❌

Normal view

There are new articles available, click to refresh the page.
Today — 25 September 2024Main stream

“UnĂ« nuk jam komunist, por s’mund tĂ« shpif pĂ«r tĂ« shpĂ«tuar kokĂ«n”, fjalĂ«t e fundit tĂ« Llazar Fundos: FotografitĂ« qĂ« kam nĂ« çantĂ«, t’i çohen nĂ«nĂ«s! Si u masakrua me porosi tĂ« Enver HoxhĂ«s

✇Panorama
25 September 2024 at 12:47
URAN BUTKA “PĂ«r punĂ« mizorie, komunizmi dhe nazizmi nuk kanĂ« ç’t’i kenĂ« zili njĂ«ri-tjetrit!” Giorgio Braccialarghe, antifashist i burgosur me Llazar Fundon nĂ« Ventotene Llazar Fundo ishte njĂ« pĂ«rfaqĂ«sues tragjik i atyre intelektualĂ«ve tĂ« majtĂ« shqiptarĂ«, qĂ« e pĂ«rqafuan komunizmin si njĂ« ideal shpĂ«timtar pĂ«r njerĂ«zimin, por qĂ« u zhgĂ«njyen plotĂ«sisht nga praktika kriminale e

“UnĂ« nuk jam komunist, por s’mund tĂ« shpif pĂ«r tĂ« shpĂ«tuar kokĂ«n”, fjalĂ«t e fundit tĂ« Llazar Fundos: FotografitĂ« qĂ« kam nĂ« çantĂ«, t’i çohen nĂ«nĂ«s! Si u masakrua me porosi tĂ« Enver HoxhĂ«s

✇Gazeta Shqiptare
By: P. Gj.
25 September 2024 at 12:53

URAN BUTKA

“PĂ«r punĂ« mizorie, komunizmi dhe nazizmi nuk kanĂ« ç’t’i kenĂ« zili njĂ«ri-tjetrit!” Giorgio Braccialarghe, antifashist i burgosur me Llazar Fundon nĂ« Ventotene

Llazar Fundo ishte një përfaqësues tragjik i atyre intelektualëve të majtë shqiptarë, që e përqafuan komunizmin si një ideal shpëtimtar për njerëzimin, por që u zhgënjyen plotësisht nga praktika kriminale e komunizmit në Rusi e vende të tjera dhe u bë një nga kundërshtarët e atij sistemi çnjerëzor e antidemokratik, madje edhe një nga viktimat e tij.

Kishte kryer shkollën e mesme në Liceun francez të Selanikut dhe studimet e larta për jurisprudencë në Paris, njeri me kulturë të gjerë perëndimore dhe mik i personaliteteve të shquara të kohës: E. Heminguej, A. Barbys, R. Rolan, L. Pirandelo, S. Pertini, A. Einstein, Gj. Dimitrov, F.S. Noli, L. Gurakuqi. A. Rustemi etj.

Luajti njĂ« rol tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« lĂ«vizjen demokratike tĂ« viteve ’30-40 nĂ« ShqipĂ«ri e mĂ« gjerĂ«. Pas vrasjes sĂ« Avni Rustemit u zgjodh kryetar i shoqĂ«risĂ« “Bashkimi” dhe ndihmĂ«soi nĂ« Kryengritjen e Qershorit 1924. MĂ« pas mĂ«rgoi nĂ« EvropĂ« dhe bĂ«ri pjesĂ« nĂ« krahun revolucionar tĂ« emigracionit politik shqiptar atje. Shkroi artikuj te gazeta “Çlirimi Nacional” dhe nĂ« shtypin europian. Shkoi nĂ« BS pĂ«r tĂ« studiuar dhe njohur nga afĂ«r pĂ«rvojĂ«n sovjetike tĂ« propaganduar me aq bujĂ«, madje u bĂ« pjesĂ« e Kominternit, por atje gjeti tiraninĂ« staliniste, krimin shtetĂ«ror, dhe mashtrimin mĂ« tĂ« madh, tĂ« cilat i denoncoi me kurajĂ«. Nga Moska i shkruante Nolit: “Komunizmi qĂ« ne e idealizonim si Krishti, ia kaloka edhe Satanait pĂ«r nga ligĂ«sitĂ«â€.

Kominterni e dĂ«noi me vdekje “renegatin Fundo” dhe ai mezi mundi tĂ« shpĂ«tonte kokĂ«n duke kaluar nĂ«pĂ«r katakombet e nĂ«ndheshme tĂ« MoskĂ«s e tĂ« strehohej sa nĂ« njĂ« vend tĂ« EvropĂ«s nĂ« tjetrin.

“Ai u shpĂ«toi spastrimeve,- shkruante E. Hoxha. -Pas kĂ«saj ai rronte herĂ« nĂ« FrancĂ«, herĂ« nĂ« ZvicĂ«r e gjetkĂ«, ku zhvillonte njĂ« luftĂ« tĂ« tĂ«rbuar kundĂ«r komunizmit, kundĂ«r BS, kundĂ«r Stalinit” [1]

NĂ« prag tĂ« pushtimit fashist tĂ« ShqipĂ«risĂ«, u kthye nĂ« atdhe dhe e kundĂ«rshtoi hapur kĂ«tĂ« okupacion. “NĂ« prag tĂ« pushtimit fashist, – shkruante E.Hoxha me mburrje, me cinizĂ«m dhe zili,- nĂ« kulmin e demonstratĂ«s popullore, Zai Fundo u ngjit nĂ« shkallĂ«t e bashkisĂ« dhe mbajti njĂ« fjalim antifashist gjithĂ« figura e gjeste ekzakte. Ne e njihnim figurĂ«n e vĂ«rtetĂ« tĂ« renegatit, nuk i hĂ«ngrĂ«m fjalĂ«t e tij, por sidoqoftĂ« ato e bĂ«nĂ« efektin” [2]

PĂ«r kundĂ«rshtimin e hapur qĂ« Fundo i bĂ«ri pushtimit, nĂ« vitin 1941 u burgos dhe u internua nĂ« Ventotene tĂ« ItalisĂ« bashkĂ« me shumĂ« antifashistĂ« tĂ« tjerĂ«, si Safet Butka, Abaz Ermenji, Selman Riza, Faslli FrashĂ«ri, Myzafer Pipa, Gani e Said Kryeziu, Hasan Reçi, Sadik Bekteshi etj.. Sandro Pertini e çmonte Llazar Fundon, kur thoshte: “Zai Fundo Ă«shtĂ« njĂ« personalitet me vlerĂ« jo vetĂ«m pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«, por edhe pĂ«r EuropĂ«n” [3]

TĂ« burgosurit nĂ« Ventotene, duke pĂ«rfshirĂ« edhe intelektualĂ«t antifashistĂ« shqiptarĂ«, ndihmĂ«suan jo vetĂ«m nĂ« qĂ«ndresĂ«n antifashiste, por edhe nĂ« hartimin e njĂ« projekti politik pĂ«r EvropĂ«n e Bashkuar pas luftĂ«s, qĂ« u quajt “Manifesti i Ventotenes” dhe u bĂ« baza e ndĂ«rtimit tĂ« mĂ«vonshĂ«m tĂ« EuropĂ«s sĂ« Bashkuar. Por, as “Historia e ShqipĂ«risĂ«â€, as ajo e LuftĂ«s NÇ, nuk i pĂ«rmend kĂ«to kontribute tĂ« shquara tĂ« antifashistĂ«ve tĂ« parĂ« shqiptarĂ«

“Mes tĂ« internuarve ndodhet edhe njĂ« shqiptar, Llazar Fundo, qĂ« ka studiuar nĂ« Paris, nĂ« SorbonĂ« dhe ka bredhur EuropĂ«n mbarĂ« e prapĂ«, ka qenĂ« nĂ« MoskĂ«. Pasi u shkĂ«put nga Partia Komuniste, iu afrua asaj Socialiste. Bujar, i hapur, me shumĂ« kulturĂ«, me shpirt djaloshar: bĂ«het menjĂ«herĂ« mik i Pertinit. Takohen edhe njĂ« herĂ«, pĂ«r herĂ« tĂ« fundit, nĂ« RomĂ«, nĂ« gushtin e vitit 1943. Pertini i lutet qĂ« tĂ« rrijĂ«, por Fundo do tĂ« kthehet nĂ« ShqipĂ«ri, qĂ« tĂ« luftojĂ« bashkĂ« me njerĂ«zit e vet.” [4]

Altiero Spineli, europianisti i shquar, i burgosur nĂ« Ventotene, shkruante: “PĂ«rbĂ«rja politike e kolonisĂ« sĂ« Ventotenes ishte nĂ« fillim e ngjashme me atĂ« tĂ« Ponzas. Lajmi i parĂ« qe ardhja e nja 50 shqiptarĂ«ve. Kishte edhe nja dhjetĂ« intelektualĂ« qĂ« kishin studiuar nĂ« universitetet mĂ« tĂ« mira tĂ« EvropĂ«s, flisnin tre-katĂ«r gjuhĂ« pĂ«rveç tĂ« tyreve dhe qĂ« ishin burgosur pĂ«r tentativĂ« tĂ« organizimit tĂ« rezistencĂ«s kombĂ«tare. E ndiej pĂ«r detyrĂ« tĂ« flas kĂ«tu pĂ«r Fundon, qĂ« kujtimi i tij tĂ« mos zhduket tĂ«rĂ«sisht. Ishte njeriu mĂ« me autoritet mes gjithĂ« shqiptarĂ«ve, pasi kishte njĂ« pĂ«rvojĂ« tĂ« gjatĂ« dhe tĂ« ndĂ«rlikuar politike
 KĂ«saj i shtohej edhe zgjuarsia dhe njohja e jo pak gjuhĂ«ve; veprimtaria e tij politike shkonte pĂ«rtej ShqipĂ«risĂ«.”[5]

ËshtĂ« e kuptueshme pse Llazar Fundo, pasi u lirua prej AleatĂ«ve nga internimi, erdhi bashkĂ« me Gani e Said Kryeziun nĂ« KosovĂ« dhe u angazhua me lĂ«vizjen “Kryeziu”. “Mendja e tij e ndritur, – shkruan britaniku P. Kemp, – ndershmĂ«ria dhe guximi i tij kishin bĂ«rĂ« tĂ« fitonte besimin dhe admirimin e tyre (Kryezinjve – UB) duke u caktuar si kryekĂ«shilltar politik nĂ« fushĂ«n e betejĂ«s. Njohja nga ana e tij e shtatĂ« gjuhĂ«ve tĂ« huaja, e bĂ«nin atĂ« jashtĂ«zakonisht tĂ« dobishĂ«m nĂ« kĂ«tĂ« shĂ«rbim.”[6]

Të gjitha dokumentet që ruhen në Arkivin e Shtetit Shqiptar, dëshmitë e bashkëkohësve, konstatimet e misionarëve britanikë (Emeri, Kemp, Simkoks, Hill, Hibbert etj), pohimet e letrat, radiogramet e vetë udhëheqësve komunistë (E.Hoxha, F.Hoxha, etj), bile edhe disa udhëheqësve të PKJ (Tito, Stoiniç, Dizdareviç etj); pra, gjithçka provon se Kryezinjtë, e bashkë me ta edhe Fundo, luftuan kundër pushtuesve gjermanë në Tropojë, Gjakovë etj..

LĂ«vizja “Kryeziu” Ă«shtĂ« njĂ« nga lĂ«vizjet e rĂ«ndĂ«sishme çlirimtare nĂ« MalĂ«sinĂ« sĂ« GjakovĂ«s dhe mĂ« gjerĂ«. NĂ« krye tĂ« saj ishin vĂ«llezĂ«rit Hasan, Gani dhe Said Kryeziu, si edhe Llazar Fundo. KryezinjtĂ«, si luftĂ«tarĂ« nacionalistĂ«, nuk pranuan tĂ« hynin nĂ« Frontin NÇ tĂ« ShqipĂ«risĂ«, sepse shikonin tek Fronti NÇ PartinĂ« Komuniste Shqiptare, qĂ« realisht drejtohej nga emisarĂ«t e PK Jugosllave M. Popoviç, D. Mugosha, V. Tempo, V. Stoiniç etj. Por nuk u inkuadruan as tek partitĂ« e tjera. KryezinjtĂ« mendonin qĂ« nuk duhet ta bĂ«nin lĂ«vizjen e tyre pjesĂ« tĂ« partive apo tĂ« organizatave politike dhe, duke qĂ«ndruar si forcĂ« e paangazhuar ndĂ«rmjet dy grupimeve kryesore tĂ« rezistencĂ«s shqiptare, por edhe duke luftuar nĂ« bashkĂ«punim me ta e faktorĂ«t e tjerĂ«, do t’i shĂ«rbenin mĂ« mirĂ« luftĂ«s pĂ«r çlirim dhe çështjes kombĂ«tare.

Edhe propozimit pĂ«r tĂ« hyrĂ« nĂ« LĂ«vizjen NÇJ tĂ« KosovĂ«s, KryezinjtĂ« iu pĂ«rgjigjĂ«n negativisht, sepse LĂ«vizja Nacionalçlirimtare e “Kosmetit” ishte pjesĂ« e LĂ«vizjes Nacionalçlirimtare tĂ« JugosllavisĂ« dhe varej nga KQ i PKJ, qĂ« mbante qĂ«ndrime paternaliste dhe kishte synime shoviniste e gllabĂ«ruese ndaj KosovĂ«s, madje edhe ndaj ShqipĂ«risĂ«. Nga ana tjetĂ«r populli shqiptar i KosovĂ«s, pĂ«r shkak tĂ« robĂ«risĂ« 30-vjeçare serbe, politikave koloniale, gjenocidiste dhe shkombtarizuese serbomĂ«dha, nuk mund tĂ« mbĂ«shteste asnjĂ« lĂ«vizje qĂ« vinte nga Serbia apo aleatĂ«t e saj, aq mĂ« pak komunizmin qĂ« bartte lufta e tyre nacionalçlirimtare.

KĂ«shtu, LĂ«vizja “Kryeziu” ruajti njĂ« fizionomi tĂ« vetĂ«n dhe njĂ« filozofi tĂ« vetĂ«n: njĂ« KosovĂ« e lirĂ« mbi bazĂ«n e luftĂ«s antifashiste, pa flirte e bashkĂ«punim as me serbokomunistĂ«t dhe as me okupatorĂ«t nazifashistĂ«. MirĂ«po kjo lĂ«vizje çlirimtare, ngjalli kundĂ«rshtimin e komunistĂ«ve tĂ« ShqipĂ«risĂ« dhe tĂ« JugosllavisĂ«, qĂ« u pĂ«rpoqĂ«n bashkĂ«risht ta asgjĂ«sonin.

Pothuaj nĂ« çdo letĂ«r, radiogram, qarkore etj., qĂ« Titoja i dĂ«rgonte PKSH dhe E. HoxhĂ«s, porosiste asgjĂ«simin e Llazar Fundos, duke pĂ«rcjellĂ« jo vetĂ«m vendimin e Kominternit, por edhe shqetĂ«simin e tij pĂ«r LĂ«vizjen “Kryeziu” e Zai Fundon, qĂ« pĂ«rbĂ«nin njĂ« kĂ«rcĂ«nim pĂ«r interesat jugosllave nĂ« KosovĂ« e nĂ« ShqipĂ«ri.

Edhe udhĂ«heqĂ«sit komunistĂ« tĂ« KosovĂ«s e dĂ«shironin kĂ«tĂ« dhe bashkĂ«punimin me E. HoxhĂ«n pĂ«r likuidimin e Zai Fundos e tĂ« Kryezinjve. “Suksesi i vĂ«llezĂ«rve Kryeziushihej me xhelozi nga partizanĂ«t kosovarĂ« tĂ« udhĂ«hequr Fadil Hoxha dhe Mehmet Hoxha”. – shkruante Hibbert. [7]

NĂ« radiogramin dĂ«rguar Liri GegĂ«s, datĂ« 8.8.1994, E .Hoxha udhĂ«zonte: “PranĂ« Kryeziut Ă«shtĂ« Zai Fundo. Para njĂ« muaji ka biseduar Fadil Hoxha me shokĂ«t e Kosmetit. Ka dijeni edhe Dushani e Rade. I thashĂ« Fadilit ta vrasĂ« pa marrĂ« parasysh asnjĂ« rrethanĂ«â€.[8]

UdhĂ«heqĂ«si i PKSh dhe i LuftĂ«s Nacionalçlirimtare shqiptare i kĂ«rkonte Fadil HoxhĂ«s qĂ« “ta vrasĂ« Zai Fundon pa marrĂ« parasysh asnjĂ« rrethanĂ«!” VetĂ«m njĂ« terrorist e kriminel mund tĂ« vepronte kĂ«shtu. “Ka dijeni Dushani e Rade!”- thoshte E. Hoxha. A nuk flet qartĂ« edhe kjo pĂ«r bashkĂ«punimin midis udhĂ«heqjes sĂ« PKJ dhe udhĂ«heqĂ«sve tĂ« PKSH pĂ«r vrasjen e shqiptarĂ«ve, dhe nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« veçantĂ« tĂ« LL. Fundos?

Kur luftĂ«tarĂ«t e Gani Kryeziut, ku bĂ«nte pjesĂ« edhe Ll. Fundo dhe britaniku Simkoks, luftonin kundĂ«r gjermanĂ«ve pĂ«r çlirimin e GjakovĂ«s, shtator 1944, u sulmuan pabesisht nga tĂ« dy anĂ«t e kufirit: nga Ushtria NÇ e ShqipĂ«risĂ«, Brigada V S e komanduar nga Shefqet Peçi dhe Manush Myftiu, si edhe nga aradhet e UshtrisĂ« NÇ tĂ« JugosllavisĂ«, tĂ« komanduara nga Fadil Hoxha.

AsgjĂ«simi i LĂ«vizjes “Kryeziu” ishte rezultante e marrĂ«veshjes dhe e kĂ«tij bashkĂ«punimi, e pohon edhe vetĂ« E. Hoxha: “Interesi i dy partive tona dhe i luftĂ«s sonĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t kĂ«rkon qĂ« kĂ«ta armiq (KryezinjtĂ« –shĂ«n.im. UB) tĂ« dĂ«nohen ashpĂ«r NjerĂ«z tĂ« tillĂ« meritojnĂ« plumbin ballit. Ushtria jonĂ« nacionalçlirimtare i kapi kĂ«ta banditĂ« dhe i dĂ«noi me vdekje” (E. Hoxha vepra I)

E. Hoxha i dĂ«rgoi mĂ« 21.09.1944 KorparmatĂ«s sĂ« ParĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ« shumĂ« konspirative Liri GegĂ«s, e plotfuqishme e KQ tĂ« PKSH ne Veri, pĂ«rgjigjen e mĂ«poshtme: “Mos kĂ«rkoni mĂ« nga Ganiu tĂ« dorĂ«zohet, por me çdo kusht dhe me ashpĂ«rsi tĂ« sulmohet dhe tĂ« vritet. Duhet tĂ« veproni sa mĂ« parĂ«, se mund t’i vijnĂ« nĂ« ndihmĂ« kosovarĂ«t.” [9]

E. Hoxha i konsideronte kosovarĂ«t kundĂ«rshtarĂ«. Ai merrte me gjakftohtĂ«si autorĂ«sinĂ« e kĂ«tij krimi: “U dhamĂ« urdhĂ«r forcave tona t’i gjurmonin, t’i ndiqnin, t’i kapnin dhe t’i shpartallonin KryezinjtĂ« sĂ« pa filluar mirĂ« puna. Urdhri ishte zbatuar, tradhtarĂ«t ishin kapur. Zai Fundoja, Said Kryeziu dhe majori anglez Simkoks nĂ« mal tĂ« Dobrejt, ndĂ«rsa Gani Begu nĂ« fushĂ« tĂ« Bytyçit, ku kishte ngritur çadrat e kuartierit tĂ« luftĂ«s, tĂ« sjella nga Anglia.” [10]

Udhëheqësi i Luftës Nacionalçlirimtare, E. Hoxha i ktheu menjëherë këtë radiogram Korpormatës I:

“Zai Fundon ta torturoni deri nĂ« vdekje dhe pastaj ta pushkatoni. T’i kĂ«rkohet tĂ« japĂ« sqarime pĂ«r kĂ«to pyetje: Pse ka ardhur nĂ« KosovĂ«, kush e ka dĂ«rguar dhe me ç’direktiva; cilat janĂ« qĂ«llimet e Ganiut dhe tĂ« anglezĂ«ve. TĂ« japĂ« sqarime pĂ«r aktivitetin e mĂ«parshĂ«m dhe pĂ«r tradhtinĂ« e tij. Deponimet e Zait na i dĂ«rgoni kĂ«tej. Zain e vrisni andej” [11]

Komandanti i BrigadĂ«s V tĂ« UshtrisĂ« NÇ, Shefqet Peçi, e tĂ«rhoqi Fundon zvarrĂ«, tĂ« lidhur pas samarit tĂ« njĂ« mushke, nga Mali Dobrej nĂ« Kolesian tĂ« LumĂ«s dhe pasi e torturoi pĂ«r vdekje, sipas porosisĂ« sĂ« E. HoxhĂ«s, e detyroi tĂ« jepte shpjegime pĂ«r pyetjet qĂ« i dĂ«rgonte Pons Pilati me radiogram. Pyetjes: Pse erdhe nĂ« KosovĂ«? Fundo iu pĂ«rgjigj: “Pranova tĂ« vij nĂ« KosovĂ« dorĂ« pĂ«r dorĂ«. DĂ«shiroja vetĂ«m qĂ« tĂ« kurorĂ«zoja kĂ«tĂ« karrierĂ« me luftĂ«n kundĂ«r gjermanĂ«ve. Erdha se kĂ«tu gjeta njĂ« shesh ku mund tĂ« luftoj kundra gjermanit. Ata qĂ« mĂ« njohin mua, e dinĂ« qĂ« unĂ« nuk jam njeri me dy faqe dhe nuk jam prej atyre qĂ« marrin direktiva ngado qĂ« tĂ« vijnĂ«. Kush tĂ« mĂ« dĂ«rgonte mua nĂ« KosovĂ«?”

NĂ« pĂ«rgjigje tĂ« pyetjeve tĂ« tjera para pushkatimit, Fundo u pĂ«rgjigj: “UnĂ« s’jam komunist. E vĂ«rteta Ă«shtĂ« se s’kam qenĂ« kurrĂ« komunist tamam. Afati kaloi. S’di mĂ« ç’tĂ« them. Po tĂ« kisha pasur gjĂ«ra pĂ«r tĂ« thĂ«nĂ«, do t’i kisha thĂ«nĂ«. Po s’mund tĂ« shpif pĂ«r tĂ« shpĂ«tuar kryet. Nuk mund ta shkel ndĂ«rgjegjen time. Prandaj po e vulos vdekjen time. Lutem, nĂ« Ă«shtĂ« e mundur, fotografitĂ« qĂ« kam nĂ« çantĂ«, t’i çohen nĂ«nĂ«s sime, nĂ« qoftĂ« se rron”-LL. Fundo (Firma). [12]

Shefqet Peçi e pushkatoi menjĂ«herĂ« pa gjyq mĂ« 23 shtator 1944, sipas porosisĂ« sĂ« Enver HoxhĂ«s: “Zain ta torturoni pĂ«r vdekje dhe ta vrisni andej, sikur ai tĂ« mos ishte njĂ« njeri, njĂ« shqiptar, njĂ« personalitet i kombit dhe njĂ« luftĂ«tar i shquar antifashist, por si njĂ« qen: Zain ta vrisni andej”. QĂ« tĂ« mos i dihej as varri.

“Vrasja brutale e Fundos, shkruante britaniku Hibbert, ishte dĂ«shmi e natyrĂ«s sĂ« papranueshme tĂ« pushtetit komunist” [13]

NdĂ«rsa F. Noli, kur e mori vesh pushkatimin e LL. Fundos, shkroi: “Ç’i mbetet ShqipĂ«risĂ«, po i prishĂ«m njerĂ«z tĂ« tjerĂ« tĂ« mĂ«dhenj si Fundoja!”

