ« shumĂ« njerĂ«z tĂ« ndershĂ«m dhe kauza tĂ« rĂ«ndĂ«sishme.
KĂMBĂNGULJE. Nuk mund tĂ« thuhet nĂ«se Ă«shtĂ« gjithnjĂ« njĂ« cilĂ«si e mirĂ« ose e keqe; kjo varet nga çfarĂ« e motivon kĂ«mbĂ«nguljen dhe çfarĂ« synohet tĂ« arrihet pĂ«rmes saj.
KĂSHTJELLĂ. QĂ«ndresĂ«. MbijetesĂ«. Muze.
KINA. Një vend përjetësisht misterioz.
KINSEY (Alfred). Raportet e tij hodhën poshtë një sërë mitesh mbi seksualitetin human. Ato dhanë një kontribut monumental në përgatitjen e revolucionit seksual në Amerikë dhe në Europën Perëndimore dhe konsiderohen ndër librat më me influencë të shekullit të 20-të.
KLASIKĂT. AsnjĂ« shkrimtar nuk mund tĂ« bĂ«jĂ« dot pa i lexuar ata.
KOHA. Askush nuk e di se çâĂ«shtĂ« ajo.
KOMPROMIS. Qëndrim i dobishëm, edhe pse shumë herë i pamoralshëm.
KOMUNITET. Sa mĂ« shumĂ« qĂ« zhvillimi teknologjik mundĂ«son âzhvendosjenâ e njerĂ«zve nga komunitete tĂ« krijuar tradicionalisht, bazuar nĂ« proksimitetin gjeografik dhe nĂ« marrĂ«dhĂ«nie fizike me njerĂ«z tĂ« tjerĂ«, duke i zĂ«vendĂ«suar ato (edhe pse jo tĂ«rĂ«sisht) me marrĂ«dhĂ«nie qĂ« kanĂ« pĂ«r bazĂ« ngjashmĂ«rinĂ« nĂ« ide dhe nĂ« interesa dhe jo vendndodhjen nĂ« njĂ« hapĂ«sirĂ« tĂ« caktuar fizike, aq mĂ« shumĂ« ndryshojnĂ«Â marrĂ«dhĂ«niet mes individĂ«ve dhe komunitetit dhe, bashkĂ« me to, edhe vetĂ« kuptimi ynĂ« mbi komunitetin. Sot, fjala vjen, flasim pĂ«r komunitete online.
KRAHASIM. Thelbi i tĂ« menduarit. TĂ« mendosh pa krahasuar Ă«shtĂ« e pamendueshme. âThinking without comparison is unthinkableâ (Guy Swanson).
KUFIZIM. Ădo njeri ka kufizimet e veta dhe i duhet tĂ« ndeshet nĂ« jetĂ« me pengesa tĂ« shumta, por kufizimet dhe pengesat mĂ« tĂ« shumta janĂ« gjithnjĂ« brenda nesh. Ndaj, tĂ« guxosh tĂ« ndryshosh veten Ă«shtĂ« njĂ«Â akt çlirues.
KUJTESĂ. E vetmja pronĂ« private e individit, tĂ« cilĂ«n nuk mund ta pretendojĂ«, ta pĂ«rjetojĂ« ose ta pĂ«rvetĂ«sojĂ« askush tjetĂ«r.
KULTURĂ. AntropologĂ«t dhe sociologĂ«t e kanĂ« pĂ«rkufizuar kulturĂ«n nĂ« 165 mĂ«nyra tĂ« ndryshme, por asnjĂ« prej pĂ«rkufizimeve tĂ« tyre nuk e jep tĂ« plotĂ« pĂ«rmbajtjen e nocionit kulturĂ«. PĂ«r shkak se kultura e çdo populli, mĂ« shumĂ« se njĂ« âkodâ, Ă«shtĂ« njĂ«Â proces, njĂ« praktikĂ« krijuese e agjentĂ«ve tĂ« ndryshĂ«m socialĂ« qĂ« zĂ«nĂ« njĂ« pozitĂ« tĂ« caktuar nĂ« strukturĂ«n e shoqĂ«risĂ«, kultura riprodhohet nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« vazhdueshme, duke u modifikuar e transformuar. Edhe pse vetĂ« ndĂ«rgjegjja dhe veprimtaria e agjentĂ«ve socialĂ« janĂ« formuar nĂ« kuadrin e njĂ« sistemi kulturor tĂ« caktuar vlerash dhe kuptimesh mbi realitetinâdhe nĂ«n ndikimin e tijânjerĂ«zit, nĂ« praktikĂ«n e tyre shoqĂ«rore, individualisht dhe kolektivisht, i rikrijojnĂ« kĂ«to vlera, krijojnĂ« kuptime tĂ« reja mbi jetĂ«n dhe dukuritĂ« e saj dhe, nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«, bĂ«jnĂ« tĂ« mundur ndryshimet sociale e kulturore nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« dhe me njĂ« forcĂ« tĂ« tillĂ«, sa mund tĂ« thuhet se e kaluara jeton nĂ« tĂ« tashmen.