Ernesto Rossi, nĂ« njĂ« letĂ«r dĂ«rguar nga Roma drejtuar Stavro SkĂ«ndit, njĂ« nacionalist shqiptar i internuar nĂ« Ventotene, mik i Spinellit dhe Rossit, e kujton Llazar Fundon kĂ«shtu: ‘Mora vesh me dhimbje tĂ« madhe vdekjen e Fundos. Ishte njeri bujar, inteligjent, qĂ« mund tĂ« kish dhĂ«nĂ« njĂ« kontribut tĂ« shquar nĂ« rindĂ«rtimin e vendit tĂ« vet, po qe se bota nuk do shkonte drejt greminĂ«s, siç po bĂ«n tani.” [14]

Giorgio Braccialarghe, antifashist i burgosur nĂ« Ventotene, shkruante pĂ«r Llazar Fundon: “Mes shqiptarĂ«ve shquhej Fundo, njĂ« intelektual qĂ« kish qenĂ« anĂ«tar drejtues i partisĂ« komuniste dhe qĂ« mĂ« pas kishte kaluar nĂ« opozitĂ«. Jetonte tĂ«rĂ«sisht i izoluar, i zhytur nĂ« studimin e greqishtes, sikur tĂ« kĂ«rkonte prej Homerit miqĂ«sinĂ« qĂ« nuk gjente mes bashkĂ«kohĂ«sve tĂ« vet. Me rĂ«nien e fashizmit, u kthye nĂ« atdhe pĂ«r tĂ« luftuar kundĂ«r gjermanĂ«ve. Ish-shokĂ«t e tij i pĂ«rgatitĂ«n njĂ« fund tĂ« tmerrshĂ«m, duke treguar edhe njĂ«herĂ« se pĂ«r punĂ« mizorie, komunizmi dhe nazizmi nuk kanĂ« ç’t’i kenĂ« zili njĂ«ri- tjetrit!” [15]

[1] E. Hoxha, “Kur lindi Partia”
[2] Po aty
[3] Nga kujtimet e A. Krepashanit, ish -i internuar politik në Ventotene, dorëshkrim.
[4] Sandro Pertini, “Sei condanne due evasioni”, Milano 1978).
[5]Altiero Spinelli “Come ho tentato di diventare saggio”, Bologna, 1984 etj. Nxjerrja dhe pĂ«rkthimi i materialeve italisht nga E. Petriti.
[6]Kemp “Pa flamur apo emblemĂ«â€.
[7] Hibbert, Fitorja e hidhur, f. 311
[8] AQSH, F.41, D.158,v. 1944
[9] AQSH, Fondi 41, D. 158, v. 1944
[10] E. Hoxha, Rreziku Anglo-amerikan”
[11] E. Hoxha, Radiogram për Korp.I 21.09.1994
[12] AQSH, Fondi 14/AP d. 101 v. 1944
[13] Hibbert, Fitorja e hidhur
[14] Ernesto Rossi: Epistolario 1943 – 1967
[15] Giorgio Braccialarghe: “Nelle spire di urlavento, il
confino di Ventotene”, Firenze, 1970.
[16] E. Hoxha, Radiogram për Korp.I 21.09.1994

/Gazeta Panorama/

The post “UnĂ« nuk jam komunist, por s’mund tĂ« shpif pĂ«r tĂ« shpĂ«tuar kokĂ«n”, fjalĂ«t e fundit tĂ« Llazar Fundos: FotografitĂ« qĂ« kam nĂ« çantĂ«, t’i çohen nĂ«nĂ«s! Si u masakrua me porosi tĂ« Enver HoxhĂ«s appeared first on Gazeta Shqiptare Online.

Yesterday — 24 September 2024Main stream

Debati/ Kryebashkiaku i Beogradit kërkon zhvarrosjen e Titos

✇Lapsi
By: user 2
24 September 2024 at 14:34

Nga Nemanja Rujevic DW/ Nxjerrja e trupit të Titos dhe largimi nga Beogradi? Këtë ide nuk e mbështet gati askush në Muzeun e Jugosllavisë, por në Beograd është hapur një debat i madh, pas kërkesës së kryetarit të bashkisë së Beogradit, Aleksandar Shapiq, që mbetjet mortore të Titos të largohen nga Serbia.

Muzeu ku bĂ«n pjesĂ« edhe ShtĂ«pia e Luleve me varrin e Mareshalit jugosllav dhe presidentit tĂ« pĂ«rjetshĂ«m tĂ« JugosllavisĂ« Josip Broz Tito, nuk dĂ«shiron t’i pĂ«rgjigjet zyrtarisht pyetjeve tĂ« gazetarĂ«ve pĂ«r kĂ«tĂ« temĂ«. Por shitĂ«si qĂ« ofron kapele partizane, flamuj dhe simbole tĂ« tjera jugosllave para muzeut nĂ« Dedinje mendon se ideja Ă«shtĂ« njĂ« marrĂ«zi. TĂ« njĂ«jtĂ«n gjĂ« mendon edhe roja nĂ« kĂ«tĂ« muze. Por edhe tĂ« gjithĂ« vizitorĂ«t.

TĂ« huajt qĂ« gazetari i Deutsche Welles i takoi nĂ« kĂ«tĂ« muze gjatĂ« vizitĂ«s sĂ« tyre atje – nga Gjermania, Filipinet, Japonia dhe Kroacia – as qĂ« kishin dĂ«gjuar pĂ«r tĂ« gjitha kĂ«to diskutime. NdĂ«rsa vendasit kanĂ« dĂ«gjuar pĂ«r kĂ«tĂ« ide dhe kjo nuk u pĂ«lqen. Miodrag Elezoviq (70), njĂ« piktor qĂ« vizitoi muzeun me vajzĂ«n e tij dhe dy mbesat, bĂ«ri kryq para varrit tĂ« Titos. Ai mbrojti tĂ« drejtĂ«n e Brozit pĂ«r tĂ« vazhduar tĂ« pushojĂ« aty ku Ă«shtĂ«.

“Heqja e varrit do tĂ« ishte pĂ«rdhosje. NĂ« ortodoksi, varri Ă«shtĂ« i shenjtĂ« dhe nuk duhet prekur. KĂ«rkesat e (kryetarit tĂ« bashkisĂ« sĂ« Beogradit) Shapiqit janĂ« politike, por ky komb duhet tĂ« respektojĂ« varrin dhe traditĂ«n”, tha Elezoviq pĂ«r DW.

“Ne nuk do t’i zhvendosim tĂ« gjitha varret tani, apo jo? Kushdo qĂ« dĂ«shiron tĂ« vizitojĂ« varrin e Brozit le tĂ« vijĂ«. NĂ«se nuk do, nuk Ă«shtĂ« e domosdoshme”, thotĂ« ai duke shtuar se Tito dhe Jovanka Broz kanĂ« shkruar historinĂ« e JugosllavisĂ« dhe se trupat e tyre duhet tĂ« mbeten nĂ« Dedinje.

Qëndrimi i Vuçiqit

Zhvarrosja e Titos nuk do tĂ« sillte asgjĂ« tĂ« mirĂ« pĂ«r SerbinĂ«. Disa ditĂ« mĂ« parĂ« presidenti Aleksandar Vuçiçi tha Politikos se ai “kurrĂ« nuk ishte tifoz i komunistĂ«ve dhe regjimit komunist”, por se “Tito Ă«shtĂ« pjesĂ« e historisĂ«â€. “Ai ka jetuar kĂ«tu, Ă«shtĂ« varrosur kĂ«tu dhe do tĂ« mbetet pjesĂ« e historisĂ« jugosllave dhe serbe”, tha Vuçiq, duke hedhur poshtĂ« idenĂ« e Shapiqit.

Kryebashkiaku i Beogradit, Shapiq ndan neverinĂ« e tij ndaj “regjimit komunist” me presidentin Vuçiq. Por ai me iniciativĂ«n e tij do tĂ« ngjallĂ« vĂ«mendjen e tĂ« gjitha mediave serbe, rajonale dhe evropiane – sepse tĂ« gjtiha ato e konsiderojnĂ« Titon si njĂ« prej figurave mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« kohĂ«s sĂ« tij.

Shapiq thotĂ« se zhvarrosja dhe zhvendosja do tĂ« paguhej nga Beogradi. NdĂ«rsa njĂ«kohĂ«sisht ai kĂ«rkon qĂ« ish-drejtuesit tĂ« çetnikĂ«ve Dragoljub (Drazha) Mihailoviq t’i ngrihet njĂ« monument nĂ« parkun afĂ«r Terazije, nĂ« qendĂ«r tĂ« Beogradit. E kjo temĂ« ka shkaktuar edhe pĂ«rçarje politike nĂ« Serbi. Kreu i PartisĂ« Socialiste, Ivica Daçiq, tha ai sigurish qĂ« Ă«shtĂ« kundĂ«r, ndĂ«rsa Serbia ka mĂ« shumĂ« sfida dhe gjĂ«ra tĂ« tjera, sesa t’i hapĂ« temat e vjetra.

Lojërat politike

Shapiqi vetĂ« kritikohet shumĂ« kohĂ«t e fundit pĂ«r drejtimin e keq tĂ« Beogradit – pĂ«r shkak tĂ« privatizimeve dhe ndĂ«rtimeve pa leje, si dhe kaosit nĂ« trafikun e qytetit. “Kur bie rejtingu i partive dhe personave, ata hapin ndonjĂ« temĂ« tĂ« tillĂ« pĂ«r t’u treguar patriotĂ«, por kĂ«to tema polarizojnĂ« dhe pĂ«rçajnĂ« edhe mĂ« shumĂ« opinionin dhe elektroratin”, thotĂ« Stefan Radojkoviq nĂ« njĂ« intervistĂ« pĂ«r DW.


Muzeu i udhëheqësit të çetnikëve Drazha MihailoviqFotografi: Nemanja Rujevic/DW

Ai kujton se autoritetet e partisĂ« SNS tĂ« Vuçiqit po pĂ«rpiqen qĂ« edhe me tema tĂ« tilla tĂ« pĂ«rfitojnĂ« nĂ« zgjedhje. “Zhvendosjet dhe ngritjet e monumenteve nuk kushtojnĂ« shumĂ«, ndĂ«rsa njerĂ«zve u dĂ«rgohet mesazhi – shihni, ne po kujdesemi pĂ«r historinĂ« tonĂ«'”, thotĂ« Radojkoviq.

Por kjo temë me Titon dhe Drazha Miailoviqin është për shumë njerëz në Beograd një temë me interes, sepse fansat e Drazhës mendojnë se ai duhet të zërë një vend më të rëndësishëm në Beograd dhe jo të ketë vetëm një dhomë përkujtimore në një hapësirë të vogël që nuk është në qendër të qytetit.

Hapja e kĂ«tij “muzeu” nĂ« tetrin e vitit tĂ« kaluar tĂ«rhoqi rreth dy mijĂ« njerĂ«z qĂ« kishin shkuar pĂ«r tĂ« nderuar liderin e çetnikĂ«ve. Por kur gazetari i DW-sĂ« vizitoi kĂ«tĂ« vend kĂ«to ditĂ«, atje nuk ishte askush. “Nuk besoj se sĂ« shpejti do tĂ« ngrihet ndonjĂ« monument publik Drazha Mihailoviqit”, thotĂ« Radojkoviq. Ai mendon se presidenti Vuçiq – pa miratimin e tĂ« cilit nuk ka aventura tĂ« tilla ideologjike – thjesht nuk ka interes tĂ« merret me Titon dhe Mihailoviqin tani.

Muzeu i Jugosllavisë dhe Shtëpia e Luleve janë ndër destinacionet më të shpeshta të turistëve që vijnë në Beograd. Vitin e kaluar u thye një rekord me më shumë se 120 mijë vizitorë.

Nemanja Rujevic, me mjekër, xhaketë dhe bluzë gri, duke parë në drejtim të kamerës.Nemanja Rujevic, me mjekër, xhaketë dhe bluzë gri, duke parë në drejtim të kamerës.

Nemanja Rujevic /DW

The post Debati/ Kryebashkiaku i Beogradit kërkon zhvarrosjen e Titos appeared first on Lapsi.al.

Të panjohurat e Konferencës së Pezës, rrëfimi i Enver Hoxhës! Zbardhet procesverbali i Nexhmijes: Tarasi mbajti raportin për Këshillat Nacionalçlirimtare!

✇Gazeta Shqiptare
By: P. Gj.
24 September 2024 at 13:11

Dr. VASFI BARUTI/ Historia shkruhet nga fitimtarĂ«, porse e shkruar me masĂ« e cak. PĂ«rpos RusisĂ« e ShqipĂ«risĂ« ish-vendet komuniste nĂ« luftĂ«n nazifashiste ia arrijnĂ« tĂ« kenĂ« histori zyrtare, paçka moskuptime. Veçse vendi ynĂ«, pĂ«r histori tĂ« shqiptarĂ«ve nĂ« LuftĂ« ka historinĂ« e shkruar nga Partia komuniste/Partia e PunĂ«s (1968- 1989), porse fitimtarĂ«t s’njohĂ«n as masĂ« as cak. Historia bashkĂ«kohore me rishkrime e redaktime histori ngjarjesh, veçse mbesin nĂ« ish-shina komuniste. NĂ« histori fitimtarĂ«sh s’mbeti histori ngjarjesh pa kaluar sĂ« shumti nĂ« zdruk censure komuniste, madje dhe asish pĂ«rplot qĂ« s‘i rrok fantazia mĂ« e hollĂ«, e tillĂ« historia e Frontit Nacionalçlirimtar. Projekti qeveritar Historia e shqiptarĂ«ve, siç ishte, i bĂ«n nder 80-vjetorit tĂ« çlirimit nga nazifashistĂ«t porse shpresĂ«humbur qĂ« historia e luftĂ«s t‘i ketĂ« shpĂ«tuar indokrinimit komunist, tĂ« thellĂ«. HerĂ« tĂ« parĂ« vjen Fronti Nacionalçlirimtare, siç ishte, pĂ«rndryshe kauza komuniste e Fronti Nacionalçlirimtar siç Ă«shtĂ« e shkruar nga historianĂ« “partizanĂ«â€ tĂ« luftĂ«s!

 

E shumta nĂ« tĂ« paktĂ«: Fronti Nacionalçlirimtar i pakrijuar nĂ« vite lufte me kundĂ«rshtimin e PartisĂ« komuniste me arsye tĂ« forta komuniste, kurse paslufte Enver Hoxha e Partia Komuniste bĂ«het flamurtare e “krijimit” tĂ« Frontit Nacional- çlirimtar dhe kĂ«tu vjen e vĂ«rteta siç ishte atĂ«herĂ«, nĂ« vite lufte. Pas emrit PKSH dhe Enver Hoxha, emri Fronti Nacionalçlirimtar Ă«shtĂ« me pĂ«rdorjen mĂ« tĂ« gjerĂ« nĂ« dokumente partiake, pĂ«r habi nĂ« studime, monografi, shkrimore me autorsi Akademia e Shkencave e studiues me grada e tituj tĂ« lartĂ« Dr. E Prof. E pabesueshme ama e vĂ«rtetĂ« e pamĂ«shirĂ«! Me meritĂ« njĂ« debat nĂ« histori

KAUZA KOMUNISTE – KUNDËRKAUZA HISTORIKE

NĂ« vite lufte histori e luftĂ«s shkruhej me objektivitet se mungon Fronti Nacional- çlirimtar, partia komuniste s’dinte ç’ështĂ« Fronti, si formohet ai, pĂ«rndryshe paslufte nĂ« historitĂ« e luftĂ«s shkruhej se Ushtria dhe Fronti ishin dy binjakĂ«t qĂ« sollĂ«n fitoren e çlirimit! Me kĂ«si ngjyrime verbuese shkruhet Fronti Nacionalçlirimtar nga Akademia e Shkencave, historianĂ« me grada e tituj tĂ« lartĂ«, pa pĂ«rjashtuar asnjĂ« botim historie. NĂ« kĂ«tĂ« 80- vjetor, Fronti Nacionalçlirimtar vjen i lexuar nĂ« dy rrafshe historie: Fronti me mĂ« histori siç ishte nĂ« vite lufte dhe Fronti me histori siç Ă«shtĂ« shkruar paslufte me autor kryesor Enver H. e historiografia e tij e ajo bashkĂ«kohore. E di se e vĂ«rteta dhemb mĂ« shumĂ« se edhe diagnoza mĂ« e keqe, kĂ«sisoj historia e Frontit nĂ« vite lufte do “tronditĂ«â€ partizanĂ«t e mendimit ndryshe porse faktet e detajet bĂ«jnĂ« historinĂ«, mendimtarĂ«t ndryshe tĂ« sjellin burime tĂ« tjera nga lufta, me debat bĂ«het historia.

‘Teza‘ e kauzĂ«s komuniste e Frontit Nacionalçlirimtare: Partia e PunĂ«s dhe histo- riografia ngulmon tĂ« paqenĂ« se Fronti Nacionalçlirimtar ishte realitet historik i pamohueshĂ«m: “Bashkimi i masave tĂ« gjĂ«ra nĂ« Frontin Antifashist Nacionalçlirimtar pĂ«rbĂ«n njĂ« nga fitoret mĂ« tĂ« mĂ«dha arritur si rezultat i LuftĂ«s Antifashiste Nacional- çlirimtare.”1

KundĂ«rteza e kauzĂ«s komuniste tĂ« Frontit Nacionalçlirimtar nga Enver Hoxha Sekretar politik i KQ e KryeministĂ«r nĂ« Plenumi DytĂ« i KQ (22 nĂ«ntor 1944) me fakte nĂ« vetĂ« tĂ« parĂ« zbulon tĂ« vĂ«rtetĂ«n e trishtueshme tĂ« Frontit: “
 nuk dinim ç’ështĂ« Fronti /
/ çështja e Frontit Nacionalçlirimtare pĂ«r PartinĂ« nuk ka qenĂ« e qartĂ« kush duhet tĂ« hynte nĂ« Front. /
/ TĂ« gjithĂ« ne udhĂ«heqĂ«sit nuk kishim njĂ« ide tĂ« qartĂ« ç’ishte Fronti. /
/ ne vetĂ« nuk e shihnim nĂ« dritĂ«n e vĂ«rtetĂ« Frontin e ç’duhet bĂ«rĂ« nĂ« gjirin e vet ky Front.”2 Dhe pĂ«rkundĂ«r e vĂ«rteta tronditĂ«se: Historia e LuftĂ«s Antifashiste Nacionalçlirimtare tĂ« popullit shqiptar (1939-1944) vĂ«llimi 4 (1989) periudhĂ«s maj 1944 nĂ«ntor 1944 numĂ«ron 130 faqe me referime veprimtari aktive tĂ« Frontit Nacionalçlirimtare e teksa shoh nĂ« shumĂ« faqe referimet pĂ«r Frontin shkojnĂ« nga njĂ« nĂ« katĂ«r pĂ«r faqe, nĂ« rreth 300 faqe tĂ« vĂ«llimit referime pĂ«r veprimtari aktive tĂ« Frontit Nacionalçlirimtar! MĂ« parĂ« Enveri ç’shkruan tĂ« paqĂ«nin Front nĂ« vite lufte e ç’shkruhet nĂ« historinĂ« e luftĂ«s pas gjysmĂ« shekull, hiq e verĂ« maskĂ«, neveritĂ«se! NĂ« gjurmĂ« tĂ« fakteve siç ishin nĂ« luftĂ« e pĂ«r fat ca mbesin nĂ« arkiva, në gojĂ«n e Enverit e shkruar me dorĂ«n e tij.

NVESTIGIM

KĂ«rkimi historik i kauzĂ«s komuniste dhe antitezĂ«s tĂ« kauzĂ«s komuniste tĂ« Frontit Nacionalçlirimtar nĂ« dokumente arkivore e vepra partiake ku pĂ«rpunohej mendimi historik politik i PartisĂ« pĂ«r historinĂ« e luftĂ«s Nacionalçlirimtare dhe qĂ« pasqyrohet nĂ« libra historie. E shumta nĂ« pak pyetje ngulmuese: Mund tĂ« formohet Fronti Nacionalçlirimtar nĂ« KonferencĂ«n e PezĂ«s kur s’ishte krijuar ushtria e formuar njĂ« vit mĂ« pas? Si formohet Fronti Nacionalçlirimtar kur s’ishte krijuar Shtabi i PĂ«rgjithshĂ«m i LuftĂ«s, i vendosur thuajse njĂ« vit mĂ« pas? “Krijohet” Fronti kur numĂ«rohen mĂ« se 20 çeta patriotike e asnjĂ« çetĂ« komuniste, deri verĂ« ‘43? Fronti i “formuar” nĂ« PezĂ« pa organ i tij politik nĂ« KonferencĂ«n e PezĂ«s? PĂ«rkundĂ«r, fitimtarĂ«t mbrojnĂ« krijimin e Frontit nĂ« KonferencĂ«n e PezĂ«s!

KAUZA KOMUNISTE E FRONTIT

PĂ«rndryshe ç’shkruante e diskutonte katĂ«r ditĂ« mĂ« parĂ« pĂ«r tĂ« paqĂ«nin Fronti Nacionalçlirimtar, Enver H. komandant i UshtrisĂ« Nacional- çlirimtare e KryeministĂ«r nĂ« fjalimi para popullit tĂ« TiranĂ«s mĂ« 28 nĂ«ntor ligjĂ«roi tĂ« pavĂ«rtetĂ«n: “Populli ynĂ« u bashkua si njĂ« trup rreth Frontit Nacionalçlirimtar.”3 Dhe ja Fronti Nacionalçlirimtar me tĂ« pavĂ«rtetĂ«n e tij shkruar nĂ« teksti Historia e PartisĂ«: “Fronti e Ushtria Nacionalçlirimtare janĂ« dy armĂ«t e saj tĂ« fuqishme tĂ« luftĂ«s.”4

Dy paralele, Ushtria e Fronti. Fronti Nacionalçlirimtar nĂ« Historia e LuftĂ«s: “Bashkimi i pandashĂ«m i masave tĂ« gjĂ«ra tĂ« Frontit Antifashist Nacionalçlirimtar i udhĂ«hequr nga PKSH, pĂ«rbĂ«n njĂ« nga fitoret e mĂ«dha historike e arritur si rezultat i LuftĂ«s Antifashist Nacional- çlirinmtar.”5 Enver H. nĂ« cilĂ«sinĂ« e Kryeministrit tĂ« ShqipĂ«risĂ« pĂ«rshĂ«ndet Kongresin e ParĂ« tĂ« Frontit Demokratik tĂ« ShqipĂ«risĂ«, mĂ« 5 gusht ’45, pĂ«rkundĂ«r ç’shkruan mĂ« 22 nĂ«ntor 1944 kur s’dinte ç’ështĂ« Fronti Nacionalçlirimtar: “Populli shqiptar u lidh ngushtĂ« me Frontin Nacionalçlirimtar, sepse kuptoi qĂ«llimet e lĂ«vizjes nacional- çlirimtare qĂ« ishin qĂ«llimet e aspiratat e tij.

Me ndĂ«rgjegje tĂ« plotĂ« populli kuptoi se duhej tĂ« organizohej nĂ« Front pĂ«r tĂ« luftuar si duhet okupatorin e tradhtarĂ«t, ai e kuptoi se duhet tĂ« vepronte i disiplinuar nĂ« kushtet e vĂ«shtira tĂ« luftĂ«s.”5/ 1 Kurse Akademia e Shkencave para pasqyrĂ«s sĂ« thyer: “Fronti Nacionalçlirimtar u krijua nĂ« vitet e luftĂ«s Antifashiste Nacionalçlirimtare. Konferenca e PezĂ«s krijoi Frontin Nacional- çlirimtar dhe pranoi platformĂ«n e LuftĂ«s Nacionalçlirimtare e pĂ«rpunuar nga PKSH. Fronti Nacionalçlirimtar ishte fronti unik i gjithĂ« popullit, forma mĂ« e mirĂ« dhe mĂ« e frytshme qĂ« gjeti Partia.”6 I njĂ«jti vlerĂ«sim pĂ«r Frontin Nacional çlirimtar nĂ« Fjalori Enciklopedik Shqiptar 2008.

KRITIKË KAUZËS KOMUNISTE TË FRONTIT NACIONALÇLIRIMTAR

Historiografia komuniste dhe e sotme konfirmojnĂ« se Frontit Nacionalçlirimtar u krijua nĂ« KonferencĂ«n e PezĂ«s dhe pyetja: Si mundet tĂ« formohet Fronti Nacionalçlirimtar ato pak orĂ« nĂ« punimet KonferencĂ«s, tĂ« jesh fare naiv apo i indoktrinuar sĂ« keqi ta besosh atĂ« “formim” pĂ«r tĂ« vĂ«rtetĂ«! Leksiku Front dhe Fronti Nacionalçlirimtar janĂ« tĂ« panjohur nĂ« procesverbalin e Rezolucionit tĂ« KonferencĂ«s sĂ« PezĂ«s, dy dokumentet e vetme arkivore tĂ« saj. SpekulantĂ«t Parti Komuniste/PunĂ«s dhe historiografia komuniste spekulojnĂ« me detyrĂ«n e Rezolucionit: “Bashkimi pa dallim feje, krahine, e rryme politike.”7 Deklarata shpreh vetĂ«m thelbin e Fronti Nacionalçlirimtar, por Fronti s‘u institucionalizua me krijimin e organit politik tĂ« Frontit, por edhe tĂ« ishte institucionalizuar s’mund tĂ« pranohet se u krijua Fronti nĂ« pak orĂ« pse formimi i tij Ă«shtĂ« njĂ« proces i vĂ«shtirĂ« dhe i shtrirĂ« nĂ« kohĂ«. Fronti nacionalçirimtar i pakrijuar nĂ« vitet e luftĂ« “krijohet” nga Kryeministri Enver ditĂ«n e çlirimit 28 nĂ«ntor 1944, siç e deklaroi me bujĂ« ai vetĂ«.

NĂ« 30 vjetori i KonferencĂ«s sĂ« PezĂ«s diktatori Enver H. sjell tĂ« “vĂ«rtetĂ«n” e “panjohur” tĂ« KonferencĂ«s e vetrrĂ«fehet protagonist kryesor nĂ« diskutime e vendime tĂ« KonferencĂ«s qindpĂ«rqind tĂ« pavĂ«rteta: “UnĂ« u propozova shokĂ«ve orientimet kryesore mbi rolin e Frontit e tĂ« kĂ«shillave. /
/ Fronti Antifashist Nacionalçlirimtar do tĂ« organizonte kudo nĂ« vendin tonĂ« KĂ«shillat Nacionalçlirimtare nĂ« zonat e çliruara e tĂ« pushtuara /
/ U theksua kryesorja se Frontin Antifashist Nacionalçlirimtar e udhĂ«heq PKSH e vetmja parti nĂ« vend. /
/ Ideja dhe aksioni qĂ«ndronin nĂ« fjalĂ«n Front.”8 PĂ«r ç’shkruan ai s’ka asnjĂ« shenjĂ« vĂ«rtetĂ«sie nĂ« procesverbali qĂ« mbajti e fejuara e tij Nexhmije Xhuglini dhe mĂ« sakt atje lexohet vetĂ«m: “Tarasi mbajti raportin pĂ«r KĂ«shillat nacionalçlirimtare.” Ama nĂ« procesverbal qartĂ«sisht lexohet se Enveri bĂ«ri ç‘mund tĂ« pengohet i vetmi vendim i rĂ«ndĂ«sishĂ«m krijimi i KĂ«shillit Antifashist (i pĂ«rkohshĂ«m) Nacionalçlirimtar por s’ia arriti nga kundĂ«rshtia e vendosur e kryetarit Ndoc Çoba. ç’shkruan diktatori pĂ«r protagonizmin e spikatur nĂ« KonferencĂ«n e PezĂ«s s’ka njĂ« dĂ«rhem vĂ«rtetĂ«si edhe pse 30 vjet mĂ« parĂ« vetĂ« Tarasi shkruante se nĂ« PezĂ« mbĂ«rrin njĂ« ditĂ« para KonferencĂ«s, raportin e mbajtur nĂ« KonferencĂ« e gjeti tĂ« pĂ«rgatitur, s’dinte ç’ështĂ« Fronti, si krijohet Fronti, s’ishte as nĂ« pĂ«rgatitjen e KonferencĂ«s siç e pohonte vetĂ«. NĂ« fillim viti 1943 mbĂ«rrijnĂ« direktivat e Internacionales Komuniste me detyrĂ« e komente pĂ«r krijimin e Frontit Nacionalçlirimtar. Referat i KQ i PKSH “Direktivat e Internacionales komuniste dhe lufta nacionalçlirimtare shqiptare” (shkurt 1943) nĂ« 30 faqe tĂ« tij pĂ«r direktivat e Internacionales lexohet vetĂ«m-vetĂ«m parulla politike “RroftĂ« Fronti Nacionalçlirimtare.”!

Tarasi nĂ« referat s’bĂ«ri asnjĂ« trajtesĂ« pĂ«r Frontin Nacional- çlirimtar, direktivĂ« e rĂ«ndĂ«sishme e Internacionales Komuniste.9 Pa arsye tĂ« fortĂ« nuk Ă«shtĂ« qĂ«ndrimi ndaj direktivĂ«s sĂ« Internacionales pĂ«r krijimin e Frontit Nacional çlirimtar. TĂ« trajtohej direktiva e krijimit tĂ« Frontit Nacionalçlirimtar do tĂ« thotĂ« aleat nacionalistĂ«t ama paslufte do vinte ndarja e pushtetit politik, e papranueshme pĂ«r komunistĂ«t. Konferenca e ParĂ« e Vendit e PKSH (16-22 mars 1943.) mori pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« tĂ« organizojĂ« luftĂ«n e tĂ« fitojĂ« çlirimi i vendit nga pushtuesit e huaj, por parulla politike e direktivave tĂ« Internacionales Komuniste “RroftĂ« Fronti Nacionalçlirimtare” mbeti asfare e vlerĂ«suar as emri Front apo Fronti Nacionalçlirimtar i pacituar asnjĂ«herĂ« nĂ« 24 faqe tĂ« Rezolucionit tĂ« KonferencĂ«s ParĂ« tĂ« Vendit e PKSH.10 Direktiva e Internacionales Komuniste pĂ«r krijimin e Frontit Nacionalçlirimtar s’citohet asnjĂ«herĂ« nĂ« Rezolucion, asnjĂ«herĂ« Fronti Nacional çlirimtar i cili konvertohet me fjalĂ«n bashkim i popullit nĂ« luftĂ«, siç shihet nĂ« Rezolucioni i KonferencĂ«s ParĂ« komuniste: “Partia Komuniste ka qenĂ« e para qĂ« ka lĂ«shuar zĂ«rin e kushtrimit pĂ«r bashkimin e popullit shqiptar, ajo ka qenĂ« e para qĂ« e ka kĂ«rkuar me kĂ«mbĂ«ngulje e nĂ« mĂ«nyrĂ« konkrete kĂ«tĂ« bashkim, ajo vazhdimisht dhe me fuqi ka thirrur dhe po thĂ«rret pĂ«r bashkimin e tĂ« gjitha forcave tĂ« gjalla, tĂ« gjitha rrymave politike kundĂ«r okupatorit. /
/ shpjegimi dhe popullarizimi i luftĂ«s sonĂ« dhe i sukseseve tĂ« saj, mobilizimi politik i popullit pĂ«r luftĂ«n kundĂ«r okupatorit dhe tradhtarĂ«ve tĂ« vendit pĂ«r njĂ« ShqipĂ«ri tĂ« lirĂ«, tĂ« pĂ«rtĂ«ritur, indipendente dhe demokratike, ku populli shqiptar do tĂ« ketĂ« jetĂ«n mĂ« tĂ« mirĂ« dhe mĂ« tĂ« lumtur. TĂ« realizojmĂ« dhe tĂ« forcojmĂ« bashkimin e popullit shqiptar pa marrĂ« parasysh gjendjen ekonomike, tendencat dhe rrymat politike dhe fetĂ« e ndryshme, duhet tĂ« kemi durim dhe tĂ« mbĂ«rrijmĂ« bashkimin e sinqertĂ« tĂ« popullit ose bashkĂ«punimin me nacionalistĂ«t.”10/1

Partia komuniste tregon kthetra teksa Frontin Nacionalçlirimtar e konverton me fjalĂ«n bashkim i popullit dhe shprehet hapur se do tĂ« krijohet nga Partia komuniste kurse bashkĂ«punimi me nacionalistĂ«t citohej fare-fare formalisht. QĂ«ndrimi me heshtje i KonferencĂ«s komuniste pĂ«r direktivĂ«n e Internacionales pĂ«r krijimin e Frontit Nacionalçlirimtar dhe vetĂ« Frontin Nacionalçlirimtar ka arsye madhore politike vetiake komuniste. ArmiqĂ«sia komuniste pĂ«r nacionalizmin nĂ« rrĂ«njĂ« tĂ« lindjes sĂ« partisĂ« komuniste. Rezolucioni i mbledhjes themeluese tĂ« PartisĂ« me porosi pĂ«r kujdes komunist: “
 nuk duhet tĂ« harrojmĂ« rrezikun nga influenca e nacionaliste.”10/2 Porosi, me shqipĂ«rim: rrezik infulenca pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« etnike. Si porosia komuniste censurohet nĂ« i ashtuquajturi Rezolucioni i mbledhjes themeluese: “Nuk duhet tĂ« harrojmĂ« rrezikun e influencĂ«s sĂ« nazizmit.”10/3 InfluencĂ« nacionaliste shihet “ekujvalent” me influencĂ« nazizmi por fjala nazizmi mungon nĂ« Rezolucion ndĂ«rsa fjala fashizmi me pĂ«rdorje tĂ« gjerĂ«. PĂ«r t’ju qasur mĂ« shumĂ« arsyes pse nĂ« Rezolucioni i KonferencĂ«s ParĂ« tĂ« Vendit (mars ‘43) mungon emĂ«rtesa Fronti Nacionalclirimtar?

Leksiku “Bashkimi pa dallim feje, krahine e rryme politike” i Rezolucionit tĂ« KonferencĂ«s sĂ« PezĂ«s ishte nĂ« armiqĂ«si me PartinĂ« komuniste. PĂ«rse? Bashkimi i popullit pa dallim rryme politike ishte nĂ« armiqĂ«si me komunistĂ«t dhe e qartĂ«sonte Enveri nĂ« letrĂ«n e 4 tetorit ’43: “Balli Ă«shtĂ« armik i PartisĂ« Komuniste dhe i komunizmit.”10/4 Bashkimi me nacionalistĂ«t e Ballit ishte i pamundur pse paslufte do kĂ«rkohej ndarja e pushtetit. Tarasi nĂ« letĂ«r jep porosi pĂ«r asgjĂ«simin e Ballit. Tarasi nĂ« raportin e 26 marsit ’44 para krerĂ«ve tĂ« UshtrisĂ« dhe tĂ« qarkorĂ«ve tĂ« PartisĂ« bĂ«n edhe njĂ« theksim tĂ« sinqertĂ«: “
 ShqiptarĂ«ve u Ă«shtĂ« ngulur nĂ« shpirt armiqĂ«sia pĂ«r komunizmin.” Bashkimi i popullit pa dallim feje i pamundur edhe konstatimin e Tarasit (raport 26 marsi ’44): Antikomunizmi tek shqiptarĂ«t ka hyrĂ« nĂ« rrĂ«njĂ« tĂ« flokĂ«ve pse “shqiptarĂ«t komunizmin e quajnĂ« kuçedĂ«r komuniste qĂ« shkatĂ«rron familje, fe, besĂ« etj.”

Kurse klerin katolik, Tarasi e damkon “reaksionar e pa atdhe” por edhe me armiqĂ«si pse “AsnjĂ« katolik nuk e do Enverin.”10/5 pohonte ai vetĂ«. Bashkimi i popullit pa dallim krahine i pamundur pse antikomunizmi shfaqej fort nĂ« krahina si nĂ« LumĂ« nga Bajraktari, nĂ« rrethina tĂ« TiranĂ«s çeta patriotike e Halim PetrelĂ«s, edhe mĂ« shumĂ« nĂ« jugĂ«. Arsye njĂ« e nga njĂ« e tĂ« gjitha bashkĂ« motivojnĂ« KonferencĂ«n e ParĂ« tĂ« Vendit tĂ« lerĂ« nĂ« heshtje e injorojĂ« direktivĂ«n e Internacionales Komuniste pĂ«r krijimin e Frontit Nacionalçlirimtar. NĂ« Kongresin e PĂ«rmetit (24 maj 1944.) Enver H. me cilĂ«sinĂ« Komandant i UshtrisĂ« Nacionalçlirimtare, me referim befasues pĂ«r Frontin Nacionalçlirimtar: “Konferenca e PezĂ«s Ă«shtĂ« njĂ« hap pĂ«rpara drejt bashkimit dhe formimit tĂ« Frontit Nacionalçlirimtar.”11 Referim me tĂ« vetme fjalĂ« pĂ«r Frontin! Enveri i hapur se Fronti s’ishte krijuar nĂ« PezĂ« dhe mungonte nĂ« LuftĂ« pĂ«rsa ishte bĂ«rĂ« vetĂ«m njĂ« hap e duheshin bĂ«rĂ« hapa tĂ« tjera pĂ«r krijimin e Frontit, porse pa treguar qĂ«ndrimin ndaj mungesĂ«s sĂ« hapave tĂ« tjerĂ«! Raport i gjeneral kolonel Enver Hoxha, KryeministĂ«r e Komandant i PĂ«rgjithshĂ«m i UshtrisĂ« Nacionalçlirimtare, nĂ« Mbledhjen e DytĂ« tĂ« KĂ«shillit Antifashist Nacional çlirimtar tĂ« ShqipĂ«risĂ« (20 tetor 44) me tĂ« pakta fjalĂ« godet “reaksionarĂ«t tradhtarĂ«â€ qĂ« objektiv kishin “shkatĂ«rrimin e Frontit Nacionalçlirimtar.”,12 i cili nuk ekzistonte, siç edhe i raportoi Kongresit tĂ« PĂ«rmetit pesĂ« muaj mĂ« parĂ«.

Emri Fronti Nacionalçlirimtar i mungon Fjalës së Dr. Omer Nishani kryetar i Këshillit Antifashist Nacionalçlirimtar në Mbledhjen e Dytë e Këshillit Antifashist Nacionalçlirimtar.

KONFERENCA E PARË E FRONTIT NACIONALÇLIRIMTAR

“Buletini i LuftĂ«s nacionalçlirimtare” (nĂ«ntor-dhjetor 1944), organ i KĂ«shillit Antifashist Nacionalçlirimtar tĂ« ShqipĂ«risĂ«, nĂ« redaksionale “Rruga e lavdishme e popullit shqiptar” (15 nĂ«ntor 1944) informon shqiptarĂ«t: “Me iniciativĂ«n e PK tĂ« gjithĂ« nacionalistĂ«t e vĂ«rtetĂ«, gjithĂ« atdhetarĂ«t e vĂ«rtetĂ« u bashkuan e krijuan Frontin Nacional çlirimtar.” Krijimi i Frontit Nacionalçlirimtar botohej nĂ« broshura “Konferenca e ParĂ« e Frontit Nacionalçlirimtar” me tekst tĂ« gjatĂ« Fjala e Koci Xoxe nĂ«npresident i KĂ«shillit Antifashist Nacionalçlirimtar si edhe Proklamata, Programi, Statuti e organet e Frontit Nacional çlirimtar.

Nga fjala e Koçi Xoxes, nĂ«npresident i KĂ«shillit Antifashist Nacionalçlirimtare, nĂ« KonferencĂ«n e parĂ« tĂ« Frontit Nacionalçlirimtar: “Sot Fronti Nacionalçlirimtar po del si njĂ« organizatĂ« e gjerĂ« politike qĂ« ka pĂ«r qĂ«llim tĂ« mbledhĂ« gjithĂ« popullin shqiptar nĂ« rrethin e saj, tĂ« realizojĂ« unitetin politik tĂ« popullit, kombit nĂ«n flamurin e lĂ«vizjes nacional çlirimtare. “13 NĂ« “KonferencĂ«n e ParĂ« tĂ« Frontit Nacionalçlirimtar”, organizuar nga Partia komuniste, herĂ« tĂ« parĂ« shpallet i formuar Fronti Nacionalçlirimtar i munguar nĂ« luftĂ« po ashtu organi qendror i Frontit KĂ«shilli Antifashist Nacionalçlirimtar me strukturĂ«n e tij nĂ« pesĂ« njĂ«si me pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« PartisĂ« komuniste, RinisĂ« antifashiste, Gruaja Antifashiste, Sindikata e PunĂ«torĂ«ve (e pakrijuar) dhe PatriotĂ« pa parti. Koci Xoxi nĂ«npresident: Sot 26 tetor ‘44 institucionalizohet krijimi i Frontit NÇL.

Konferenca e ParĂ« e Frontit Nacionalçlirimtar herĂ« tĂ« parĂ« zgjodhi KĂ«shillin e PĂ«rgjithshĂ«m tĂ« Frontit Nacionalçlirimtar i pĂ«rbĂ«rĂ« me Kryetar Dr. Omer Nishani, N/Kryetar Medar Shtylla, N/Kryetar Shefqet Beja, Sekretar Nako Spiru. PĂ«rfaqĂ«sonjĂ«sit e PartisĂ« Komuniste Shqiptare: Xoxe, Sejfulla MalĂ«shova, Pandi Kristo. PĂ«rfaqĂ«sonjĂ«sit e RinisĂ« Antifashiste Nako Spiru, Nexhmije Xhuglini. PĂ«rfaqĂ«sonjĂ«sit e Gruas Antifashiste: Ollga Plumbi, Liri Gega. PĂ«rfaqĂ«sonjĂ«sit e Sindikatave tĂ« PunĂ«torĂ«ve: [krijohej shkurt ’45!] Xhoxhi Blushi, Llambi Maqina PatriotĂ« pa parti: Omer Nishani, Shefqet Beja, Hysni Peja, Myslim Peza, Qirjako Harito, Siri Shapllo, Sali Mborja, PjetĂ«r Deda, Esat Abdullah. Tre vjet e gjysmĂ« nga krijimi i PartisĂ« komuniste Fronti Nacionalçlirimtar i munguar vitet e luftĂ«s dhe njĂ« muaj nga çlirimi i vendit herĂ« tĂ« parĂ« institucionalizohet, krijohet nga institucioni, krijimi i Fronti Nacionalçlirimtar me President Enver Hoxha e nĂ«npresident Koçi Xoxe.

Këshillit Antifashist Nacionalçlirimtar ishte organi qendror i Frontit Nacionalçlirimtar dhe përbëhej nga pesë organe që përfaqësonin Partinë Komuniste Shqiptare, Rininë Antifashiste, Gruan Antifashiste, Sindikata e Punëtorëve, Patriotët pa parti. Me legalizimin e Frontit krijohet imazhi se organi qendror i Frontit formohet nga të barabartë e të pavarur por që ishin gjymtyrë të Partisë komuniste, kur Sindikata e punëtorëve formohej në shkurt 1945 apo patriotë pa parti të emëruar apo zgjedhur nga organe të partisë, kryesisht të Kongresit të Përmetit. Frontit Nacionalçlirimtar dhe organet e tij patën jetë një muaj deri ditën e çlirimit nga pushtuesit, 28 nëntor.

GJYMTYRËT E FRONTIT NACIONALÇLIRIMTAR I KRIJUAR 26 TETOR 1944

Fronti Nacionalçlirimtar i krijuar dhe legalizuar herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« KonferencĂ«n e ParĂ« tĂ« Frontit Nacionalçlirimtar mĂ« 26 tetor ’44, njĂ« muaj nga 28 nĂ«ntori i çlirimit tĂ« vendit, dhe ishte gjymtyrĂ« e PartisĂ« Komuniste. Publikimi nga Koçi Xoxe, Sekretar organizativ i KQ tĂ« PartisĂ« e nĂ«npresident i Frontit, i institucionalizimit tĂ« krijimit tĂ« Frontit Nacionalçlirimtar ishte sĂ«rish dĂ«shmi e qartĂ« e mungesĂ«s sĂ« Frontit nĂ« LuftĂ«, kur Enver H. kĂ«shtu e pĂ«rcolli nĂ« delegatĂ«t e Kongresit tĂ« PĂ«rmetit.

Publikimi i institucionalizmit tĂ« Frontit Nacionalçlirimtar i kushtoi shumĂ« Koçi X. pse tre ditĂ« jehonĂ« tĂ« madhe Kongresit ParĂ« tĂ« Frontit Demokratik tĂ« ShqipĂ«risĂ« dhe K. Xoxe, Sekretar organizativ i KQ, sfidohet sĂ« keqi nga Enver H.: mbeti i paemĂ«r, askund nĂ« veprimtari publike, i pacituar nĂ« publikimet e pĂ«rditshme nĂ« Bashkimi, gazeta e Frontit Demokratik tĂ« ShqipĂ«risĂ«. Koçi Xoxe, i sapo kthyer nga Moska, nĂ« krye tĂ« delegacionit qeveritar, ve nĂ« shenjĂ« broshurĂ«n “Biografi e Enver HoxhĂ«s”, me publicitet tĂ« madh, e hoqi nga qarkullimi me argument se biografia e udhĂ«heqĂ«sit Ă«shtĂ« edhe biografia e PartisĂ« ndaj duhet parĂ« mirĂ«, biografia mbeti jashtĂ« qarkullimi.

KRIJIMI I ‘FRONTIT‘ 28 NËNTOR 1944! Fronti Nacionalçlirimtar nga Enver Hoxha u shpall i “krijuar” mĂ« 28 nĂ«ntor 1944! NĂ« vitet e LuftĂ«s Enver H. kishte mohuar krijimin e Frontin Nacionalçlirimtar dhe kur fati i fitores sĂ« luftĂ«s ishte zgjidhur, mĂ« 28 nĂ«ntor 1944 ligjĂ«roi herĂ« tĂ« parĂ« Frontin: “Fronti ynĂ« Nacionalçlirimtar grumbulloi gjithĂ« elementĂ«t e shĂ«ndoshĂ«, pa dallim tendence politike dhe fetare, Fronti u bĂ« trup i shĂ«ndoshĂ« dhe pĂ«r t‘i dalĂ« mbanĂ« kĂ«saj pune [luftĂ«s] tĂ« vĂ«shtirĂ« e tĂ« shenjtĂ«. GjatĂ« kĂ«tyre tre vjet luftĂ« Fronti ynĂ« Nacionalçlirimtar u bĂ« njĂ« realitet. /
/ Populli ynĂ« u bashkua si njĂ« trup rreth Frontit Nacionalçlirimtar.”14 TĂ« besosh ç‘rrĂ«fen diktatori atĂ« ditĂ« “çlirimi” 28 nĂ«ntor 1944 pĂ«r krijimin e Frontit Nacionalçlirimtar kur para katĂ«r ditĂ«ve deklarohej me sinqeritet se ai me shokĂ«t udhĂ«heqĂ«s s’dinĂ« ç’ështĂ« Fronti dhe tĂ« kap migrena apo habitesh si tĂ« shohĂ«sh si “drurĂ«t nxjerrin nĂ« vend tĂ« mollĂ«ve e portokalleve bretkosa dhe hardhuca ose po tĂ« nxirrnin trĂ«ndafilĂ«t erĂ« si tĂ« djersĂ«s sĂ« kalit.”15

Kongresi i Parë i Frontit Demokratik të Shqipërisë

Fronti Nacionalçlirimtar i krijuar atĂ« fundtetori ‘44 pati njĂ« jetĂ« fare-fare tĂ« pakĂ«t pse mĂ« 5 gusht ’45 Fronti Nacionalçlirimtar nĂ« Kongresi i ParĂ« i Frontit Demokratik tĂ« ShqipĂ«risĂ« shndĂ«rrohej nĂ« Fronti Demokratik i ShqipĂ«risĂ«. NĂ« gazeta Bashkimi i 9 gushtit ’45 bie nĂ« sy e njĂ« deklaratĂ« e rrĂ«mujshme e Enver H., i dehur nga krijimi i Frontit Demokratik: “Fronti politik i gjithĂ« popullit, Fronti Demokratik, ja çfarĂ« i duhej ShqipĂ«risĂ« nĂ« kohĂ«n e luftĂ«s, ja çfarĂ« i duhet ShqipĂ«risĂ« nĂ« kohĂ«n e paqes.” Front demokratik nĂ« vite lufte!? Kongresi parĂ« i Frontit Demokratik tĂ« ShqipĂ«risĂ« i mbajtur nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n ditĂ« me Kongresin e ParĂ« tĂ« Frontit Demokratik tĂ« JugosllavisĂ«, mĂ« 5 gjusht ’45.

1. Historia e Luftës Antifashiste nacionalçlirimtare e popullit shqiptar, 4 1989:918.

2. AQSH, Fondi 14, dosja 2/1, 1944.

3. Enver Hoxha vepra 2 1968:424.

4. Historia e PPSH 1968:521 ?

5. Historia e Luftës Antifashiste nacionalçlirimtare e popullit shqiptar , 4, 1989:918. 5.1 Enver Hoxha, vepra 3:71

6. Fjalori Enciklpoedik Shqiptar 1985:292.

7. AQSH, Fondi 40, dosja 2, 1942onferenca e Parë e Frontit Nacionalçlirimtar.

8. Enver Hoxha. Konferenca e Pezës ngjarje e rëndësishme historike 1971: 32-39.

9. Enver Hoxha, vepra 1, 1968:281-310.

10. Dokumente Kryesore v. 1, 1971:119-141.

10/1. Dokumente kryesore PKSH, VĂ«llimi 1, 1971:124-145

10/2. V. Dedijer. Marrëdhëniet Jugosllavi-Shqipëri 1939-1948. Beograd 1949.

10/3. AQSH, Fondi 14, Lista 1, 1941

10/4. AQSH, Fondi 14, Dosja 20, 1943.

10/5. AQSH, Plenumi V-të i KQ të Partisë, 1947.

11. Enver Hoxha vepra 2, 1968:

12. Mbledhja e Dytë e Këshillit Antifashist Nacionalçlirimtar nëntor 1944.

13. Konferenca e Parë e Frontit Nacionalçlirimtar, nëntor 1944.

14. Enver Hoxha, vepra 2, 1968:424-427.

15. Anton çehov. Novela 2002:22

/Gazeta Panorama

The post Të panjohurat e Konferencës së Pezës, rrëfimi i Enver Hoxhës! Zbardhet procesverbali i Nexhmijes: Tarasi mbajti raportin për Këshillat Nacionalçlirimtare! appeared first on Gazeta Shqiptare Online.

Të panjohurat e Konferencës së Pezës, rrëfimi i Enver Hoxhës! Zbardhet procesverbali i Nexhmijes: Tarasi mbajti raportin për Këshillat Nacionalçlirimtare!

✇Panorama
24 September 2024 at 13:09
Dr. VASFI BARUTI/ Historia shkruhet nga fitimtarĂ«, porse e shkruar me masĂ« e cak. PĂ«rpos RusisĂ« e ShqipĂ«risĂ« ish-vendet komuniste nĂ« luftĂ«n nazifashiste ia arrijnĂ« tĂ« kenĂ« histori zyrtare, paçka moskuptime. Veçse vendi ynĂ«, pĂ«r histori tĂ« shqiptarĂ«ve nĂ« LuftĂ« ka historinĂ« e shkruar nga Partia komuniste/Partia e PunĂ«s (1968- 1989), porse fitimtarĂ«t s’njohĂ«n as masĂ«

Vdiq në rrethana misterioze në spitalin në Paris, zbulohet dosja mjekësore sekrete e Hysni Kapos me shënimin e Enver Hoxhës: Kohët e fundit ka shfaqur gjendje me të dridhura, nxehtësi në trup, boshllëk në kokë dhe


✇Gazeta Shqiptare
By: P. Gj.
24 September 2024 at 08:52

Dashnor Kaloci/ -Misteri i dosjes mjekësore tepër sekrete e një rëndësie të veçantë, në shqip dhe frëngjisht e ish-numrit dy të regjimit komunist, që vdiq në Paris, më 23 shtator 1979-

 

MĂ« 23 shtator tĂ« vitit 1979, 45 vite mĂ« parĂ«, ndĂ«rroi jetĂ« nĂ« njĂ« klinikĂ« mjekĂ«sore tĂ« Parisit, Hysni Kapo, anĂ«tar i ByrosĂ« Politike dhe sekretar i Komitetit Qendror tĂ« PPSh-sĂ«, i cili qĂ« nga mesi i viteve ’50-tĂ«, (kur Enver Hoxha eliminoi fizikisht apo, burgosi e internoi disa prej bashkĂ«punĂ«torĂ«ve tĂ« tij mĂ« tĂ« ngushtĂ«), konsiderohej figura nr. 2 e regjimit komunist, pas Enver HoxhĂ«s.