L
LETĂRSI. NjĂ« ushqim shpirtĂ«ror dhe intelektual i domosdoshĂ«m pĂ«r çdo njeri. PĂ«rmes letĂ«rsisĂ« provojmĂ« eksperienca humane emocionalisht nga mĂ« tĂ« fuqishmet, madje disa prej eksperiencave tona mĂ«Â humanizuese. Humanizuese nĂ« njĂ« kuptim thuajse fetarânĂ« tĂ« kuptuarit prej nesh tĂ« nevojĂ«s pĂ«r tĂ« falur, tĂ« kufijve deri ku mund tĂ« shkojĂ« hakmarrja, tĂ« pasojave qĂ« vijnĂ« nga etja pĂ«r pushtet, tĂ« degradimit moral qĂ« shkakton abuzimi me pushtetin dhe me tĂ« tjerĂ«t. Doni, fjala vjen, tĂ« kuptoni kufijtĂ« e egoizmit? Lexoni Mulliri nĂ« Flos tĂ« Xhorxh Eliotit. KufijtĂ« e pasurisĂ«? Lexoni Getsbi i madh tĂ« F. Skot Fitzxheraldit. Zgjedhjet nĂ« sjelljen morale tĂ« njerĂ«zve? Lexoni Krim e ndĂ«shkim dhe VĂ«llezĂ«rit Karamazov tĂ« Dostojevskit. TragjedinĂ« dhe, bashkĂ« me tĂ«, iluzionin e ambicies njerĂ«zore? Lexoni Makbethin.
LIBĂR. UnĂ« preferoj tĂ« kem shok dikĂ« qĂ« ka dhe lexon libra, sesa dikĂ« qĂ« ka para dhe nuk lexon asgjĂ«.
LIGJ. Pothuajse çdo ligj synon tâi ndalojĂ« njerĂ«zit tĂ« bĂ«jnĂ« diçka qĂ« kĂ«ta duan ta bĂ«jnĂ«.
LIRI. Liria dhe e vërteta janë parime jetësore komplementare, që presupozojnë dhe përforcojnë njëra-tjetrën. E vërteta jo vetëm na bën të lirë, e vërteta na mban të lirë.
LIVERPOOL. Tri gjĂ«ra kanĂ« pĂ«rcaktuar fatin e kĂ«tij qyteti nĂ« histori: porti i tij, katĂ«r djem tĂ« rinj, tĂ« njohur kolektivisht si âthe Beatlesâ, dhe njĂ« klub futbolli i jashtĂ«zakonshĂ«m.
LOT. E shkaktojnë njëlloj si dhembja dhe gëzimi, por as njëra, as tjetri nuk prodhojnë dot lotët që shkakton e qeshura.
LUFTĂ. Shkaku i paqes dhe, po ashtu, fundi i saj. Aristoteli thoshte: âNe bĂ«jmĂ« luftĂ« qĂ« tĂ« mund tĂ« jetojmĂ« nĂ« paqeâ.
LUMĂ. Origjina e idesĂ« sĂ« urĂ«s.
LUMTURI. Lumturia njerëzore nuk është një imperativ kategorik abstrakt (à la Kant) i një metafizike të moralit; ajo është pjesë e humanitetit tonë. Lumturia është një ide, një gjendje dhe një motiv në jetën e përditshme të çdo individi dhe, si e tillë, ajo është ideali më i lartë i humanizmit.