Hysni Kapo, apo “Besniku i PartisĂ«â€, siç i pĂ«lqente Enverit ta quante nĂ« librat dhe veprat e tij, (kryesisht pas vdekjes) , nĂ« shtatorin e vitit 1979,  ishte i shtruar pĂ«r vizita e mjekime nĂ« klinikĂ«n e Parisit, shoqĂ«rohej nga Ramiz Alia, ndĂ«rsa njĂ« vit mĂ« parĂ«, nĂ« periudhĂ«n tetor-dhjetor 1978, kur ai ishte po pĂ«r vizita dhe mjekime nĂ« Paris, e shoqĂ«ronte Kadri Hazbiu. Vdekja e Hysni Kapos, ishte e dyta qĂ« ndodhte nĂ« radhĂ«t e udhĂ«heqjes sĂ« lartĂ« tĂ« PPSh-sĂ«, (pas asaj tĂ« Gogo Nushit nĂ« 1970-Ă«n), dhe ajo vdekje Ă«shtĂ« pĂ«rfolur gjatĂ«, madje qĂ« ato ditĂ«, kur Vito Kapo, bashkĂ«shortja e tij, i tha ministrit tĂ« BrendshĂ«m, Kadri Hazbiut: “
Na e vranĂ« HysninĂ«â€Šâ€?! Dhe Hazbiu aty pĂ«r aty, iu pĂ«rgjigj: “Pse mĂ« thua mua
, drejtoju atij”, – duke i bĂ«rĂ« shenjĂ« me dorĂ«, nga vila e Enver HoxhĂ«s.

Ky fakt, apo kjo dĂ«shmi lidhur me bisedĂ«n e Vito Kapos me Kadri Hazbiun, Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« e ditur publikisht, nga ish-kuadri i lartĂ« i Zbulimit Shqiptar, Hasan Luçi (qĂ« mbulonte mĂ«rgatĂ«n politike shqiptare nĂ« PerĂ«ndim), nĂ« njĂ« intervistĂ« (nĂ« fillimin e viteve 2000, nĂ« “Gazeta Shqiptare”), ku ai ka hedhur dyshimet e tij, se vdekja e Hysni Kapos, nuk ishte natyrale, nga ajo qĂ« u tha zyrtarisht, “kanceri nĂ« pankreas”! Nuk dihet me saktĂ«si, nĂ«se Vito Kapo, e kishte biseduar me njeri tjetĂ«r, atĂ« qĂ« i tha Kadri Hazbiut, por dy tre ditĂ« mĂ« pas, ajo u thirr nĂ« njĂ« takim nga Enver Hoxha, ku ai, (Enveri), pas i bĂ«ri tĂ« ditur edhe njĂ«herĂ« Vitos, variantin zyrtar tĂ« vdekjes sĂ« Hysniut, i kĂ«rkoi qĂ«; “tĂ« kishte besim te Partia” dhe; “tĂ« mos besonte fjalĂ«t qĂ« pĂ«rhapte armiku”! Pra; “tĂ« mos kishte asnjĂ« dyshim pĂ«r vdekjen e Hysniut, pĂ«r tĂ« cilĂ«n Partia bĂ«ri tĂ« pamundurĂ«n”!

The post Vdiq në rrethana misterioze në spitalin në Paris, zbulohet dosja mjekësore sekrete e Hysni Kapos me shënimin e Enver Hoxhës: Kohët e fundit ka shfaqur gjendje me të dridhura, nxehtësi në trup, boshllëk në kokë dhe
 appeared first on Gazeta Shqiptare Online.

Before yesterdayMain stream

“ShqipĂ«ria, Zvicra e Lindjes, ka dĂ«shirĂ« tĂ« jetojĂ«â€/ LetĂ«rkĂ«mbimi me Mit’hat FrashĂ«rin dhe mbrojtja e ShqipĂ«risĂ«! ÇfarĂ« thuhet nĂ« shkrimi i 1920-Ă«s

✇Gazeta Shqiptare
By: P. Gj.
23 September 2024 at 13:56

LUAN RAMA/ Pas njĂ« shekulli, njĂ« humanist i madh rivjen nĂ« ShqipĂ«ri. ËshtĂ« shkencĂ«tari dhe antropologu zviceran Eugene Pittard, i cili njĂ« pjesĂ« tĂ« madhe tĂ« jetĂ«s sĂ« tij e lidhi dhe me ShqipĂ«rinĂ«, kohĂ« kur nĂ« fillimet e shekullit XX ai mbĂ«shteti fuqimisht shtetin e ri shqiptar pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar luftĂ«n qĂ« i bĂ«hej nga fqinjĂ«t dhe politikat shoviniste e hegjemoniste. QĂ« nga vizitat e para tĂ« Prof. Pittard, veçanĂ«risht ato tĂ« vitit 1921 dhe nĂ« vitin 1924 e deri nĂ« fund tĂ« jetĂ«s sĂ« tij, ShqipĂ«ria mbeti tek ai nĂ« anĂ«n e zemrĂ«s, tĂ« pĂ«rkushtimit, tĂ« aksionit dhe tĂ« ndihmĂ«s konkrete, duke rrezikuar madje dhe jetĂ«n e tij. Pittard renditet nĂ« historinĂ« shqiptare krahas miqve tĂ« mĂ«dhenj tĂ« ShqipĂ«risĂ« si senatori francez Justin Godart, nobelisti i Paqes Paul d’Estournelles de Constant, Edith Durham, Aubrey Herbert, Lady Carnarvon, Lord Robert Cecil, poeti Henry Spiess e shumĂ« misonarĂ« tĂ« tjerĂ« europianĂ«, tĂ« cilĂ«t iu gjenden ShqipĂ«risĂ« nĂ« kohĂ«rat mĂ« tĂ« vĂ«shtira tĂ« ekzistencĂ«s sĂ« saj.

Publicisti Kudret Isaj, duke sjellë këtë libër para lexuesit të gjerë dhe historianëve shqiptarë, kushtuar Eugene Pittard, i bën një shërbim të madh historisë shqiptare duke na shpalosur faqe të reja të saj. I shkruar me profesionalizëm dhe një përkushtim të veçantë ndaj kësaj figure, duke kërkuar nëpër arkiva të shumta, dokumente historike, letra, gazeta, raporte zyrtare të kohës, etj., që lidhen me misionet e humanistit të madh, në emër të shqiptarëve, ai i bën një homazh të mrekullueshëm mikut të shqiptarëve. Roli i Prof. Pittard ishte i veçantë dhe vendimtar në krijimin e Kryqit të Kuq Shqiptar si dhe në kohën e Konferencës së Gjenevës, kur Shqipëria do të pranohej si anëtare e Lidhjes së Kombeve dhe kur çështja shqiptare mbrohej nga Fan Noli dhe politikanët e tjerë shqiptarë. Në libër, autori dëshmon gjerësisht ndihmën e tij dhe të gruas së tij Nowlle Roger, alias Helene Pittard, gjatë kohës së krizës së madhe të bukës në vitin 1924, kohë kur anije me misër zbarkuan në brigjet shqiptare për të shuar urinë e fshatarëve të varfër. Bashkë me gruan e tij publiciste dhe romanciere mjaft e njohur në atë kohë, Pittard mori shkopin e pelegrinit duke bredhur nëpër fshatrat e largëta shqiptare, veçanërisht në veriun shqiptar si në Kukës, Dibër, Dukagjin, Shkodër apo Lezhë, çka e lexojmë dhe në shkrimet e tij Letra nga Shqipëria. Ngado pritja e tyre nga shqiptarët ishte proverbiale çka mund ta gjejmë dhe në përshkrimet piktoreske të tyre si Rrugëve të Shqipërisë, Tirana, etj. Artikujt, thirrjet, intervistat e tyre për çështjen shqiptare u botuan në gazeta të rëndësishme të Europës, duke sensibilizuar opinionin europian në mbrojtje të shqiptarëve dhe integrimin e tyre në koncertin e kombeve.

Mjaft interesante janĂ« nĂ« kĂ«tĂ« libĂ«r takimet dhe bisedat e tij me politikanĂ«t shqiptarĂ« dhe figurat intelektuale si me Mithat FrashĂ«rin, At Gjergj FishtĂ«n, Ahmet Zogun, Pandeli Evangjeli, Hil Mosi, Sotir Kolea e shumĂ« tĂ« tjerĂ«, letĂ«rkĂ«mbimet me Mithat FrashĂ«rin etj. Me shumĂ« interes Ă«shtĂ« dhe intervista e panjohur e Helene Pittard (NoĂ«lle Roger) me KolĂ« Idromenon, çka na shpalos mendimet e piktorit dhe tĂ« fotografit tĂ« madh shqiptar. E prekur nga zemrat shqiptare, gjatĂ« udhĂ«timeve tĂ« tyre ajo i kushton poezi tĂ« shumta ShqipĂ«risĂ«. NĂ« njĂ« nga to ajo ka shkruar: “NĂ«pĂ«r rrugĂ« ndjeva se si rrihte/Zemra krenare dhe e plagosur e ShqipĂ«risĂ«/E njoha e do ta marr me vete/Dashuria e saj do ta mbĂ«shtjellĂ« jetĂ«n time. “
 TĂ« shumta janĂ«, gjithashtu, artikujt dhe intervistat e Pittard mbi ShqipĂ«rinĂ«, siç janĂ« dhe pĂ«rshkrimet piktoreske e plot humanizĂ«m si RrugĂ«ve tĂ« ShqipĂ«risĂ«, apo Tirana ku na jep tablo mbresĂ«lĂ«nĂ«se tĂ« jetĂ«s sĂ« pĂ«rditshme shqiptare, tĂ« njĂ« shoqĂ«rie tĂ« shkĂ«putur nga feudalizmi qĂ« shikonte tashmĂ« drejt PerĂ«ndimit.

Nga studimet dhe kĂ«rkimet e tij tĂ« palodhura gjatĂ« njĂ« dekade, Isaj e vendos veprimtarinĂ« shqiptare tĂ« Pittard nĂ« raport me sfondin e zhvillimeve kombĂ«tare dhe ndĂ«rkombĂ«tare, me gjendjen sociale e peizazhin politik, nĂ« kuadrin e marrĂ«dhĂ«nieve tĂ« vĂ«shtira e konfliktuale tĂ« qeverisĂ« shqiptare me fqinjĂ«t e saj kur cenohej integriteti i kufijve tashmĂ« i dhunuar që mĂ« parĂ« nga FuqitĂ« e MĂ«dha, etj. Ai na sjell faqe tĂ« panjohura qĂ« lidhen dhe me personalitete tĂ« tjera shqiptare tĂ« diasporĂ«s, siç Ă«shtĂ« dhe ajo me intelektualin shqiptar nĂ« Stamboll dhe GjenevĂ«, Arif Dino, nipi i Abedin PashĂ« Dinos dhe biri i Rasih Dinos, tĂ« cilin, nĂ« dhjetorin e vitit 1912, Ismail Qemal Vlora e dĂ«rgoi tĂ« trokiste nĂ« kryeqytetet e kancelarive tĂ« Fuqive tĂ« MĂ«dha pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« tĂ« njohur pavarĂ«sinĂ« e ShqipĂ«risĂ«. Me shumĂ« interes Ă«shtĂ«, gjithashtu, dhe misioni shkencor i prof. Pittard nĂ« zbulimin e periudhĂ«s sĂ« vonĂ« neolitike nĂ« Tren tĂ« PrespĂ«s si dhe konkluzionet e tij lidhur me llojin e kafkĂ«s sĂ« prototipit shqiptar, vĂ«zhgime qĂ« ai i botoi dhe nĂ« revistĂ«n antropologjike tĂ« Parisit apo nĂ« shkrimin e tij Treguesit encefalikĂ« tek 116 shqiptarĂ« tĂ« viseve tĂ« ndryshme shqiptare. UdhĂ«timin e çiftit Pittard nĂ« shpellĂ«n e Trenit buzĂ« PrespĂ«s dhe zonat pĂ«rreth, e gjejmĂ« si nĂ« shkrimet e profesorit zviceran ashtu dhe nĂ« reportazhin e bukur tĂ« Nowlle Roger “BuzĂ« brigjeve tĂ« PrespĂ«s”, botuar nĂ« gazetĂ«n “La Suisse”.

Përmes fotografive, përshkrimeve dhe kujtimeve të shumta, lexuesi i sotëm do të mund të krijojë në imagjinatën e tij figurën e plotë të këtij shkencëtari të shquar dhe humanisti i orëve të para, ku spikat njëkohësisht thjeshtësia dhe dashuria për shqiptarët e varfër e krenarë, të cilëve ai u fliste me besim për ardhmërinë e tyre në historinë e kombeve të Europës. Ky njeri i madh la gjurmë të pashlyera në kujtesën e historinë shqiptare dhe ky libër voluminoz e bën më se të dukshëm veprën monumentale të këtij njeriu që ka mbetur gjithnjë në zemrat tona. Një seri eventesh (aktivitetesh) me mbështetje nga Ambasada e Zvicrës synojnë të bëjnë të njohur punën e shumanshme të akademikut zviceran Eugéne Pittard dhe bashkëshortes së tij HélÚne Pittard në dhe për Shqipërinë. Në datë 7 tetor do të promovohet libri më i fundit mbi këtë figurë të rëndësishme historike ndërsa në datë 9 tetor do të mbahet një simpozium në Akademinë e Shkencave mbi kontributet e tij.

1

PJESË NGA LIBRI, “LETËRKËMBIMI ME LUMO SKËNDON”

NĂ« dhjetĂ«vjetĂ«shin e parĂ« tĂ« shekullit tĂ« XX-tĂ«, prof. Eugene Pittard, i shoqĂ«ruar nga bashkĂ«shortja e tij Helene, pĂ«rshkoi kryq e tĂ«rthor pothuajse tĂ« gjitha vendet e Ballkanit, duke pĂ«rfshirĂ« kĂ«tu RumaninĂ«, BosnjĂ«n, ShqipĂ«rinĂ«, GreqinĂ«, SerbinĂ«, Malin e Zi. Prof. Pittard filloi tĂ« japĂ« leksione si docent i jashtĂ«m nĂ« universitetin e GjenevĂ«s qĂ« nĂ« vitin 1908. NĂ« kĂ«tĂ« qerthull tĂ« pambarimtĂ« lidhjesh dhe kontaktesh, prof. Eugene Pittard do tĂ« njihte dhe do tĂ« miqĂ«sohej me shqiptarĂ« qĂ« banonin nĂ« GjenevĂ«, nĂ« LozanĂ« dhe nĂ« disa qytete tĂ« tjera zvicerane. Midhat FrashĂ«ri i njohur me pseudonimin e tij Lumo SkĂ«ndo nĂ« vitin 1919, do t’i drejtohej nga Lozana me njĂ« promemorie KonferencĂ«s ndĂ«rkombĂ«tare pĂ«r krijimin e MbretĂ«risĂ« Serbo- Kroate-Sllovene. Ai ishte i ndĂ«rgjegjshĂ«m pĂ«r retĂ« e zeza qĂ« kishin mbuluar qiellin e ShqipĂ«risĂ«. NĂ« ZvicĂ«r dhe pikĂ«risht nĂ« GjenevĂ« ishte pĂ«rqendruar kuintesenca e mendjeve intelektuale tĂ« EuropĂ«s, ishte pĂ«rqendruar njĂ« plejadĂ« e shkĂ«lqyer e profesoratit zviceran, i cili shprehte njĂ« gatishmĂ«ri dhe entuziazĂ«m tĂ« hapur pĂ«r tĂ« dhĂ«nĂ« pĂ«rfundimet e veta shkencore nĂ« konfigurimin e EuropĂ«s sĂ« pasluftĂ«s. NĂ« kĂ«tĂ« klimĂ«, Midhat FrashĂ«ri, i cili e kishte bazĂ«n e tij nĂ« Clarens pranĂ« qytetit Montreux, do tĂ« niste me prof. Eugene Pittard dhe HelenĂ« Pittard (Nowlle Roger), njĂ« nga ato miqĂ«sitĂ« proverbiale qĂ« vazhdojnĂ« gjatĂ«. FrashĂ«ri Ă«shtĂ« regjistruar nĂ« dokumentet arkivore tĂ« LozanĂ«s dhe tĂ« Montreux me emrin Midhat Frascheri.

Në 17 prill të vitit 1919, Frashëri i dërgon zotit Ing. Pittard një letër si më poshtë:

UnĂ« u prezantova tek ju dimrin e kaluar si mik i doktor Turtullit. Ju mĂ« premtuat ndihmĂ«n tuaj tĂ« çmuar dhe sĂ« bashku bĂ«mĂ« njĂ« program pĂ«r tĂ« punuar pĂ«r çështjen shqiptare dhe nisja juaj pĂ«r udhĂ«tim nĂ« Paris dhe nisja ime nga Gjeneva, pĂ«rshpejtuan daljen e dy broshurave tĂ« vogla, qĂ« i kam botuar nĂ«n emrin tim tĂ« shkrimeve, Lumo SkĂ«ndo; ja gjithashtu edhe dy harta pĂ«r t’ju treguar se nuk ju kam harruar. Kam gjithashtu pĂ«r botim njĂ« broshurĂ« tĂ« titulluar ShqiptarĂ«t nĂ« vendin e tyre dhe jashtĂ« atdheut, pĂ«r tĂ« cilĂ«n do tĂ« doja t’ju kĂ«rkoja nderin e njĂ« parathĂ«nieje tĂ« shkurtĂ«r, nĂ«se kjo lutje e imja nuk ju bezdis. Do tĂ« isha mjaft i lumtur qĂ« tĂ« mund tĂ« flisja me ju pĂ«rçështjet shqiptare. Do t’ju isha shumĂ« mirĂ«njohĂ«s nĂ«se do tĂ« mĂ« telefononi njĂ« pasdite, pas pashkĂ«ve, qĂ« tĂ« mĂ« ftoni tĂ« vij t’ju takoj. (Midhat FrashĂ«ri, 17 prill 1919)

NĂ« bazĂ« tĂ« dokumenteve tĂ« zbuluara deri mĂ« tani kjo Ă«shtĂ« letra e parĂ« qĂ« Midhat FrashĂ«ri i dĂ«rgon prof. Eugene Pittard. NĂ« bazĂ« tĂ« saj mundemi tĂ« kuptojmĂ« qĂ« Midhat FrashĂ«ri Ă«shtĂ« takuar me prof. Eugene Pittard nĂ« vitin 1918 nĂ« GjenevĂ« si mik i dr. Mihal Turtullit. Midis prof. Eugene Pittard dhe Midhat FrashĂ«rit ka lindur njĂ« miqĂ«si dhe njĂ« bashkĂ«punim i sinqertĂ« pĂ«r punĂ«t shqiptare, qĂ« i ka dhĂ«nĂ« frutet e tij me botimin e dy broshurave tĂ« vogla nĂ«n emrin e shkrimeve Lumo SkĂ«ndo. Ai nuk harron qĂ« t‘i kujtojĂ« antropologut tĂ« shquar dy harta tĂ« vjetra tĂ« ShqipĂ«risĂ« tĂ« cilat ai, si erudit qĂ« ishte, me siguri qĂ« do t‘i kishte peshkuar nĂ« llagĂ«met e thella tĂ« arkivave dhe tĂ« bibliotekave tĂ« EuropĂ«s. Lumo SkĂ«ndo shkruan mĂ« poshtĂ« nĂ« letĂ«r se nisja e prof. Eugene Pittard nĂ« KonferencĂ«n e Paqes qĂ« i kishte filluar punimet e saj nĂ« 18 janar 1919 nĂ« Paris, dhe nisja e tij nga Gjeneva, pĂ«rshpejtuan kohĂ«n qĂ« ai tĂ« pĂ«rfundonte broshurat nĂ« fjalĂ«. Duke njohur publicistikĂ«n e Lumo SkĂ«ndos tĂ« kĂ«saj periudhe na del se bĂ«het fjalĂ« pĂ«r artikullin ‘NjĂ« epokĂ« e re pĂ«r ShqipĂ«rinë’ (Une Ăšre nouvelle pour l’Albanie) tĂ« shkruar nĂ« 20 nĂ«ntor 1918, dhe pĂ«r artikullin me titull ‘KĂ«rkesat shqiptare’ tĂ« shkruar nĂ« 11 mars 1919 dhe tĂ« botuar nĂ« numrin e muajit prill tĂ« revistĂ«s ‘Popujt e lirë’. MĂ« poshtĂ«, Lumo SkĂ«ndoja e informon prof. Eugene Pittard se ka pĂ«rgatitur pĂ«r botim njĂ« broshurĂ« tjetĂ«r tĂ« titulluar ‘ShqiptarĂ«t nĂ« vendin e tyre dhe jashtë’ dhe i kĂ«rkon qĂ« t’i shkruajĂ« njĂ« parathĂ«nie tĂ« shkurtĂ«r. KĂ«tĂ« letĂ«r Midhat FrashĂ«ri ia dĂ«rgon prof. Eugene Pittard nĂ« 17 prill 1919.

NĂ« 26 prill 1919, 32 shtete pjesĂ«marrĂ«se nĂ« KonferencĂ«n e Paqes nĂ« Paris, do tĂ« pĂ«rkrahnin njĂ«zĂ«ri paktin pĂ«r krijimin e Lidhjes sĂ« Kombeve. Midhat FrashĂ«ri do tĂ« merrte pjesĂ« nĂ« KonferencĂ«n e Paqes nĂ« Paris nĂ« fillim tĂ« janarit tĂ« vitit 1920, si pĂ«rfaqĂ«sues i FederatĂ«s panshqiptare “Vatra” tĂ« AmerikĂ«s.

NĂ« kopertinĂ« Lumo SkĂ«ndoja do tĂ« vinte njĂ« citat tĂ« Paul Bourget, tĂ« cilin po e citojmĂ« mĂ« poshtĂ« “Ata qĂ« dukeshin mĂ« fisnikĂ« ishin shqiptarĂ«t me fustanellĂ«n e bardhĂ«â€. Lumo SkĂ«ndoja, kur vendosi t’ia dĂ«rgonte broshurĂ«n e tij prof. Eugene Pittard me sa kuptojmĂ« nga nĂ«nteksti, ka dashur tĂ« realizojĂ« dy qĂ«llime. QĂ«llimi i parĂ« pĂ«r mendimin tonĂ«, ka qenĂ« tĂ« kalonte “provĂ«n e zjarrit” nĂ« kudhrĂ«n e njĂ« ballkanisti dhe antropologu me famĂ« ndĂ«rkombĂ«tare si Eugene Pittard-i i njohur botĂ«risht si njĂ« njeri me identitet tĂ« spikatur shkencor. QĂ«llimi i dytĂ« ishte t’u binte kambanave tĂ« alarmit nĂ« metropolet mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme europiane pĂ«r shpĂ«timin e ShqipĂ«risĂ«.

Në këtë artikull Lumo Skëndo duke u hedhur një vështrim historik lidhjeve të hershme franko-shqiptare, do të argumentonte me një gjuhë të pasur plot kolorit ndjeshmërinë e mbretërve të Francës dhe të kombit francez ndaj popullsisë katolike shqiptare në veriun e Shqipërisë, në mënyrë të veçantë të Mirditës, lidhje që u përforcuan më tej nëpërmjet marrëdhënieve dhe të aleancave me Ali pashë Tepelenën.

NĂ« kĂ«tĂ« artikull ai do tĂ« bĂ«nte njĂ« udhĂ«tim imagjinar nĂ« historinĂ« politike tĂ« ShqipĂ«risĂ«, do tĂ« fliste pĂ«r gjymtimin e trojeve tĂ« saj etnike dhe krijimin e ShqipĂ«risĂ« “londineze”, do tĂ« fliste pĂ«r zhgĂ«njimin e shqiptarĂ«ve dhe shpresat qĂ« ata kishin mbĂ«shtetur nĂ« drejtĂ«sinĂ« e vendimeve tĂ« Fuqive tĂ« MĂ«dha nĂ« KonferencĂ«n e Paqes nĂ« Paris. Midhat FrashĂ«ri nĂ« kĂ«tĂ« artikull vĂ« nĂ« spikamĂ« dhe i bĂ«n thirrje KonferencĂ«s sĂ« paqes nĂ« Paris se nuk ka dhe nuk mund tĂ« ketĂ« paqe nĂ« Ballkan pa zgjidhjen e çështjes shqiptare. Roli i prof. Eugene Pittard qĂ«ndron nĂ« sensibilizimin dhe nĂ« mbrojtjen e kauzĂ«s shqiptare nĂ« AsamblenĂ« e Lidhjes sĂ« Kombeve. Nuk Ă«shtĂ« i rastĂ«sishĂ«m fakti qĂ« Pandeli Evangjeli i kishte vĂ«nĂ« nĂ« dispozicion prof. Eugene Pittard dy kĂ«shilltarĂ« tĂ« vyer, Hil Mosin dhe Sotir Kolean. ShqipĂ«ria do tĂ« pranohej nĂ« Lidhjen e Kombeve nĂ« 17 dhjetor 1920 me 35 vota pro dhe 7 abstenime dhe do tĂ« renditej si shteti i 43-tĂ« i Lidhjes sĂ« Kombeve.

3.
Zonja Noelle Roger romancierja e njohur gjenevase. Foto Griselhard. Gjenevë

Shkrimi i 1920-ës, Pittard: Shqipëria, Zvicra e Lindjes, ka dëshirë të jetojë

Prof. Eugene Pittard ka botuar pamfletin e tij me titull “Pour l’Albanie” ditĂ«n e premte nĂ« datĂ«n 17 dhjetor 1920, pikĂ«risht ditĂ«n e pranimit tĂ« ShqipĂ«risĂ« nĂ« Lidhjen e Kombeve.

Në të ai kërkon të drejtat e Shqipërisë dhe vë në dukje vlerat e vendit tonë.

NdĂ«r shtetet qĂ« aplikojnĂ« pĂ«r t‘u anĂ«tarĂ«suar nĂ« Lidhjen e Kombeve (duhet tĂ« shpresojmĂ« qĂ« tĂ« gjithĂ« ata qĂ« kanĂ« tĂ« drejtĂ« ta bĂ«jnĂ« kĂ«tĂ« do tĂ« pranohen!), ShqipĂ«ria paraqitet me kushte veçanĂ«risht tĂ« favorshme pranueshmĂ«rie. E njohur nga FuqitĂ« e MĂ«dha (Traktati i LondrĂ«s, 1913) ajo ka bĂ«rĂ«, qĂ« nga kjo njohje, pĂ«rparime tĂ« konsiderueshme tĂ« brendshme. Kaq e fuqishme Ă«shtĂ« shtysa qĂ« jep liria e fituar, sa u deshĂ«n vetĂ«m pak vite pĂ«r tĂ« ngritur nĂ« kĂ«mbĂ«, si gjetiu nĂ« EuropĂ«, tĂ« gjitha sistemet administrative, ato tĂ« drejtĂ«sisĂ«, shkollat. Dhe, diçka unike mes shteteve europiane, dhe qĂ« flet shumĂ« pĂ«r kujdesin e administratĂ«s sĂ« brendshme, buxheti shqiptar pĂ«rfundon me shifra pozitive! PavarĂ«sisht se kaloi shekuj tĂ« tĂ«rĂ« e pushtuar, ShqipĂ«ria ka arritur tĂ« ruajĂ« tĂ« paprekura kujtimet e sĂ« kaluarĂ«s sĂ« saj tĂ« madhe: traditat e saj nuk janĂ« zhbĂ«rĂ«; pastĂ«rtia e saj etnike nuk ka ndryshuar; shqetĂ«simi i saj pĂ«r tĂ« qenĂ« gjithmonĂ« besnike ndaj vetes afirmohet vazhdimisht. Edhe nĂ« mes tĂ« vĂ«shtirĂ«sive mĂ« tĂ« mĂ«dha, ShqipĂ«ria ka ruajtur gjuhĂ«n, zakonet e saj jashtĂ«zakonisht tĂ« respektuara, cilĂ«sitĂ« e mĂ«dha tĂ« punĂ«torĂ«ve dhe luftĂ«tarĂ«ve tĂ« saj. BanorĂ«t e saj kanĂ« mes tyre njĂ« mirĂ«kuptim fetar tĂ« cilin shumĂ« vende qĂ« janĂ« pjesĂ« e Lidhjes sĂ« Kombeve do tĂ« ishin tĂ« lumtur ta zotĂ«ronin. Ky respekt pĂ«r pakicat fetare Ă«shtĂ« veçanĂ«risht i qartĂ« pĂ«r ata qĂ« njohin Lindjen. ShqipĂ«ria ka kufij qĂ« ia caktoi Konferenca e LondrĂ«s.

Pa asnjĂ« lloj mbĂ«shtetjeje pĂ«rveç vullnetit tĂ« saj, ajo diti, gjatĂ« aventurave ballkanike, ta ruante territorin e saj pothuajse tĂ« paprekur. Ajo ka njĂ« dĂ«shirĂ« tĂ« zjarrtĂ« pĂ«r ta jetuar, mĂ« nĂ« fund, jetĂ«n e saj nĂ« paqe. Ajo ende beson, me gjithĂ« format kontradiktore qĂ« japin parlamentet e disa vendeve, nĂ« parimin e deklaruar qĂ« ka sjellĂ« pasojĂ«n qĂ« njohim: e drejta e popujve pĂ«r vetĂ«vendosje! Dhe nĂ«se ky parim do tĂ« shkelej, gjithçka mund tĂ« ndodhĂ«, pikĂ«risht nga ata qĂ« e krijuan, burrat e ShqipĂ«risĂ«, qĂ« janĂ« burra tĂ« thjeshtĂ«, tĂ« ndershĂ«m, jo diplomatĂ« por tĂ« zjarrtĂ«, do tĂ« pyesnin me ankth se çfarĂ« nĂ«nkuptojnĂ« fjalĂ«t Ligji dhe DrejtĂ«sia, tĂ« cilat prej gjashtĂ« vitesh jehojnĂ« nĂ« çdo skaj tĂ« tokĂ«s. Ata do tĂ« pyesnin veten se çfarĂ« duhet tĂ« bĂ«jnĂ« pĂ«r tĂ« mbrojtur interesat e tyre!
 Montesquieu ka thĂ«nĂ«: Nuk ka tirani mĂ« mizore se ajo qĂ« ushtrojmĂ« nĂ«n hijen e ligjit dhe me ngjyrat e drejtĂ«sisĂ«. Hija e ligjit dhe ngjyrat e drejtĂ«sisĂ«!
 Sa mizore janĂ« kĂ«to fjalĂ«! Dhe sa larg jemi ne nga fryma qĂ« i jep jetĂ« Lidhjes sĂ« Kombeve!
 Por sa e nevojshme Ă«shtĂ« gjithashtu, qĂ« kĂ«to fjalĂ« tĂ« mos thuhen mĂ« kurrĂ«, qĂ« Lidhja e Kombeve tĂ« mos hyjĂ« nĂ« lojĂ«n e dinakĂ«rive tĂ« vjetra diplomatike, me delikatesat e procedurave qĂ« çojnĂ«, nĂ«n “ngjyrat e drejtĂ«sisĂ«â€, nĂ« krijimin e padrejtĂ«sive tĂ« pabesueshme.

Konferencat e GjenevĂ«s ndiqen me shqetĂ«sim nga tĂ« gjithĂ« ata qĂ« kanĂ« varur nĂ« to shpresat mĂ« tĂ« mĂ«dha. A do tĂ« ribĂ«het bota? A duhet t’i marrin mbrapsht shpresat qĂ« kanĂ« vĂ«nĂ« nĂ« tĂ«? A duhet tĂ« organizohen sĂ«rish pĂ«r tĂ« mbrojtur vendin e tyre? Fjalimi i Montesquieu-sĂ« kĂ«tu merr njĂ« intonacion solemn tĂ« veçantĂ«. KeqpĂ«rdorimi i drejtĂ«sisĂ« mund tĂ« çojĂ« vetĂ«m nĂ« dhunë  Ne zviceranĂ«t mund tĂ« jemi vetĂ«m dashamirĂ«s ndaj shqiptarĂ«ve. ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« Zvicra e Lindjes. Nga aspekti fizik, nga jeta baritore e banorĂ«ve tĂ« saj, nga thjeshtĂ«sia dhe ndershmĂ«ria e tyre, nga trimĂ«ria dhe kujdesi pĂ«r besĂ«n e dhĂ«nĂ«, ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« shumĂ« pranĂ« nesh. “Landsgemeinden” tanĂ« kanĂ«, ndĂ«r shqiptarĂ«t, njĂ« ngjashmĂ«ri, nĂ« formĂ«n e kuvendeve tĂ« pĂ«rgjithshme ku merr pjesĂ« tĂ«rĂ« populli, njĂ« popull i lirĂ« qĂ« i krijon vetĂ« ligjet e veta. Shtetet fqinje tĂ« ShqipĂ«risĂ« kanĂ« avantazhin mĂ« tĂ« madh pĂ«r tĂ« parĂ« se si po krijohet pranĂ« tyre njĂ« shtet i vogĂ«l i lirĂ«. Ata vetĂ« kanĂ« vuajtur mjaftueshĂ«m vitet e fundit pĂ«r tĂ« kuptuar vuajtjet dhe aspiratat e tĂ« tjerĂ«ve. Ata nuk mund tĂ« mos kuptojnĂ« se vetĂ« interesi dhe siguria e tyre u kĂ«rkon tĂ« ndihmojnĂ« nĂ« realizimin e tĂ«rĂ«sishĂ«m tĂ« Ligjit dhe DrejtĂ«sisĂ«. ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« nĂ« tĂ« drejtĂ«n e saj qĂ« tĂ« njihet nga Lidhja e Kombeve; ka kufij, njĂ« qeveri tĂ« qĂ«ndrueshme, tĂ« votuar lirisht; administrim tĂ« pavarur, unitet tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m gjuhĂ«sor dhe etnik; njĂ« mirĂ«kuptim fetar thellĂ«sisht tĂ« admirueshĂ«m. Ajo do tĂ« dijĂ« tĂ« mbrohet – e gjithĂ« historia e saj e dĂ«shmon kĂ«tĂ« – kundĂ«r çdo sulmi. Lidhja e Kombeve duhet t‘i zgjasĂ« dorĂ«n!

The post “ShqipĂ«ria, Zvicra e Lindjes, ka dĂ«shirĂ« tĂ« jetojĂ«â€/ LetĂ«rkĂ«mbimi me Mit’hat FrashĂ«rin dhe mbrojtja e ShqipĂ«risĂ«! ÇfarĂ« thuhet nĂ« shkrimi i 1920-Ă«s appeared first on Gazeta Shqiptare Online.

Arratisja në 1957 e ish-ministrit Panajot Plaku e grupit të çamëve, çfarë u gjet në shënimet e CIA-s! Shtypi perëndimor: Nuk simpatizoi komunizmin e pavarur të Titos

✇Panorama
23 September 2024 at 14:30
  HYQMET ZANE Kur njĂ« mik mĂ« tha se nga burimet e hapura tĂ« arkivave amerikane, kishte nxjerrĂ« disa informacione qĂ« lidheshin me tĂ« ashtuquajturin “Grupi Teme Sejkos”, tregova interes tĂ« dija se çfarĂ« ishte thĂ«nĂ« nga CIA pĂ«r kĂ«tĂ« rast, duke qenĂ« bashkĂ«qytetarĂ« me Teme Sejkon dhe Tahir Demin nga Filati i ÇamĂ«risĂ« qĂ«

“Jahti amerikan u shpĂ«tua nga autoritetet shqiptare, ndĂ«rsa personat ishin nĂ« bord
” -ÇfarĂ« ndodhi nĂ« qershor ‘87, ngjarja qĂ« çuditi Departamentin e Shtetit

✇Gazeta Shqiptare
By: P. Gj.
23 September 2024 at 08:25

Nga ELAINE SCIOLINO

Kur shefi i ri i delegacionit tĂ« ShqipĂ«risĂ« nĂ« Kombet e Bashkuara, Bashkim Pitarka, arriti nĂ« drekĂ«n e dhĂ«nĂ« nĂ« apartamentin e shefit tĂ« delegacionit francez, ai dukej i nxehur teksa shikonte tre diplomatĂ«t amerikanĂ«. “UnĂ« nuk do t’i shtrĂ«ngoj duart me amerikanĂ«t dhe rusĂ«t”, – tha diplomati shqiptar me zĂ« tĂ« lartĂ« dhe tĂ« zhurmshĂ«m. “MĂ« kanĂ« urdhĂ«ruar”. Joseph V. Reed, zĂ«vendĂ«sshefi i delegacionit amerikan, i zgjati dorĂ«n si “pjesĂ«tar i racĂ«s njerĂ«zore”, por Pitarka e ktheu mbrapsht dhe i nervozuar pĂ«r pritjen e rezervuar, dukej i sigurt se ata nuk ishin ulur nĂ« njĂ« radhĂ« mospĂ«rfillĂ«se, nĂ« dhomĂ«n e ngrĂ«nies.

Disa veprime delikate në diplomaci zgjidhen me lidhjet përmes vendeve që nuk kanë marrëdhënie formale. Shtetet e Bashkuara, si dhe vendet e tjera, përdorin përgatitjet e komplikuara, të cilat varrojnë sipas shkallës së miqësisë apo edhe nevojave praktike. Për shembull, Uashingtoni u përfaqësua në Iran përmes Ambasadës Zvicerane në kohën kur radikalët islamikë pushtuan Ambasadën Amerikane në vitin 1979.

Për shkak të synimeve iraniane dhe frikës për sigurinë e tyre, asnjë nga diplomatët amerikanë nuk punonte më atje. Në Uashington, Irani është përfaqësuar teknikisht nga Ambasada Algjeriane, por ajo operon edhe me zyra nëpër disa qytete. Shtetet e Bashkuara i lejojnë iranianët të punojnë atje, për të bashkëpunuar me kërkesat e partnerëve të qindra iranianëve në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Iranianët kanë përfaqësuar Teheranin në Uashington.

Ata ishin tĂ« pajisur me pasaporta ose me leje qĂ«ndrimi. KĂ«to kanale zakonisht nuk funksionojnĂ« plotĂ«sisht, sepse Irani dyshonte nĂ« neutralitetin e ZvicrĂ«s. GjatĂ« negociatave, javĂ«n e fundit pĂ«r lirimin e korrespondentit tĂ« “Wall Street Journal”, Gerald F. Seib, autoritetet zvicerane ishin tĂ« paafta tĂ« merrnin ndonjĂ« pĂ«rgjigje nga zyrat e MinistrisĂ« sĂ« Jashtme. Turqia dhe Pakistani, tĂ« cilat kanĂ« marrĂ«dhĂ«nie tĂ« mira me tĂ« dyja palĂ«t, ndihmuan nĂ« realizimin e kĂ«saj marrĂ«veshjeje.

Shtetet e Bashkuara të Amerikës, i shkëputën marrëdhëniet diplomatike me Libanin, pasi një turmë njerëzish dogjën Ambasadën Amerikane në vitin 1979 dhe Belgjika përfaqësoi interesat e këtij vendi. Demonstruesit anti-amerikanë marshonin shpesh edhe përpara Ambasadës së Belgjikës në Tripoli.

Në rastin e Shqipërisë, e cila përjashton çdo kontakt me secilën superfuqi dhe disa qeveri të tjera që Shtetet e Bashkuara të Amerikës nuk i njohin, për shembull Koreja e Veriut, Vietnami, Kamboxhia dhe Angola, pa lidhje formale, marrëdhëniet janë përfaqësuar nëpërmjet shteteve të treta.

Por zyrtarët amerikanë dhe vietnamezë takohen rregullisht në Hanoi dhe në qytetin Ho Chi Minh, ku diskutonin për fatin e amerikanëve të humbur që nga koha e Luftës së Vietnamit. Angola është një tjetër rast delikat. Zyrtarë e Departamentit të Shtetit, pranuan se vetëm një marrëveshje informale me ambasadat Perëndimore, ndihmoi në mbrojtjen e shtetasve amerikanëve atje.

Në Kubë, përsëri biznesi amerikan është i përfshirë nga një seksion interesash nën rrethanat dhe përkujdesjen zvicerane, që operon më shumë si një ambasadë. Ajo ka rreth 20 diplomatë amerikanë, brenda saj. Havana dhe Uashingtoni, kanë përdorur interesat e tyre rajonale për negociata me objektiva, si ndëshkimi i rrëmbyesve të avionëve dhe emigrimit të kubanëve në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Por disa çështje si trupat kubane në Angola, janë diskutuar në nivelet më të larta. Në Nikaragua dhe Afganistan, megjithëse Uashingtoni financon edhe rebelët anti qeveri, megjithatë ka marrëdhënie diplomatike dhe ambasadë. Por vendi i ambasadorit është i lirë në Kabul, që prej vitit 1979, kur u krye vrasja e ambasadorit amerikan, Adolph Dubs.

Mbase vendi më i përshtatshëm për lidhjet mes vendeve që kishin armiqësi ose, nuk kishin marrëdhënie, ishin Kombet e Bashkuara, ku shumë vende mbanin përfaqësuesit e tyre. Bisedimet për rivendosjen e marrëdhënieve të Shteteve të Bashkuara me Mongolinë, muajin e fundit u drejtuan nga shefi i delegacionit amerikan, Vernon A. Walters dhe zëvendësshefi Herbert S. Okun, të cilët flisnin rusisht, gjuhë e përdorur kryesisht nga pjesa dërrmuese e diplomatëve mongolezë.

Çështjet e Departamentit tĂ« Shtetit, udhĂ«zoheshin me shpjegime nĂ« detaje duke pĂ«rcaktuar edhe mĂ«nyrĂ«n e drejtimit pĂ«r zyrtarĂ«t, tĂ« cilĂ«t takoheshin me diplomatĂ« nga vendet kundĂ«rshtare. “Dremitem tek ata dy herĂ«, – thotĂ« ai, – kur ata nuk reagojnĂ«, unĂ« tĂ«rhiqem”.

ShpĂ«timi i jahtit, interpretime pĂ«r “shkrirje akujsh”

Shpëtimi dhe lënia e lirë e një jahti amerikan me katër persona në bord, nga autoritetet shqiptare, solli një pështjellim të çuditshëm tek Uashingtoni zyrtar, në qershorin e vitin 1987. Që prej ndërprerjes së marrëdhënieve diplomatike nuk kishte patur asnjë shenjë afrimi.

DhĂ«nia e ndihmĂ«s dhe lirimi i tyre pa asnjĂ« lloj problem, solli reagime tĂ« ndryshme tek autoritetet amerikane, ku disa prej tĂ« cilĂ«ve e interpretuan si njĂ« shenjĂ« pĂ«r “shkrirjen e akujve”, mes dy vendeve.

TĂ« gjithĂ« ngjarjen dhe interpretimet nĂ« lidhje me tĂ«, e ndodhur nĂ« qershorin e vitit 1987, e sjell artikulli i radhĂ«s sĂ« “New York Times”, qĂ« gazeta ofron pĂ«r lexuesit, ku trajtohen edhe hamendĂ«simet pĂ«r njĂ« hapje tĂ« mundshme tĂ« ShqipĂ«risĂ« me PerĂ«ndimin, si dhe opinionet e ndryshme tĂ« diplomatĂ«ve tĂ« ndryshĂ«m. Memorie.al

The post “Jahti amerikan u shpĂ«tua nga autoritetet shqiptare, ndĂ«rsa personat ishin nĂ« bord
” -ÇfarĂ« ndodhi nĂ« qershor ‘87, ngjarja qĂ« çuditi Departamentin e Shtetit appeared first on Gazeta Shqiptare Online.

Zbulohet ditari i ushtarit britanik që u arratis nga kampi nazist

✇Lapsi
By: user 6
22 September 2024 at 18:09

Rrëfimi i shkruar me dorë i një ushtari britanik se si i shpëtoi një kampi nazist të të burgosurve gjatë Luftës së Dytë Botërore është publikuar pasi u zbulua në një ankand. Ray Bailey, nga Dunstable në Bedfordshire, ishte në mes trupave aleate të kapur nga gjermanët në 1940 pasi forcat franceze në St Valery-en-Caux u dorëzuan.

21-vjeçari arriti të shpëtonte nga robëria dhe të udhëtonte 2000 milje, përmes Evropës së pushtuar nga nazistët, për në Spanjë, ku më pas u transportua përsëri në shtëpinë e prindërve të tij në Angli. Rrëfimi i tij prej 80 mijë fjalësh u gjet në një ankand në internet të fituar nga historiani amator David Wilkins, i cili tashmë e ka publikuar atë.

David Wilkins Lined paper with neat handwriting in pencil.

69-vjeçari nga Portland e moti kutinë e relikeve të Luftës së Dytë Botërore pa e ditur saktësisht se çfarë do të ishte përmbajtja. Brenda, gjeti fotografi, valutë të huaj dhe disa fletore që Bailey që shkroi kur u kthye në Angli në vitin 1940.

“Kur e pashĂ« nuk mund ta besoja cilĂ«sinĂ« e asaj qĂ« kishte. Shumica e kujtimeve tĂ« botuara tĂ« LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore janĂ« shkruar shumĂ« mĂ« vonĂ«, por ai shkruante sikur tĂ« shkruante pĂ«r njĂ« festĂ« tĂ« 18 muaj mĂ« parĂ«. Ai kujtonte çdo gjĂ« shumĂ« qartĂ«â€ – tha ai.

David Wilkins A cardboard box full of note pads and newspaper clippings

I njohur në familje si Ray, Bailey lindi në 1919 në Chester-le-Street, County Durham. Familja u zhvendos gjatë fëmijërisë së tij në Dunstable, ku familja gjeti punë në Luton aty pranë. Në maj 1940, ai u bë pjesë e Regjimentit Kensington të dislokuar në Francë për të forcuar ushtrinë franceze.

Trupat aleate u detyruan t’u dorĂ«zoheshin gjermanĂ«ve mĂ« 12 qershor 1940 dhe 270 burrat e Regjimentit Kensington u dĂ«rguan nĂ« kampet e robĂ«rve tĂ« luftĂ«s ku qĂ«ndruan deri nĂ« maj 1945. Bailey, i cili kishte arritur tĂ« arratisej teksa po transportohej nĂ« kamp duke u futur nĂ« njĂ« fushĂ« misri arriti nĂ« shtĂ«pi nĂ« Dunstable nĂ« dhjetor 1940.

David Wilkins A Dunstable Borough Gazette from December 13, 1940. There are several stories about the war on the front page. At the top a headline reads "Dunstable Soldier's Escape from Nazis"

Gjatë viteve të ardhshme, ai shkroi një rrëfim të plotë të arratisjes së tij, ditëve që mbeti pa ushqim dhe njerëzve që e ndihmuan të fshihej ose të lëvizte më tej nëpër kontinent. Wilkins dëshiron që lexuesit të zbulojnë se çfarë ndodhi me Bailey gjatë pjesës tjetër të luftës.

“Ai na tregon diçka pĂ«r luftĂ«n. Babai im luftoi nĂ« LuftĂ«n e DytĂ« BotĂ«rore. Ne kurrĂ« nuk ditĂ«m asgjĂ« pĂ«r atĂ« qĂ« bĂ«ri, sepse ai nuk fliste pĂ«r tĂ«. Kjo Ă«shtĂ« arsyeja pse kjo Ă«shtĂ« kaq interesante dhe tĂ« mendosh se ishte shkruar nga ky djalĂ« qĂ« kishte lĂ«nĂ« shkollĂ«n nĂ« moshĂ«n 14-vjeçare. Ai Ă«shtĂ« njĂ« dhuratĂ« e qartĂ«â€ – tha ai. ©LAPSI.al

The post Zbulohet ditari i ushtarit britanik që u arratis nga kampi nazist appeared first on Lapsi.al.

“Sapo na njoftuan pĂ«r vdekjen e Enver HoxhĂ«s, bashkĂ« me kolegun u mbyllĂ«m nĂ« zyrĂ«n tonĂ« nĂ« Komitetin Qendror”- DĂ«shmia e panjohur e ish-diplomatit: NxorĂ«m shishen e rakisĂ« dhe


✇Panorama
22 September 2024 at 07:31
Ditën e festës së 29 nëntorit të 1984-ës, ne që u ndodhëm pranë tribunës kryesore, fare pranë, e pamë dhe e kuptuam që Enver Hoxha, i kishte ditët e numëruara. Asnjeri nga ne, shokët e Drejtorisë së Jashtme të aparatit të Komitetit Qendror të PPSh-së, nuk guxoi që ketë mendim ogurzi, ta përmendte në sy të tjerëve, bile as

Nga ToptanĂ«t te MuzakĂ«t, “mbretĂ«ritĂ«â€ e vogla tĂ« ShqipĂ«risĂ«, çfarĂ« shkroi Sami FrashĂ«ri pĂ«r origjinĂ«n e vendit tonĂ«: PellazgĂ«t u pĂ«rhapĂ«n nĂ« tĂ«rĂ« Ballkanin, deri pĂ«rtej AzisĂ« sĂ« VogĂ«l

✇Gazeta Shqiptare
By: P. Gj.
20 September 2024 at 13:16

SEJDO HARKA

“Nuk jemi bij njerkash, por bij tĂ« njĂ« nĂ«ne, qĂ« e ka emrin ShqipĂ«ri, e cila ka njĂ« trup, njĂ« mendje dhe njĂ« qĂ«llim” SAMI FRASHËRI

Sami FrashĂ«ri Ă«shtĂ«, pa dyshim, njĂ« nga figurat mĂ« tĂ« ndritura tĂ« kombit shqiptar pĂ«r tĂ« gjitha kohĂ«rat. Edhe pse kjo figurĂ« poliedrike Ă«shtĂ« produkt i kulturĂ«s osmane, nĂ« dejet e tij, deri nĂ« çastet e fundit tĂ« jetĂ«s, rendi gjaku, shpirti dhe mendja e atdhetarit tĂ« dashuruar me Ă«ndrrat dhe lirinĂ«, me gjuhĂ«n e kombin e tij dhe me virtytet mĂ« tĂ« larta tĂ« popullit tonĂ« si: guximi dhe krenaria, trimĂ«ria dhe vendosmĂ«ria pĂ«r ta bĂ«rĂ« ShqipĂ«rinĂ« tĂ« pavarur e tĂ« begatĂ«. Sami FrashĂ«ri, ky ideolog i mendimit dhe veprimit tĂ« lirĂ« e tĂ« mençur, edhe pse u mĂ«sua, edukua dhe punoi tĂ«rĂ« jetĂ«n nĂ«n kthetrat e egra tĂ« PortĂ«s sĂ« LartĂ«, e gjeti forcĂ«n, vullnetin dhe guximin pĂ«r t’u vĂ«nĂ« nĂ« shĂ«rbim tĂ« çështjeve tĂ« mĂ«dha tĂ« Atdheut tĂ« tij, siç janĂ«: bashkimi i kombit, i gjuhĂ«s dhe trojeve, pĂ«rmes autonomisĂ« dhe pavarsimit tĂ« plotĂ« tĂ« ShqipĂ«risĂ«.

NjĂ« djep i vogĂ«l ishte FrashĂ«ri, por njĂ« vend i bekuar, ku Emineja,(nĂ«na e vĂ«llezĂ«rve FrashĂ«ri) pĂ«rkundi 3 burra tĂ« mĂ«dhenj si Abdyli, Naimi dhe Samiu, tĂ« cilĂ«t, sĂ« bashku me qumĂ«shtin e saj thithĂ«n edhe eliksirĂ«n e ninullave qĂ« ajo u kĂ«ndoi dhe bekimin pĂ«r t’u marrĂ« me punĂ«t e mĂ«dha tĂ« kombit. Sapo ata u burrĂ«ruan, secili zgjodhi “armĂ«n e tij mĂ« tĂ« bukur”, pĂ«r t’i bashkuar fuqishĂ«m nĂ« qĂ«llim tĂ« pĂ«rbashkĂ«t: “Ta bĂ«jmĂ« ShqipĂ«rinĂ« tĂ« lirĂ«, tĂ« pavarur dhe tĂ« begatĂ«â€. Nuk besoj se ka shqiptar qĂ« nuk di diçka pĂ«r kĂ«tĂ« figurĂ« tĂ« madhe tĂ« kombit tonĂ«. Kjo ndodh, sepse pĂ«r Sami FrashĂ«rin janĂ« shkruar dhe vazhdojnĂ« tĂ« shkruhen shumĂ« libra, jo vetĂ«m nĂ« gjuhĂ«n shqipe, por edhe nĂ« disa gjuhĂ« tĂ« botĂ«s. Edhe pse pĂ«r tĂ« Ă«shtĂ« shkruar shumĂ«, e ndjej tĂ« domosdoshme qĂ«, nĂ« kĂ«to shĂ«nime tĂ« shkurtra tĂ« ndalem edhe tek disa nga momentet kryesore tĂ« jetĂ«s dhe veprimtarisĂ« atdhetare e krijuese tĂ« tij.

SAMI FRASHËRI DHE VEPRIMTARIA E TIJ ATDHETARE E KRIJUESE

Ai lindi nĂ« FrashĂ«r tĂ« PĂ«rmetit, mĂ« 1 qershor tĂ« vitit 1850 nga çifti, Halidi dhe Emineja. I ati vinte nga bektashinjtĂ« e hershĂ«m tĂ« kĂ«saj krahine, qĂ« mĂ« vonĂ« do tĂ« quheshin DulollarĂ«, ndĂ«rsa e Ă«ma, Emineja vinte nga fisi i njohur i Iliaz bej Mirahoit. MĂ«simet e para i mori nĂ« vendlindje, nĂ« TeqenĂ« e FrashĂ«rit. Pas vdekjes sĂ« prindĂ«rve, kur kujdestar i familjes ishte Abdyli, nĂ« vitin 1865 u shpĂ«rngulĂ«n nĂ« JaninĂ«. Aty, nĂ« shkollĂ«n “Zosimea”, ku ai nisi vazhdimin e mĂ«simeve, ra nĂ« kontakt me filozofinĂ« perĂ«ndimore dhe gjuhĂ«t e huaja: greqisht, latinisht, frĂ«ngjisht dhe italisht. MĂ« pas, ai do tĂ« mĂ«sonte edhe arabisht, persisht e turqisht. Duke qenĂ« nxĂ«nĂ«s i shkĂ«lqyer, shkollĂ«n 8-vjeçare e pĂ«rfundoi brenda 7 viteve mĂ«simore. QĂ« nĂ« shkollĂ« ai u aftĂ«sua pĂ«r t’u marrĂ« edhe me punĂ« hulumtuese e studimore. Sapo pĂ«rfundoi shkollĂ«n, nisi punĂ«n nĂ« zyrĂ«n e shtypit lokal tĂ« JaninĂ«s. NĂ« vitin 1871, bashkĂ« me Naimin, u shpĂ«rngulĂ«n nĂ« Stamboll, ku nisi punĂ«n si nĂ«punĂ«s i zyrĂ«s sĂ« shtypit tĂ« PerandorisĂ«, nĂ« kryeqytet.

Atje u njoh me disa gazetarĂ« dhe intelektualĂ« tĂ« njohur. NĂ« vitin 1877, ai u mor me botimin e gazetĂ«s “Stambolli”. NdĂ«rsa nĂ« vitin 1878 u emĂ«rua kryeredaktor i tĂ« pĂ«rditshmes “Terxhumani i Lindjes”. Pas Kongresit tĂ« Berlinit dhe deri sa vdiq, ai punoi sekretar i Komisionit tĂ« Kontrollit Ushtarak. NĂ« fillimet e veprimtarisĂ« sĂ« tij krijuese, ai u dallua si pamfletist, ndĂ«rsa mĂ« pas nisi tĂ« njihej si intelektual i shquar i PerandorisĂ« Osmane. Jo shumĂ« vonĂ«, Samiu do tĂ« bĂ«nte emĂ«r nĂ« fushĂ«n e politikĂ«s, publicistikĂ«s dhe tĂ« artit e tĂ« letĂ«rsisĂ«. Shkroi traktate politike, romane, drama, fjalorĂ« tĂ« llojeve e gjuhĂ«ve të ndryshme tĂ« botĂ«s, gramatika, tekste shkollore dhe enciklopedi. Botoi mbi 12 libra nĂ« gjuhĂ«n osmane me titujt: “Njeriu”, “QytetĂ«rimi osman”, “GratĂ«â€. Hartoi disa fjalorĂ« njĂ«gjuhĂ«sh dhe dygjuhĂ«sh, si frĂ«ngjisht-turqisht dhe njĂ« fjalor enciklopedik nĂ« 6 vĂ«llime pĂ«r historinĂ« dhe gjeografinĂ«. NĂ« vitin 1887 shkroi dramĂ«n “Besa”, me subjekt nga bota shqiptare. Kjo dramĂ« u bĂ« pjesĂ« e kurikulĂ«s sĂ« MĂ«sonjtores sĂ« Korçës. Pas Revolucionit tĂ« XhonturqĂ«ve, kjo dramĂ« u ndalua tĂ« shfaqej e tĂ« mĂ«sohej nĂ« shkollat shqipe. Samiu, nĂ« vitin 1872 u bĂ« autori i tĂ« parit roman, me subjekt shqiptar nĂ« gjuhĂ«n turke, me titullin “Dashuria e Talatit me Fitneten”, i cili Ă«shtĂ« pĂ«rkthyer edhe nĂ« gjuhĂ«n shqipe. Kontribut tĂ« madh dha Sami FrashĂ«ri dhe pĂ«r krijimin e alfabetit dhe shkrimin e gjuhĂ«s shqipe. Nga tetori i vitit 1879, S. FrashĂ«ri drejtoi “ShoqĂ«rinĂ« e tĂ« shtypurit tĂ« shkronjave shqipe tĂ« Stambollit”.

Me vlera tĂ« mĂ«dha nĂ« arsenalin e kulturĂ«s dhe tĂ« historisĂ« sĂ« kombit tonĂ« tingĂ«llojnĂ« edhe sot e kĂ«saj dite shumĂ« letĂ«rkĂ«mbime tĂ« tij me disa atdhetarĂ« tĂ« kohĂ«s, tĂ« cilĂ«t luftonin me mjetet dhe bindjet e tyre pĂ«r çështjen e njĂ«simit kombit dhe tĂ« gjuhĂ«s shqipe. NĂ« pamundĂ«si pĂ«r t’i pĂ«rmendur tĂ« gjitha, do tĂ« ndalemi tek polemika e Sami FrashĂ«rit me Jeronim de RadĂ«n pĂ«r çështje jetike tĂ« kombit dhe tĂ« gjuhĂ«s shqipe. Ja, njĂ« pasazh i shkurtĂ«r nga ky letĂ«rkĂ«mbim: “VĂ«lla i dashur, De Rada. I pĂ«lqejmĂ« punĂ«t atdhetare qĂ« ke bĂ«rĂ« dhe kĂ«ngĂ«t qĂ« ke mbledhur. Por nuk jemi da- kord me mendimin tuaj pĂ«r ndarjen e gju- hĂ«s nĂ« tri degĂ«. Kjo ndarje, as nuk Ă«shtĂ« e nevojshme, as nuk duhet ta bĂ«jmĂ«, sepse gjuha shqipe Ă«shtĂ« njĂ« dhe e pandarĂ«, ashtu siç Ă«shtĂ« kombi ynĂ«â€. NĂ« vitin 1886 ai botoi librin shkollor “Alfabetarja e gjuhĂ«s shqipe” dhe “Shkronjtoren”(GramatikĂ«n e gjuhĂ«s shqipe). NdĂ«rsa nĂ« vitin 1888, librin tjetĂ«r shkollor “Gjeografia”.

GjatĂ« gjithĂ« jetĂ«s, ai botoi mbi 57 vepra tĂ« shkruara nĂ« gjuhĂ« tĂ« ndryshme tĂ« botĂ«s, por kryesisht nĂ« gjuhĂ«n turke. Edhe nĂ« gjuhĂ«n shqipe ai botoi shumĂ« libra, ndĂ«r tĂ« cilat me vlera tĂ« papĂ«rsĂ«ritshme mbetet traktati politik pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« e ardhme, pa pĂ«rmendur njĂ« fjalor tĂ« gjuhĂ«s sĂ« re shqipe, pĂ«rmbledhjen me kĂ«ngĂ« shqiptare “DĂ«shira” si dhe 11 libra tĂ« tjera me brendi shqiptare, tĂ« shkruara nĂ« gjuhĂ« tĂ« huaja, tĂ« cilat mbetĂ«n dorĂ«shkrime. Sami FrashĂ«ri, nĂ« ShqipĂ«ri thirrej me emrin Sami bej FrashĂ«ri, ndĂ«rsa nĂ« Turqi Shemsedin Sami bej. Ai ishte mendimtar i shquar i nacionalizmit shqiptar dhe njĂ« nga pionierĂ«t nacionalizmit turk. Bota e letrave globale e ka quajtur atĂ« babain e enciklopedisĂ« turke. NĂ« vitin 1884, ai u martua me Emine Velijen, e cila nĂ« vitin 1893 vdiq nĂ« njĂ« moshĂ« tĂ« re. Me tĂ« ai lindi 4 fĂ«mijĂ«. Samiu vdiq nĂ« 18 qershor tĂ« vitit 1904 nĂ« Stamboll, atje ku prehen eshtrat e tij edhe sot e kĂ«saj dite, pasi turqit vazhdojnĂ« ta quajnĂ«, jo vetĂ«m produkt tĂ« kulturĂ«s sĂ« tyre, por dhe krijues tĂ« enciklopedisĂ« turke.

Pa dyshim, qĂ« njĂ« nga kryeveprat me brendi shqiptare, qĂ« e bĂ«n mendimtarin dhe ideologun Sami FrashĂ«ri njĂ« nga figurat mĂ« tĂ« ndritura tĂ« kombit tonĂ«, Ă«shtĂ« traktati politik: “ShqipĂ«ria ç’ka qĂ«nĂ«, ç’ështĂ« dhe ç’do tĂ« bĂ«het”, si njĂ« manifest pĂ«r tĂ« ardhmen e kombit.

PĂ«r t’u njohur me vlerat historike, ideore dhe politike gjithĂ«kohore tĂ« kĂ«tij libri, tĂ« cilin e kemi bĂ«rĂ« objektin kryesor tĂ« kĂ«tyre shĂ«nimeve, mjafton tĂ« lexosh me vĂ«mendje brendinĂ« e tij, tĂ« ndarĂ« nĂ« tri pjesĂ« kryesore. Shfleton kĂ«tĂ« traktat historikopolitik, dhe tĂ« duket sikur rend bashkĂ« me ShqipĂ«rinĂ« dhe shqiptarĂ«t nĂ« tri nga epokat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« luftĂ«s dhe pĂ«rpjekjeve tĂ« tyre pĂ«r liri, bashkim dhe begati. Ky libĂ«r, botuar nĂ« gjuhĂ«n shqipe nĂ« Bukuresht, nĂ« vitin 1899, nĂ« fillim doli pa emrin e autorit. Por shpejt u mor vesh se autori i tij ishte ideologu i Rilindjes KombĂ«tare, Sami FrashĂ«ri. Kuptohet, emrin ai nuk e vuri pĂ«r shkak tĂ« censurĂ«s sĂ« PortĂ«s sĂ« LartĂ«. Por Samiu, edhe pse ishte nĂ«punĂ«s i kĂ«saj perandorie, nĂ« luftĂ« pĂ«r mbrojtjen e çështjes kombĂ«tare, nuk u mposht kurrĂ«. ËshtĂ« kjo arsyeja qĂ«, seria e veprave tĂ« botuara nĂ« gjuhĂ«n shqipe pĂ«r Sami FrashĂ«rin vazhdon tĂ« rritet pĂ«rherĂ«. AtĂ«, sĂ« afĂ«rmi, do ta plotĂ«sojĂ« mĂ« tej njĂ« seri e re prej 6 vĂ«llimesh, pĂ«rgatitur nga, akademiku. prof. dr. Xhevat Lloshi. Ky traktat politik, i cili Ă«shtĂ« fryt i pjekurisĂ« politike tĂ« Sami FrashĂ«rit, Ă«shtĂ« dokumenti bazĂ«, qĂ« ruan gjallĂ« platformĂ«n politike tĂ« Rilindjes KombĂ«tare Shqiptare.

NĂ« faqet e kĂ«tij traktati lexuesi i sotĂ«m njihet, jo vetĂ«m me projektin e guximshĂ«m tĂ« Samiut pĂ«r njĂ« ShqipĂ«ri tĂ« re, por edhe me ndjesitĂ« pĂ«r tĂ« kaluarĂ«n e lavdishme tĂ« kombit tonĂ«, pĂ«r varfĂ«rinĂ« dhe skllavĂ«rinĂ« qĂ« mbolli sundimi otoman dhe pĂ«r Ă«ndrrĂ«n e shpresĂ«n qĂ« kĂ«rkonte tĂ« pĂ«rçonte Samiu tek shqiptarĂ«t. Brendia e kĂ«tij libri, shkruar nĂ« tri pjesĂ«, bĂ«n skanerin e gjendjes sĂ« ShqipĂ«risĂ« dhe tĂ« popullit shqiptar nĂ« tri epoka tĂ« ndryshme, por qĂ« tĂ« tria kanĂ« njĂ« bosht tĂ« pĂ«rbashkĂ«t, ShqipĂ«rinĂ« e lirĂ« dhe tĂ« begatĂ«, ashtu siç e deshi dhe projektoi Rilindja KombĂ«tare dhe ideologu i saj, Sami FrashĂ«ri. FrymĂ«zimin pĂ«r pamvarsimin e ShqipĂ«risĂ« nĂ« ato kohĂ«ra tĂ« vĂ«shtira, ai e gjen tek e kaluara e lavdishme e vendit tonĂ«. Ai pĂ«rmend me krenari luftĂ«rat e IlirisĂ« dhe tĂ« Epirit kundĂ«r Aleksandrit tĂ« Madh, i cili nuk mundi t’i shtinte nĂ« dorĂ« trojet e TeutĂ«s, mbretĂ«reshĂ«s sĂ« IlirisĂ« dhe tĂ« Gentit, birit tĂ« saj, qĂ« u pĂ«rballĂ«n trimĂ«risht me dyndjet romake; luftĂ«rat e SkĂ«nderbeut, qĂ« i bĂ«nĂ« ballĂ« pushtimit turk pĂ«r 25 vite me radhĂ«. “ShqiptarĂ«t, shkruan Sami FrashĂ«ri, e kanĂ« mbrojtur gjuhĂ«n shqipe, jo me shkronja, as me dituri, por vetĂ«m me dliri
”.(9) NjĂ« faktor tjetĂ«r qĂ« e ndihmon popullin tonĂ« pĂ«r tĂ« kĂ«rkuar dhe realizuar mĂ«vetĂ«sinĂ« dhe lirinĂ«, Samiu e mbĂ«shtet tek e drejta e tij legjitime pĂ«r tĂ« qenĂ« njĂ« komb mĂ« vete dhe zotĂ«sinĂ« e shqiptarĂ«ve pĂ«r ta materializuar kĂ«tĂ« tĂ« drejtĂ«.

NjĂ« favor tjetĂ«r Ă«shtĂ« gjuha e pĂ«rbashkĂ«t, e ruajtur brez pas brezi si gjĂ«ja mĂ« tĂ« shtrenjtĂ«, edhe pse pushtuesit kanĂ« dashur ta asimilonin atĂ«. Samiu, gjuhĂ«n e sheh si shenjĂ«n themelore tĂ« njĂ« kombi. S’mund tĂ« ketĂ« ShqipĂ«ri pa shqiptarĂ«, ashtu siç nuk mund tĂ« ketĂ« shqiptarĂ« pa gjuhĂ«n shqipe, pa shkronjat shqipe dhe pa shkollĂ«n shqipe. Pushtuesit dhe shovenistĂ«t ballkanikĂ«, kanĂ« bĂ«rĂ« gjithçka qĂ« gjuhĂ«n shqipe ta zĂ«vendĂ«sonin me gjuhĂ«t e tyre, por nuk ia arritĂ«n kurrĂ«. PĂ«r Sami FrashĂ«rin, gjuha shqipe Ă«shtĂ« njĂ« nga gjuhĂ«t mĂ« tĂ« lashta dhe mĂ« tĂ« bukura tĂ« botĂ«s, prandaj duhet ta ruajmĂ« dhe pasurojmĂ« atĂ«. Ai besonte se ruajtja e kombit dhe e gjuhĂ«s shqipe Ă«shtĂ« nĂ« duart e shqiptarĂ«ve. Ndaj u bĂ«n atyre thirrjen: “TĂ« lidhim besĂ«n pĂ«r shpĂ«timin e kombit dhe tĂ« Atdheut!”.

PĂ«r t’u thelluar mĂ« tej nĂ« brendinĂ« e kĂ«tij manifesti politik demokratik tĂ« S. FrashĂ«rit pĂ«r tĂ« kaluarĂ«n, tĂ« sotmen dhe tĂ« ardhmen e ShqipĂ«risĂ«, mĂ« poshtĂ« do tĂ« ndalemi tek pasazhet e tri pjesĂ«ve tĂ« kĂ«tij libri. NĂ« pjesĂ«n e parĂ« ai ndalet tek origjina e hershme e kombit shqiptar. Ai thekson se shqiptarĂ«t janĂ« bij tĂ« hershĂ«m tĂ« EuropĂ«s. TĂ« parĂ«t tanĂ« janĂ« pellazgĂ«t, tĂ« cilĂ«t kanĂ« qenĂ« tĂ« pĂ«rhapur nĂ« tĂ«rĂ« Ballkanin, deri pĂ«rtej AzisĂ« sĂ« VogĂ«l. Gjuha e tyre i ngjan: latinishtes, italishtes dhe frĂ«ngjishtes, tĂ« cilat bĂ«jnĂ« pjesĂ« nĂ« familjen e gjuhĂ«ve Indo-Europiane. Besimi i tyre ka qenĂ« politeist. PellazgĂ«t ndaheshin nĂ« tre fise: ilirĂ«t, maqedonasit dhe thrakasit. IlirĂ«t, thekson Samiu, janĂ« tĂ« parĂ«t tanĂ«. PĂ«r tĂ«, trojet nga Vjosa deri nĂ« ArtĂ«, (ToskĂ«ria Jugore), quhet Epir. IlirĂ«t e Epirit, sqaron ai mĂ« poshtĂ«, flisnin shqipen e sotme. NĂ« kohĂ«n e romanĂ«ve dhe tĂ« bizantit, shkruan ai, u harruan emrat Iliri, Maqedoni dhe Epir. NĂ« vend tĂ« tyre nisi tĂ« pĂ«rdorej emri “Albani”, qĂ« vjen nga fjala e hershme shqiptare “ArbĂ«ni”. NdĂ«rsa emri “ArbĂ«ri” pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« shfaqet i pĂ«rdorur nga kronistĂ«t e bizantit, rreth shek.XI. QĂ« prej kĂ«saj kohe ShqipĂ«ria nuk i ka ndryshuar kufijtĂ« e saj, me pĂ«rjashtim tĂ« copĂ«timit qĂ« i bĂ«ri Kongresi i Berlinit, i cili, padrejtĂ«sisht, njĂ« pjesĂ« tĂ« ShoqĂ«risĂ« e ndau mes Malit tĂ« Zi dhe SerbisĂ«, pĂ«r tĂ« cilat Samiu ka besuar se njĂ« ditĂ« bota e arsyeshme do t’ia rikthente ShqipĂ«risĂ«. ShqipĂ«ria e hershme, sqaron S. FrashĂ«ri, dikur pĂ«rbĂ«hej nga disa mbretĂ«ri tĂ« vogla: ajo e KastriotĂ«ve (nĂ« KrujĂ«), e Toptanajve( nĂ« ArtĂ«), e Dukagjinit( nĂ« MalĂ«sinĂ« e ShkodrĂ«s), dhe e Muzakajve (nĂ« Myzeqe). Turqia, pĂ«r t’i sunduar sa mĂ« gjatĂ«, kĂ«rkonte t’i pĂ«rçante. Pasi mundi Gjon Kastriotin, i mori peng djemtĂ« e tij mes tyre dhe Gjergjin e vogĂ«l, i cili, edhe pse kur u mor peng ishte i mitur, nuk e harroi ShqipĂ«rinĂ«. Mbasi u kthye nga Turqia, ai e mbajti ShqipĂ«rinĂ« 25 vite larg kthetrave sulltanĂ«ve. Zulmin e tij triumfator Samiu do ta bĂ«nte shembull frymĂ«zimi pĂ«r shqiptarĂ«t e kohĂ«s sĂ« tij. Bashkimi i tĂ« gjitha principatave dhe i prijĂ«sve tĂ« tyre nga SkĂ«nderbeu do t’u shĂ«rbente shqiptarĂ«ve tĂ« kohĂ«s si shembulli i njĂ« rrugĂ« tĂ« vetme pĂ«r realizimin e Ă«ndrrave tĂ« tyre pĂ«r lirinĂ« e begatinĂ« e vendit. QĂ«llimi i idealizimit tĂ« kĂ«saj periudhe synonte tĂ« ngjallte tek shqiptarĂ«t krenarinĂ« kombĂ«tare, nĂ« njĂ« kohĂ« kur shumĂ« shqiptarĂ« pĂ«rjetonin njĂ« varfĂ«ri tĂ« thellĂ«, ndĂ«rsa pjesa tjetĂ«r e kishte pĂ«r turp ta quante veten shqiptar. Por shqiptarĂ«t, edhe pse gjuhĂ«n e tyre e shkruan vonĂ«, nuk e humbĂ«n kurrĂ« atĂ«, siç ndodhi me gjuhĂ«n e disa kombeve tĂ« tjera tĂ« botĂ«s.

E keqja mĂ« e madhe qĂ« i ka shoqĂ«ruar shqiptarĂ«t pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« gjatĂ«, thekson S. FrashĂ«ri, Ă«shtĂ« fakti qĂ« ata “kanĂ« punuar dhe luftuar pĂ«r tĂ« tjerĂ«t, dhe kurrĂ« pĂ«r veten”. PĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« gjatĂ« ata janĂ« vrarĂ« e prerĂ« pĂ«r turqit dhe grekĂ«t. A s’ështĂ« Sinan Pasha, ai qĂ« shkoi deri nĂ« Jemen pĂ«r tĂ« ngritur flamurin turk. A nuk ishin shqiptarĂ«t ata, qĂ« e derdhĂ«n gjakun lumĂ« pĂ«r grekun. PĂ«r tĂ« huajt, shqiptarĂ«t luftuan, jo vetĂ«m me pushkĂ«, por edhe me penĂ«. Filozofi i madh grek Sokrati, shkruan Samiu, Ă«shtĂ« maqedonas me gjak shqiptari. Po kĂ«shtu edhe Aristoteli. Shkrimtari turk Jahaja Beu kishte gjak shqiptari. Edhe Mehmet Aliu, qĂ« ringjalli Egjiptin, shqiptar ishte, thekson S. FrashĂ«ri. Nga kĂ«ta, vetĂ«m SkĂ«nderbeu ka bĂ«rĂ« gjithçka pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«. Prandaj, ai do tĂ« mbetet pĂ«rjetĂ«sisht shembulli dhe krenaria shqiptare.

NĂ« pjesĂ«n e dytĂ« tĂ« kĂ«tij traktati, Sami FrashĂ«ri i jep pĂ«rgjigje pyetjes â€œĂ‡â€™Ă«shtĂ« ShqipĂ«ria” e epokĂ«s qĂ« ai jetoi. NĂ« tĂ«, ai shpreh dhimbjen qĂ« ndjen pĂ«r shkak tĂ« zvogĂ«limit tĂ« trojeve të ShqipĂ«risĂ« nga dyndjet sllavo-romake dhe pĂ«rzierjen e asimilimin e njĂ« pjese tĂ« popullsisĂ« sĂ« saj. ShqipĂ«ria, shkruan Samiu, Ă«shtĂ« njĂ« copĂ« e sinesĂ« sĂ« Ballkanit, qĂ« shtrihet nĂ« JugLindje tĂ« EuropĂ«s. Ai Ă«shtĂ« njĂ« vend i vogĂ«l, por me njĂ« klimĂ« dhe faunĂ« tĂ« pasur, male tĂ« larta dhe fusha tĂ« gjera, me njĂ« tokĂ« pjellore e nĂ«ntokĂ« tĂ« pasur me minerale, me pyje tĂ« rrallĂ« dhe lumenj tĂ« shumtĂ« qĂ« i pĂ«rshkojnĂ« trojet tona, si trupin e njeriut, kapilarĂ«t e gjakut. Lumi qĂ« e ndan ShqipĂ«rinĂ« 2-milionshe nĂ« ToskĂ«ri dhe GegĂ«ri, tĂ« cilĂ«t bashkĂ«jetojnĂ« nĂ« njĂ« harmoni tĂ« plotĂ«, Ă«shtĂ« Shkumbini. BanorĂ«t e saj janĂ«, jo vetĂ«m trima e besnikĂ«, por edhe tĂ« zgjuar, punĂ«torĂ« e zanatçinj tĂ« rrallĂ«. “ShqiptarĂ«t kanĂ« gjithçka qĂ« i duhet njĂ« kombi. Jo vetĂ«m me kordhĂ« e gjak, por edhe me penĂ«, shpirt e art, ata kanĂ« shkĂ«lqyer nĂ« tĂ«rĂ« botĂ«n”.

MĂ«rgimi, ka qenĂ« njĂ« plagĂ« e rĂ«ndĂ« e shqiptarĂ«ve pĂ«r tĂ« gjitha kohĂ«rat. Ata detyroheshin tĂ« mĂ«rgonin deri nĂ« viset mĂ« tĂ« largĂ«ta tĂ« botĂ«s, por kryesisht drejt vendeve fqinjĂ« dhe tĂ« EuropĂ«s. Shkaku kryesore kanĂ« qenĂ«, jo vetĂ«m varfĂ«ria e tejskajshme, por edhe dyndjet e tĂ« huajve dhe pĂ«rndjekjet e persekutimet, tĂ« cilat e kanĂ« detyruar shqiptarin tĂ« marrĂ« arratinĂ«. ShumĂ« nga ata qĂ« morĂ«n udhĂ«n e mĂ«rgimit nĂ«pĂ«r botĂ« dhe EuropĂ« humbĂ«n edhe gjuhĂ«n,-thekson Samiu. ShqiptarĂ«t, shkruan mĂ« poshtĂ« ai, janĂ« shpĂ«rndarĂ« nĂ«pĂ«r botĂ« si zogjtĂ« e korbit, tĂ« shkelur e tĂ« robĂ«ruar nga kombet e tjera. Ishte koha, kur Turqia i shihte si tradhtarĂ« e jo si vĂ«llezĂ«r. Ata qĂ« dje, thekson Samiu, shkĂ«lqenin nga armĂ«t e agjenda dhe rrobat e arta, kanĂ« mbetur lakuriq e tĂ« pangrĂ«nĂ«. Ajo ShqipĂ«ri qĂ« dje udhĂ«hiqej nga prijĂ«sit shqiptarĂ«, tani shtypej nga tĂ« hujĂ«t. Edhe pse kishte njerĂ«z tĂ« zotĂ« e punĂ«torĂ«, vendi vuante pĂ«r bukĂ«n e gojĂ«s. ShumĂ« shqiptarĂ« tĂ« kohĂ«s kishin mohuar kombin dhe gjuhĂ«n. Por pĂ«r Sami FrashĂ«rin, kombi dhe mĂ«mĂ«dheu duhet tĂ« jetĂ« tipari themelor i karakterit tĂ« njĂ« njeriu. Ai qĂ« nuk e do kombin dhe mĂ«mĂ«dhenĂ« e tij, Ă«shtĂ« tradhtar e i lig, dhe si i tillĂ«, nuk mund tĂ« quhet njeri”.(47) PĂ«r shqiptarĂ«t besimi kalon në dorĂ«n e dytĂ«. KĂ«tĂ« e thotĂ« dhe atdhetari Pashko Vasa kur shkruan: “Besa e shqiptarit Ă«shtĂ« shqiptaria”. TĂ« ruash kombin do tĂ« thotĂ« tĂ« ruash gjuhĂ«n, sepse pa gjuhĂ« nuk mund tĂ« ketĂ« komb tĂ« mĂ«vetĂ«sushĂ«m. NĂ« kĂ«tĂ« libĂ«r, Samiu tregon edhe rreziqet qĂ« e kanosnin, nĂ« atĂ« kohĂ«, ShqipĂ«rinĂ«. TĂ« parĂ«t qĂ« nxisnin pĂ«rçarjen mes shqiptarĂ«ve ishin turqit. Ishte koha kur ortodoksit shqiptarĂ« i quanin grekĂ«. TĂ« njĂ«jtĂ«n gjĂ« bĂ«nin edhe grekĂ«t, tĂ« cilĂ«t myslimanĂ«t i quanin turq, duke harruar qĂ« shumĂ« trima shqiptarĂ« si Boçari e Xhavella falĂ«n gjakun pĂ«r çlirimin e GreqisĂ«.

Synimi ishte zhdukja e gjuhĂ«s dhe aneksimi i trojeve tĂ« ShqipĂ«risĂ« nga fqinjĂ«t tanĂ« shovinistĂ«. “Armiku, shkruan Samiu, kĂ«rkon tĂ« tĂ« marrĂ« lĂ«kurĂ«n, ndĂ«rsa miku rrobĂ«n”. ShqipĂ«ria dhe shqiptarĂ«t, nĂ« çdo kohĂ« kanĂ« pasur edhe miqtĂ« e admiruesit e vetĂ«, tĂ« cilĂ«t mĂ« shumĂ« se gjithçka, kanĂ« vlerĂ«suar virtytet e rralla tĂ« shqiptarit si besa dhe trimĂ«ria, zgjuarsia dhe krenaria. QĂ« kombi tĂ« ecte pĂ«rpara, rĂ«ndĂ«si tĂ« veçantĂ« pĂ«r S. FrashĂ«rin, ka ruajtja dhe shkrimi i gjuhĂ«s shqipe, sepse tipari kryesor i njĂ« kombi Ă«shtĂ« gjuha e shkruar. Prandaj shkruan: “NjĂ« gjuhĂ« qĂ« nuk shkruhet e nuk kĂ«ndohet, nuk Ă«shtĂ« gjuhĂ«. Prandaj, e para gjĂ« qĂ« na duhet tĂ« bĂ«jmĂ« pĂ«r ruajtjen e kombit, Ă«shtĂ« tĂ« shkruajmĂ« gjuhĂ«n tonĂ«â€. VetĂ«m Lidhja Shqiptare e Prizrenit, mundi ta realizojĂ« Ă«ndrrĂ«n e shqiptarĂ«ve pĂ«r shkrimin e gjuhĂ«s shqipe. Krijimi i alfabetit solli dhe çeljen e shkollĂ«s sĂ« parĂ« shqipe nĂ« Korçë, e cila mĂ« pas u shtri nĂ« gjithĂ« ShqipĂ«rinĂ«. Ajo qĂ« nga armiqtĂ« e ShqipĂ«risĂ« quhej marrĂ«zi, njĂ« ditĂ« u bĂ« realitet vetĂ«m nga shqiptarĂ«t. Edhe pse turqit e grekĂ«t bĂ«nĂ« çdo pĂ«rpjekje pĂ«r t’i mbyllur e penguar kĂ«to shkolla, vranĂ« dhe helmuan pĂ«rhapĂ«sit e shkronjave dhe tĂ« shkollave shqipe, ato morĂ«n udhĂ«n pa kthim drejt lulĂ«zimit tĂ« pandalshĂ«m.

NĂ« pjesĂ«n e tretĂ« tĂ« kĂ«tij traktati, Sami FrashĂ«ri na tregon: “Ç’do tĂ« bĂ«het ShqipĂ«ria”. NĂ« ato vite, sa tĂ« vĂ«shtira, aq dhe vendimtare pĂ«r fatin e tĂ« ardhshmes sĂ« vendit, ShqipĂ«ria nuk mund tĂ« flinte qĂ« ta zinin brenda gĂ«rmadhat e PerandorisĂ« Osmane, e cila i kishte ditĂ«t tĂ« numĂ«ruara. E vetmja shpresĂ« ishte groposja e kĂ«tij “kali tĂ« ngordhur”, qĂ« kishte nisur tĂ« binte erĂ«. TĂ« bashkĂ«jetoje me njĂ« perandori tĂ« dekompozuar,- thekson Samiu, do tĂ« thoshte tĂ« pranoje asgjĂ«simin e ShqipĂ«risĂ« dhe tĂ« gjithĂ« shqiptarĂ«ve pĂ«r sĂ« gjalli. ShqiptarĂ«t, mediton ai, janĂ« luftĂ«tarĂ« tĂ« mĂ«dhenj tĂ« Ballkanit. PĂ«r kĂ«tĂ« mjafton tĂ« pĂ«rmendim faktin, qĂ« njĂ« ushtri e vogĂ«l prej 200 mijĂ« luftĂ«tarĂ«sh mundi njĂ« hordhi pushtuese prej 500 mijĂ« ushtarĂ«sh, tĂ« armatosur deri nĂ« dhĂ«mbĂ«. Kjo tregon se ne jemi njĂ« komb i fortĂ«. Po, atĂ«herĂ«, pse duhet tĂ« vuajmĂ« nĂ«n thundrĂ«n e pushtuesit. ÇfarĂ« duhet tĂ« bĂ«jmĂ« qĂ« tĂ« jemi zot tĂ« vetvetes? Dhe pas kĂ«saj pyetjeje retorike, drejtuar vetes dhe gjithĂ« shqiptarĂ«ve vjen pĂ«rgjigjja: “E vetmja gjĂ« qĂ« na shpĂ«ton nga robĂ«ria, Ă«shtĂ« tĂ« lidhim besĂ«n pĂ«r bashkim”.

Prandaj bĂ«n thirrjen e fuqishme drejtuar gjithĂ« shqiptarĂ«ve, kudo qĂ« janĂ«: “O burra shqiptarĂ«. Mos vĂ«shtroni besĂ« e fe. TĂ« gjithĂ« jemi vĂ«llezĂ«r”!(65) Kjo thirrje e fuqishme pĂ«r bashkim, solli krijimin e Lidhjes Shqiptare tĂ« PrizĂ«renit, e cila u drejtua nga vĂ«llai i tij i madh, diplomati dhe luftĂ«tari kosekuent, Abdyl FrashĂ«ri. QĂ«llimi themelor i kĂ«saj Lidhjeje ishte krijimi i njĂ« ShqipĂ«rie autonome, dhe mĂ« pas e pavarur dhe ndalimi i copĂ«timit tĂ« mĂ«tejshĂ«m tĂ« vendit. NdĂ«rsa mĂ« poshtĂ«, S. FrashĂ«ri thekson: ‘’NĂ« se Perandoria nuk do tĂ« na lejojĂ« me hir, pĂ«r mĂ«vetĂ«sinĂ« e ShqipĂ«risĂ«, jemi gati tĂ« falim edhe jetĂ«n!’’. Ky traktat politik Ă«shtĂ« dhe njĂ« projekt pĂ«r krijimin e njĂ« shteti demokratik shqiptar. PĂ«r Sami FrashĂ«rin, ShqipĂ«rinĂ« nuk duhet ta drejtonin mbretĂ«rit dhe princat e huaj. TĂ« gjitha shtyllat kryesore tĂ« shtetit do tĂ« zgjidheshin me votĂ« demokratike.

Drejtimin e shtetit do ta merrte në dorë një Kryepleqësi e përzgjedhur nga njerëzit më të shquar dhe të devotshëm të vendit, i cili do të kryente edhe funksionin e Presidentit. Funksionin e Parlamentit do ta kryente një Këshill i Përgjithshëm, i cili do të bënte dhe shfuqizonte ligjet, do të miratonte buxhetin dhe qeverinë. Organi i tretë i shtetit do të ishte ekzekutivi, që do të kryente funksionin e qeverisë. Qeveria do të përbëhej prej 7 ministrash, njeri prej të cilëve do të ishte kreu i qeverisë. Ushtria duhet të ishte shqiptare, ku çdo shqiptar, nga 20-40 vjeç, duhet të kryente shërbimin e detyruar ushtarak. Kurse për Ministrinë e Diturisë thuhet se, shkollat bazë do të shtrihen në të gjithë Shqipërinë, ku fëmijët, nga mosha 7-13 vjeç do të kryenin arsimin e detyruar. Do të hapeshin shkolla të mesme gjithmësimshe dhe teknike për të gjitha profesionet dhe për mësimin e gjuhëve të huaja të Europës.

NĂ« kryeqytet do tĂ« çelej shkolla gjithmĂ«simshe ( universiteti); KĂ«shilli i Diturive(akademia) pĂ«r hulumtime e studime nĂ« fushĂ«n e historisĂ«, gjeografisĂ« e filologjisĂ« dhe njĂ« bibliotekĂ« kombĂ«tare. Ky traktat parashikonte edhe krijimin e MinistrisĂ« sĂ« PunĂ«ve tĂ« PĂ«rgjithshme, ku vend tĂ« dukshĂ«m tĂ« zinte programi pĂ«r zhvillimin e bujqĂ«sisĂ« dhe industrisĂ« sĂ« vendit, ku parashikohen punĂ«t pĂ«r ndĂ«rtimin e rrugĂ«ve, hekurudhave, krijimi i SkelĂ«s sĂ« DurrĂ«sit, pĂ«rpunimi i lĂ«ndĂ«ve tĂ« para dhe atyre minerale, tharja e kĂ«netave, ujitja etj. Parashikonte krijimin e BankĂ«s Qendrore dhe bankave tĂ« vogla. Çdo qytet do tĂ« kishte KatundarinĂ« e tij( qeverisjen lokal). KĂ«to ishin disa nga piketat kryesore tĂ« projektit tĂ« Sami FrashĂ«rit pĂ«r ta ngritur ShqipĂ«rinĂ« e re nga themelet. Dhe pĂ«r ta bĂ«rĂ« kĂ«tĂ« ShqipĂ«ri tĂ« pavarur dhe tĂ« begatĂ«, thekson ai nĂ« kĂ«tĂ« manifest politik, duhet shumĂ« pak. VetĂ«m dĂ«shirĂ« e vullnet. Por, thekson ai mĂ« poshtĂ«, “Çdo shqiptar duhet t’i dojĂ« vĂ«llezĂ«rit si dhe veten e tij. Ta mbushim vendin me shkolla dhe libra nĂ« gjuhĂ«n shqipe. KĂ«shtu do tĂ« ecim nĂ« rrugĂ«n e dlirĂ« tĂ« sĂ« drejtĂ«s sonĂ«. Nuk jemi bij njerkash, por bij tĂ« njĂ« nĂ«ne, qĂ« e ka emrin, ShqipĂ«ri, e cila ka njĂ« trup, njĂ« besĂ«, njĂ« mendje dhe njĂ« qĂ«llim.”

Ky është një mesazh i bukur, veçanërisht për politikanët e sotshëm, tepër konfliktualë, të cilët për pushtet i vështrojnë kundërshtarët e tyre si armiq të betuar. Ja, këto ishin ëndrrat më të bukura që ideologu dhe mendimtari i madh i Rilindjes Kombëtare Shqiptare, Sami Frashëri, materializoi në traktatin e tij politik për të ardhshmen e vendit të tij. Shumë nga ëndrrat dhe idetë e tij, sot janë bërë realitet. Me gjithë atë, në se ai, metaforikisht, do të ringrihej, nga shtrati i përjetshëm për të parë Shqipërinë e sotme që ai ideoi, ndoshta do të dëshpërohej thellë, kur të shihte se ajo, edhe pas gati 130 vjetësh, ende nuk është Shqipëria që donte, vetëm për shkak të qeverisjeve, politikave të gabuara dhe veçanërisht për shkak të pushtetarëve të papërgjegjshëm e të korruptuar, që më shumë kanë menduar për poltronin dhe pushtetin e vetë, se sa për popullin dhe vendin e tyre.

/Gazeta Panorama

The post Nga ToptanĂ«t te MuzakĂ«t, “mbretĂ«ritĂ«â€ e vogla tĂ« ShqipĂ«risĂ«, çfarĂ« shkroi Sami FrashĂ«ri pĂ«r origjinĂ«n e vendit tonĂ«: PellazgĂ«t u pĂ«rhapĂ«n nĂ« tĂ«rĂ« Ballkanin, deri pĂ«rtej AzisĂ« sĂ« VogĂ«l appeared first on Gazeta Shqiptare Online.

Nga Trieste nĂ« TiranĂ«/ HistoritĂ« e kompanive tĂ« famshme tĂ« sigurimeve! Sigurimi nĂ« bujqĂ«si ekzistonte para viteve ’90

✇Scan TV
By: SCAN TV
19 September 2024 at 18:08
*Nga Kreshnik KUÇAJ Tregu i sigurimeve nĂ« ShqipĂ«ri nis tĂ« zhvillohet nĂ« vitet ’20-‘30, kohĂ« vendi njeh njĂ« fazĂ« tĂ« re tĂ« zhvillimit ekonomik dhe tĂ« investimeve. NĂ« kĂ«tĂ« periudhĂ«, nĂ« qytetet kryesore tĂ« ShqipĂ«risĂ«, nĂ« TiranĂ«, DurrĂ«s, SarandĂ«, Korçë apo ShkodĂ«r, hapin filialet e tyre disa prej kompanive mĂ« tĂ« njohura tĂ« sigurimeve nĂ« botĂ«. JanĂ« fillimisht tregtarĂ«t shqiptarĂ«...

Historia e trishtĂ« e ish-tĂ« burgosurit tĂ« Spaçit: “Ndal, do tĂ« qĂ«lloj”, gjĂ«moi ushtari dhe


✇Gazeta Shqiptare
By: P. Gj.
19 September 2024 at 08:53

Tash nĂ« pleqĂ«ri, ndjej detyrim tĂ« rrĂ«fej tĂ« vĂ«rtetĂ«n time, ashtu siç e jetova. TĂ« flas pĂ«r burrat modestĂ«, qĂ« s’u mburrĂ«n ndonjĂ«herĂ« me bĂ«mat e tyre dhe pĂ«r tĂ« tjerĂ«t qĂ« regjimi u mbylli gojĂ«n e, i groposi nĂ« skĂ«rkat pa emra. NĂ« asnjĂ« rast s’marr pĂ«rsipĂ«r, tĂ« uzurpoj monopolin e sĂ« vĂ«rtetĂ«s apo, tĂ« pretendoj dafinat pĂ«r njĂ« ngjarje, ku qeshĂ« i pranishĂ«m rastĂ«sor, ndonĂ«se u rreka me shpirt tĂ« ndihja sadopak miqtĂ« e mi, qĂ« mĂ« shmangĂ«n me takt dhe me dashamirĂ«si: “Byrazer, hap sytë mos u pĂ«rzje
se edhe dy muaj e pak tĂ« kanĂ« mbetur”! Merak qĂ« m’u qep si hajmali, nga mĂ«ngjesi i datĂ«s 21, 22 dhe 23, maj 1974, madje mĂ« ndoqi edhe muajt nĂ« vijim, gjersa mĂ« liruan. SidoqoftĂ«, gjithĂ« ç’pashĂ« dhe dĂ«gjova ato tri ditĂ«, s’do doja t’i merrja nĂ« varr.

 

Hodhëm në kazan një vandak bujashka dhe morëm drejt daljes. Dhjetë metër më tej, u këmbyem me zjarrmëtarët që gjezdisnin frontet, të palosur nën peshën e argjilës dhe dinamitit, ato realizonin plasjet për turnin pasardhës
!

Po fekste.

“E shtymĂ« edhe sot”! – i foli territ Jemini.

“Ndihem i lodhur pĂ«r vdekje”, – u ankova.

“Byrazer, kĂ«shtu jemi tĂ« gjithĂ«, po bĂ«j si tĂ« bĂ«sh gjersa tĂ« bjerĂ« çanga”! – mĂ« dha zemĂ«r ai.

Pa reshtur zhaurima e gurëve mbi llamarinat e trimozhës, nga fundi i përroit, erdhën do tinguj metalikë, si të dilnin nga gryka e pusit, shpuan terrin nga ngushtica, morën terma kodrës dhe u përndanë shpateve. Ishte çanga e kampit, një predhë bronzi e kalibrit të madh, që e kishin varur në shtyllën para kuzhinës. Oshtima bronzërishte përçoi si rrymë elektrike notat e shqyera, jehonat e të cilave u ngërthyen në thepat e gjembave të rrethimit dhe qarkuan kodrën.

U drithërua terri, ajri u trand dhe yjet ngrinë në firmament. Kuisja e çangës dhe oshtima bronzërishte, trembi një hut që ndeu flatrat dhe iu sul hutueshëm galerave të braktisura. Ca shpezë burgu u ngritën fluturim dhe humbën gëmushave të burgosura. Zgjuan edhe ushtarët në karakollë, që ua kujtuan detyrën për të cilën i ushqenin me bukë gruri:

“Ndal! N-d-a-l, se do tĂ« qĂ«lloj”! ushtoi kori i tyre.

“Hu-hu, ciu-ciu”, iu gjegj kĂ«rcĂ«nimit klithma e hutit dhe xhumba e zogjve.

“Ndal! N-d-a-l, se do tĂ« qĂ«lloj”! sĂ« dytĂ«n ushtarĂ«t, por huti tashmĂ« ish strehuar nĂ« burgun e vet, ndĂ«rsa shpezĂ«t u platitĂ«n nĂ« shkurret e burgut, pa kaptuar tabelat e “ndalim-kalimit”, duke ua lenĂ« ngrehur çarkun e pushkĂ«ve ushtarĂ«ve tĂ« burgut.

Pa u shuar ende jehona e bronzit, nisĂ«n fishkĂ«llimat: “fiu-friu”. Me to u pĂ«rzien edhe ulĂ«rimat e Malos: “Turni i parĂ«, çohu”, sĂ« bashku kaptuan rrethimin gjembaçë dhe u plasĂ«n nĂ« pllajĂ«n pĂ«rbri, ku zgjuan njĂ« kĂ«ndes, qĂ« ua ktheu: “ki-ki-ri-ki”.

“Fiu-friu”, “turni i parĂ« çou”, “ki-ki-ri-ki” oshtiu gryka e Gurth-Spaçit.

“Pa-pa-pa, ç’tenor i shkĂ«lqyer”! – simfonia mĂ«ngjesore e burgut, e magjepsi Esat KalĂ«n.

“Cili, kaposhi”?

“Jo, tellalli”!

“Ç’na the, ai tĂ« çjerr veshĂ«t, me tonin e ngjirur”!

“S’ke vesh muzike ke ti, or mik”!

Ai do bĂ«nte tĂ« rĂ«nkonin edhe tĂ« vdekurit e varrosur nĂ« varret e burgosur, me atĂ« zĂ« tĂ« çjerrĂ«, ma thotĂ« mendja do t’u trandej gjumi edhe tĂ« ndjerĂ«ve tĂ« lirĂ« matanĂ« kojkĂ«s, kur dĂ«gjojnĂ« kĂ«to hingĂ«llima.

Fishkëllimave të bilbilave, oshtimës së bronzit, ulërimave te Malos dhe kiki-ri-ki-ve të këndesit, iu shtuan britmat e ushtarëve dhe rrapëllimat e gurëve mbi llamarinat e trimozhës, që bënë të uturinte lugu.

“Ç’na hĂ«ngrĂ«n ymrin kĂ«to oshtima, bubullima, fishkĂ«llima, britma, ulĂ«rima, klithma, krisma, rrufe, batare, sharje, shkarje, rrĂ«zime, rrĂ«nime, gjĂ«mime, rĂ«nkime, dhimbje, plasje, vrasje, shembje, vdekje, o Zot”! – u ankua Esati.

“VĂ«rtet s’na u ndanĂ«â€! – i mbajta iso unĂ«.

“Ç’po thua”?!

“PĂ«rsĂ«rita ç’ka the zotĂ«rote, na u qepĂ«n tĂ«rĂ« jetĂ«n”!

“Edhe pĂ«rtej”!

“Ka edhe mĂ«â€?

“NĂ« pĂ«rtej jetĂ«â€?

“Po mĂ« pas”?

“E di Partia”!

“Cila Parti, o derdimen”?

“Partia e PunĂ«s, qĂ« s’le mal pa çarĂ« e det pa tharĂ«â€! – Esati ngjeshi grushtin nĂ« ballĂ« dhe shkĂ«rbeu komunistin e devotshĂ«m.

“Gati-tu! – shpotita unĂ«.

“NĂ« emĂ«r tĂ« PartisĂ« dhe shokut Enver, pĂ«rherĂ« gati”! – plotĂ«soi ai.

“Edhe nĂ« emĂ«r të  popullit, qĂ« na hoqi lirinĂ«â€!

“Do ta qepĂ«sh buçen zotĂ«rote, se ma hĂ«ngre 731-shin e Kodit Penal tĂ« RepublikĂ«s Popu
”!

“TĂ« KinĂ«s”?

“TĂ« ShqipĂ«risĂ« Socialiste
”!

Ndërkaq, gara mes gjelit dhe tellallit, mori përmasa të papara.

“Ku e lamĂ« Esat”?

“Sh-sh-sh-t, dĂ«gjo Malon ç’thotĂ« dhe si po ja kthen kĂ«ndesi”!

“Varu torbĂ«n, m’u qepĂ«n sytĂ« dhe po mĂ« uturin koka”.

“Pusho tĂ« thashĂ«, se burgu ka veshĂ«â€Šâ€!

“Burgu po, por qeveria Ă«shtĂ« shurdhe”!

“Do ta mbyllĂ«sh sqepin ti, apo
”?! – gjoja m’u ngrefos Esati dhe bĂ«ri tutje. Peisazh mĂ«ngjesor, pesĂ« sahati. Do tĂ« prisnim edhe dy orĂ«.

“Dy orĂ«â€? -“O-u-ah, s’na duhet ora”,- shprehej Arshini, dhe Esati: “E di Partia”, sepse nĂ« fakt, fushĂ«n e saj e kishin zĂ«vendĂ«suar me gĂ«zhojĂ«n e topit dhe zemberekun me fyçkĂ«n e Malos, teksa Partia na ngopte me tingĂ«llima, fishkĂ«llima, hingĂ«llima, kapĂ«rthyer me Ă«ndrra burgu dhe me shpresa tĂ« shuara, spĂ«rkatur me duhmĂ« pecesh tĂ« shtrĂ«nguara, me erĂ« pordhash dhe fendĂ«sh burgu, qĂ« fĂ«lliqnin si lĂ«fyt gjirizi.

Poshtë rrëzomës nisën ecejaket.

Nga gryka e galerisĂ« shpĂ«rthyen avuj dhe gazra tĂ« burgosur nĂ« rropullitĂ« e nĂ«ntokĂ«s, u nderĂ«n mbi humbĂ«tirĂ«n Spaçiane, si mbi njĂ« oxhak gjigant. Teksa era e burgosur orvatej t’i rrĂ«mbente e t’i davariste, pa mundur t’i shtynte tej gjeratores, masa avullore tĂ«rhuzej si kalĂ« i kllaposur pas lakut, vĂ«rtitej rreth strumbullarit imagjinar, pa u shkĂ«putur dot, kurse gulshi i rikthente sĂ«rishmi nĂ« grykĂ«n ku kish zĂ«nĂ« fill. Mblodha rreth trupit peliçen e lagur nga avujt, e vesha dhe u struka pas cepit tĂ« barakĂ«s, ku mĂ« kotĂ«n gĂ«rhimat monotone tĂ« policit, qĂ« depĂ«rtonin plasat e dhogave tĂ« pa-puthitura.

M’u qepĂ«n sytĂ«.

Humba në boshllëkun pa caqe.

NdĂ«rkaq, njĂ« gojĂ« e shqyer me dhĂ«mbĂ« çakallozĂ« dhe sy gjigant sa perimetri i galerisĂ«, m’u fanit pjerrtas dhe hungĂ«riu:

“Oh-oh-oh, s’mĂ« shpĂ«ton dot kĂ«tĂ« here”!

“Kush qenkeni ju, zotĂ«ri”?

“UnĂ«? Polifemi”!

“Ah, tĂ« kujtova prokurorin”!

“Ha-ha-ha, prokuror!? UnĂ« jam mĂ« tepĂ«r se aq, jam GjĂ«mimi”!

“PĂ«rshĂ«ndetje zoti GjĂ«mim”! – i shtriva dorĂ«n.

“Duhet tĂ« hidhĂ«rohesh! – tĂ«rhoqi putrĂ«n leshatake. Pse po tĂ«rhiqesh”?!

“S’i zĂ« besĂ«, asnjĂ« njeriu mbi tokĂ«â€!

“UnĂ« jam nĂ«ntokĂ«â€!

“Bukuri, tĂ« kam pranĂ«â€!

“ZotĂ«ri, jam politikan unĂ«â€! – u mburra me shpresĂ« mos e sugjestionoja.

“Mrekulli, njĂ« armik mĂ« pak”! – zgurdulloi syrin gjigant dhe skĂ«rmiti çatallĂ«t.

“Zoti Polifem, nuk erdha vetĂ«, po mĂ« shtinĂ« nĂ« burg”! – iu ankova duke u dridhur.

“Ç’na the, ore!? UnĂ« kam mijĂ«ra vjet nĂ« terr, mĂ« zi se nĂ« burg”!

“S’tĂ« kam faj unĂ«â€.

“MĂ« nxorĂ«t kokĂ«rdhokun”!

“Ohu-u, mesele e vjetĂ«r”! – desha ta çorientoja.

“S’harrohet e shkuara”!

“E drejtĂ«, s’harrohet”!

Ai turfulloi dhe krijoi njĂ« vorbull tĂ« fuqishme. – “MĂ« kujtuat qorr, hĂ«â€?

UnĂ« heshta, ai shtoi: – “Okulisti mĂ« kuroi mirĂ« e bukur”! – syri i xhamtĂ« u zmadhua sa hyrja e galerĂ«s.

“MĂ« bĂ«het qejfi”!

“Mos tĂ« tĂ« bĂ«het fare, sepse do tĂ« kullufis”!

“PĂ«rse e ke zĂ«nĂ« me mua”?

“Je stĂ«rnip i OdisesĂ«â€!

“Ha-ha-ha, gabohesh zoti Polifem, stĂ«rnip i tij, Ă«shtĂ« Odhiseu”! “Cohu”! – u rreka tĂ« mbrohem.

“Po ti, a je ballkanas”? – pyeti papritmas.

“Padyshim, por shqiptar”!

“Me ju epirotĂ«t e kam, keni hak pĂ«r tĂ« larĂ«â€!

“Merre te komunistĂ«t, qĂ« na i kanĂ« bĂ«rĂ« borxh tĂ« dyve”!

“Te cilĂ«t”?

“Ajo farĂ« e keqe, ty tĂ« prishi shpellĂ«n, neve na futĂ«n nĂ«n dhe”!

“JanĂ« raca ime, o qorr”, – dhe shqeu gojĂ«n kaba.

U kruspullosa pas shkëmbit-greminë, kërkova ndonjë dash të fshihesha nën bark, por shkreti. Shkreti dhe
 shkreti.

Vetëm ne të dy, unë dhe Polifemi.

“Çohu se erdhi turni”!

“Jo, jo, jo
”!

“Eja se do ikim”!

“TĂ« lutem, tĂ« lutem
”- dhe shtriva duart drejt ciklopit.

“Ç’alanisesh kĂ«shtu, o kokĂ«-Ă«? Mblidh dhitĂ«, se mĂ« shkule mustaqet, bre”! Qimet e pĂ«rforcuara me pluhur shkĂ«mbi, gati mĂ« fshikĂ«n veshin.

“Çohu, mo”! – britma mĂ« çau daullen.

Pashë në të çarat e dhogave, por polici kishte fuguar, teksa galeria e gjerë si shpellë Polifemi dhe shfrynte avuj të zbardhëllemë.

Qjer ne udhën kryesore eca i kalamendur.

“Si keni ndje burra”, ngjatjetoi dikush, “ditĂ«n e mirĂ«â€, ja ktheu njĂ« tjetĂ«r.

“DitĂ« qenka”!?

“MĂ«ngjes, or tungjatjeta”!

“E dija natĂ«â€!

“Zoti ju ruajt e, dalshit shĂ«ndoshĂ«â€, pĂ«rshĂ«ndetĂ«n tĂ« njohur e tĂ« panjohur.

“Ruhuni nga Polifemi or miq, se m’u duk i uritur”! i kĂ«shillova, po vargani vazhdoj drejt shpellave, pa ma vĂ«nĂ« veshin, ndĂ«rsa tĂ« tjerĂ«t zbrisnin teposhtĂ« brinjĂ«s.

U vara i hallakatur në shkallaret shtufore.

Isha i shterur gjer nĂ« asht. Çizmet mĂ« rĂ«ndonin si gjyle galerianĂ«sh, ndĂ«rsa nĂ« veshĂ« gumĂ«zhinin gjinkallat, qepallat m’u varĂ«n si qeska qelbi.

Somnambul kalova portĂ«n dhe mbĂ«rrita nĂ« fjetore, ku u gremisa mbi jatakun me kashtĂ« pa larĂ«, pa shtĂ«nĂ« gjĂ« nĂ« gojĂ«, madje pa u zhveshur fare dhe u zhyta nĂ« humbĂ«tirĂ«n pa dritĂ«. Trushkartisur, s’ndjeva as zhaurimat dhe as trak-trakun e nallave mbi çimento, bile as ulĂ«rimat e tellallit kur thirri drekĂ«n.

Turni i parë qe kthyer, ndërsa kishin ngrënë drekë.

“Çohu se vajti akshami, s’tĂ« del koha as pĂ«r nĂ« hale”! – mĂ« shkundi Nuni.

“Ç’ka bĂ«rĂ« vaki, o BishĂ«â€?! – e pashĂ« sy shqyer.

“Ka ardhur njĂ« ekip nga Komiteti Qendror pĂ«r eksperiencĂ«, nga zotĂ«ria juaj”?

“Ç’po thua”? – u mbĂ«shteta nĂ« brinjĂ« sy mbufatur.

“TĂ« kam thĂ«nĂ« xhani im, janĂ« tĂ« tepĂ«rt librat nĂ« burg”!

“Librat”? – instinktivisht futa dorĂ«n nĂ«n jastĂ«k, preka librin dhe u qetĂ«sova.

“Ik shurrohu, se qelbe jatakun”! – veshi nallanet dhe shtoi: – “Me ç’duket, ma hĂ«ngre birucĂ«n sot”!

“Pse, u dha sinjali pĂ«r apel”?! – pyeta i shtangur.

“Jo ore, do tĂ« merrnin dorĂ«n ty”!

U shtrova mbi jatak. Petrit Hoxha, përgjegjësi i fjetores, po zgjonte ata që kish mundur gjumi.

“U ngrite, o çun”? – mĂ« pa me keqardhje.

“Me tĂ« keq, or xhaj”!

“Epo, i ka burgu kĂ«to”! – dhe bĂ«ri mĂ« tej.

U çova vrik, vesha opingat dhe mora teposhtĂ« pĂ«r nga nevojtoret, ku sa s’u plasa me Zaken.

“U ngrite, o çapaçuli i Zakes”? S’i ktheva pĂ«rgjigje.

“PĂ«r ku kĂ«shtuzĂ«, mo”? – pĂ«r sĂ« dyti.

“NĂ« banjĂ«, ku tjetĂ«r”?

“Si po kalamendesh zotĂ«rote, do piqesh me ushtarin”!

“Leri shakatĂ«, kam qenĂ« turni i tretĂ«â€!

“Ujku qorr, tĂ« del vet nĂ« shteg, futi njĂ« plumb mollaqeve dhe pesĂ«mbĂ«dhjetĂ« ditĂ« leje, qelepir”!

“Jam i lodhur, or mik”!

“Kthehu, qĂ« tĂ« ndjek tersi tynĂ«â€! – mĂ« zuri pĂ«r bĂ«rryli dhe mĂ« shtyu drejt barakĂ«s. – “KĂ«tejza, mo”! Stopova buzĂ« rrĂ«pirĂ«s, ku desh shkapĂ«rceva berberhanĂ«n dhe mora teposhtĂ«n.

“Ndal! Pra-pa ktheu, se do tĂ« qĂ«lloj”! gjĂ«moi ushtari nga truproja.

“Ej dreq, çdo ky me mua? Apo mĂ« pandeh rrul, pse jam kokĂ«qethur? Helbete jemi moshatarĂ«â€?!

“Plasi sytĂ« o vĂ«rsnik, unĂ« jam i burgosur politik”!

“Nda-a-a-l, se do tĂ« qĂ«lloi”! pĂ«r sĂ« dyti ushtari.

Zakja mĂ« kapi pĂ«r mĂ«nge dhe mĂ« shtyu drejt nevojtores. “Brr, brrrr, brrrrr
Brram, brr-rr-um, bĂ«rr-rrr-dam”.

U struka në strehën-nevojtore.

Brr-rr, prr-rromb, prr-rrumb, pëf-fff
!

“Po qĂ«llon, Ă«h”! – aroma e jashtĂ«qitjeve, m’i pruri zorrĂ«t nĂ« grykĂ«. – “Mbaje dorĂ«n, or burrĂ«â€! Brr, brr-rr, brrrrr
Brram, brr-rram, bĂ«rrr-rrr-dam.

“ErĂ« baruti kjo”?

Brr, brr-rr, pëf-fff
Brram, brr-rram, bërrr-rrr-dam.

“Kujdes o moshatar, do vrasĂ«sh tĂ« tjerĂ«t”!

Krr brr-rr, pëf-fff
Brram, brr-rram, bërrr-rrr-dam.

“MirĂ« se mua mĂ« paske zĂ«t, ngaqĂ« s’erdha rekrut me ty, po ç’ke me prrr-rr-domb, prr-rrdumb, pĂ«f-fff
! Ç’erĂ« ka baruti”?

Prr brr-rr, pëf-fff
! Brram, brr-rram, bërrr-rrr-dam. Baruti apo muti?

Brr, brr-rr, pëf-fff
Brram, brr-rram, bërrr-rrr-dam.

“Na vrave, or burrĂ«â€!

“S’vritet robi me pordhĂ«, or cull”? – doli njĂ« zĂ« nga kthina ngjitur.

“Jo”! – ia ktheva.

“Thiu do plumb, or ta marsha”! – vazhdoi i padukshmi.

“Padyshim”! – pohova.

“UnĂ« veç pordhĂ« kam”! – brr-rr-rr-rram, brrump, brromp, pĂ«fff, pufff. – “Po qĂ«llon ushtari
”!

“Jam ftohĂ« ligsht! MĂ« ka xanĂ« barku, or shoq”!

“Si the”? – pyeta me ankth.

“Jam plevitos keq, jam plak njitash”! – “Ah, ah-hh”!

Një kokë e mbledhur me turban u dha në kthinën përbri, bëri ca hapa me poture ndër këmbë dhe u rikthye në tharkun nga doli.

“O Zot, vdiqa”! – brr-rr-rram, brr-rromb, pĂ«ff, puff! – “Oj nana jĂ«me”!

“TĂ« vrau”? – pyeta i merakosur.

“MĂ« griu, or burrĂ«â€!

“MĂ« fal, e kishte me mua, sepse s’prita tĂ« shkoja ushtar”!

“Gjynah eh burrĂ«, ti je ala i ri”! Memorie.al

The post Historia e trishtĂ« e ish-tĂ« burgosurit tĂ« Spaçit: “Ndal, do tĂ« qĂ«lloj”, gjĂ«moi ushtari dhe
 appeared first on Gazeta Shqiptare Online.

I dërguari i Ismail Qemalit në Konferencën e Londrës më 1913, kush ishte ministri i Jashtëm i Perandorisë Osmane dhe miqësitë e tij me personalitetet evropiane

✇Gazeta Shqiptare
By: P. Gj.
18 September 2024 at 14:45

ENVER KUSHI

FERID HUDHRI DHE DRITËSIMI PREJ TIJ I VËLLEZËRVE DINO

I.

ShumĂ« vite mĂ« parĂ«, atĂ«here kur kapĂ«rceja nga mosha e femijĂ«risĂ« nĂ« atĂ« tĂ« rinisĂ« sĂ« hershme, historia dhe gjeografia e ÇamĂ«risĂ«, mĂ« kanĂ« ardhur nĂ« dy forma: Me atĂ« tĂ« rrĂ«fimeve dhe Ă«ndrrave. E para ishte mĂ« konkrete dhe nĂ« trurin tim, shtresa – shtresa zinin vend rrĂ«fime nga mĂ« tĂ« çuditshmet, pĂ«r vendlindjen e gjyshĂ«rve dhe prindĂ«rve tĂ« mij, pĂ«r qytetin e Filatit, qĂ« ishte shumĂ« pranĂ«, lindjet dhe dasmat, kĂ«ngĂ«t dhe vallet çamiko, fiset, plakat, qĂ« mblidheshin nĂ« lagjen “Breg” dhe qĂ« andej vĂ«shtronin Korfuzin qĂ« netĂ«ve llamburiste, apo shihnin tutje si nĂ« mjegull GumenicĂ«n dhe pĂ«rpara grykĂ«derdhjen e lumit Kalama nĂ« detin Jon. NdĂ«rsa ÇamĂ«ria nĂ«pĂ«rmjet Ă«ndrrave mĂ« ka ardhur si pĂ«rtej reve. Ajo vinte mĂ«ngjeseve, teksa tĂ« ulura pĂ«r tĂ« pirĂ« çajin e manxuranĂ«s, gjyshet e mia, ose mysafiret e ardhura, tregonin Ă«ndrrat qĂ« kishin parĂ«. Ato fillonin kĂ«shtu: “Ëndrra mĂ« shpuri mbrĂ«mĂ« nĂ« Spatar. Frap dhe m’u bĂ« njĂ« si feksmĂ«(dritĂ«). Dhromi m’u bĂ« tĂ«rĂ« drita. Edhe Spatari, edhe Filati kĂ«shtu m’u bĂ«. Dhe nĂ« Ă«ndĂ«rr mĂ« erdhi furra, ku Nesua dhe Zelua po nxirrnin bukĂ«t e pjekura
”.

Ata, nĂ« Ă«ndrrat qĂ« tregonin mĂ«ngjeseve, dukej se çmalleshin me vendlindjen e tyre, takoheshin dhe flisnin me tĂ« vdekurit, risillnin me saktĂ«si, deri nĂ« detaje, gjithçka qĂ« kishin parĂ« gjatĂ« natĂ«s


Pastaj vitet shkonin dhe megjithĂ«se lexoja shumĂ«, rrallĂ« gjeja nĂ« ato qĂ« lexoja ÇamĂ«rinĂ«, historinĂ«, kulturĂ«n, personalitetet e dramat e saj. Kjo mĂ« trishtonte, deri nĂ« dhimbje, sepse mĂ« dukej, sikur jo vetĂ«m njĂ« populli rrĂ«njĂ«shkulur, por edhe pa histori dhe identitet. Mbaj mend, qĂ« herĂ«t m’u hapĂ«n dy porta qĂ« lidheshin me DinastinĂ« Dino. PortĂ«n e parĂ«, ma hapi nĂ«na ime, ndĂ«rsa tĂ« dytĂ«n, Ferid Hudhri, mĂ« 2 shtator tĂ« vitit 1979, nĂ« njĂ« shkrim tĂ« botuar nĂ« gazetĂ«n “Drita”. Dhe para se tĂ« rrĂ«fej pĂ«r kĂ«to dy porta, qĂ« mĂ« njohĂ«n me DinejtĂ«, dua tĂ« pĂ«rmend edhe njĂ« fakt tjetĂ«r pĂ«r DinastinĂ« Dino. Atyre u jam qasur disa herĂ« pranĂ« dhe mĂ« Ă«shtĂ« dukur sikur qĂ«ndroja nĂ« kĂ«mbĂ«t e njĂ« mali tĂ« lartĂ«, apo brigjeve tĂ«rĂ« dallgĂ« tĂ« deteve. Nuk e di, se pĂ«rse ata mĂ« janĂ« shfaqur dhe rishfaqur mes mjegullave tĂ« kohĂ«rave, herĂ«-herĂ« tĂ« largĂ«t, tĂ« rrethuar me mistere dhe herĂ«-herĂ« mĂ« pranĂ« dhe mĂ« tĂ« qartĂ« dhe madhĂ«shtorĂ«. Dinot jetuan kohĂ«rat e vrulleve tĂ« mĂ«dha tĂ« shekullit XX, revolucionet, dalldisjet ideologjike, qĂ« nga komunizmi, deri nĂ« ato anarkistet, fashiste e naziste, apo luftĂ«rat botĂ«rore. TĂ« rritur dhe edukuar nĂ« njĂ« familje tĂ« madhe, pĂ«r tĂ« thĂ«nĂ« mĂ« e madhja e ÇamĂ«risĂ«, ushqyer me kulturat e Lindjes dhe PerĂ«ndimit, shkolluar dhe madhuar nĂ« mjedise intelektuale, ata u bĂ«nĂ« personalitete tĂ« shquara nĂ« fusha  tĂ«  tilla, si  letĂ«rsi, artet figurative, kinematografi etj. Jeta e tyre ka edhe dallgĂ«zime, vetmi, ankthe, dhimbje, por jo thyerje, apo nĂ«nshtrim tĂ« fatit. Dinot kanĂ« shumĂ« nĂ« personalitetin dhe veprĂ«n e tyre, nga LopĂ«si, Paramithia dhe veçanĂ«risht ata tĂ« degĂ«s sĂ« PrevezĂ«s, nga dielli i bukur i kĂ«tij qyteti, por dhe nga fisnikĂ«ria, bujaria, shpirti krijues, i butĂ« e plot pĂ«rmallim e melankoli i çamĂ«ve, apo dhe krenaria dhe shpirti rrebel i kĂ«saj popullsie.

Duke zotëruar gjuhët dhe kulturat e mëdha të kohës, tre vëllezërit Dino u njohën dhe miqësuan me disa nga personalitetet e mëdha të kulturës europiane, turke e më gjerë. Ata e ndjenë vehten të barabartë në sallonet aristokratike të Stambollit, Moskës, Zyrihut, Athinës, Romës, Parisit, Vjenës etj.

Nipi i tyre, intelektuali fin dhe aristokrat, Jusuf Vrioni, ka ta drejtĂ«, qĂ« siç shkruan Luan Rama, ka thĂ«nĂ«: “NĂ« dhjetĂ« veta tĂ« kĂ«saj familjeje, dy apo tre spikasin pĂ«r madhĂ«shtinĂ« e tyre”.

II.

RrĂ«fimi i nĂ«nĂ«s sime pĂ«r LLixhat e Elbasanit dhe zonjĂ«n e rĂ«ndĂ« nga dera e Dinejve tĂ« ÇamĂ«risĂ«, mĂ« vjen herĂ«-herĂ« i mjegullt dhe herĂ«-herĂ« i qartĂ«. RastĂ«sia e kishte sjellĂ« qĂ« nĂ«na ime nĂ« fillimvitet ’50, tĂ« shekullit qĂ« lamĂ« pas, nuse e re atĂ«here, tĂ« takonte zonjĂ«n e Dinejve. NĂ« kujtesĂ«n e saj ruhej imazhi i gruas aristokrate, hijeshia e moshĂ«s, delikatesa nĂ« sjellje dhe nĂ« tĂ« folur. NĂ«na ime nĂ« shoqĂ«rinĂ« e zonjĂ«s, magjepsej jo vetĂ«m nga e folura karakteristike e dialektit çam, por edhe nĂ« kujtimet e sĂ« kaluarĂ«s, qĂ« ajo rrĂ«fente, duke sjellĂ« lavdinĂ« e njĂ« dere tĂ« madhe, pinjollĂ«t e sĂ« cilĂ«s ishin shpĂ«rndarĂ« nĂ« Turqi dhe nĂ« disa vende tĂ« EuropĂ«s. Zonja nga Preveza rrezatonte nĂ« mjediset e Llixhave tĂ« Elbasanit fisnikĂ«ri, hijeshi, kulturĂ«. Ajo kujtonte femijĂ«rinĂ« dhe rininĂ« e saj tĂ« lumtur, ditĂ«t me diell tĂ« PrevezĂ«s, AthinĂ«s dhe Stambollit, shirat e Parisit dhe trishtimin grit Ă« dimrave nĂ« qytete tĂ« ndryshme europiane. Pastaj martesĂ«n dhe dasmĂ«n madhĂ«shtore, krushqit me kostume çame, vallet e bukura tĂ« grave, kafazin e zbukuruar qĂ« e mbanin djem tĂ« fuqishĂ«m. PĂ«r fat tĂ« keq nĂ«na ime nuk e mbante mend emrin e zonjĂ«s nga Preveza.

KĂ«tij rrĂ«fimi po i shtoj edhe atĂ« tĂ« Vera Ibrahimit, e cila vite mĂ« vonĂ«, kur punonim nĂ« njĂ« zyrĂ« nĂ« Muzeun Historik KombĂ«tar, do tĂ« mĂ« jepte tĂ« plotĂ« portretin e njĂ« zonje tĂ« Dinejve, jo tĂ« gjallĂ«, por tĂ« vdekur. BĂ«het fjalĂ« pĂ«r nĂ«nĂ«n e intelektualit dhe pĂ«rkthyesit tĂ« mirĂ«njohur, Jusuf Vrioni, e cila vinte nga Dinastia Dino. E saktĂ« nĂ« tĂ« folur, Vera Ibrahimi, nĂ« rrĂ«fimin e saj si shkrimtare, kthehej e rikthehej nĂ« ditĂ«n ku nĂ« ShtĂ«pinĂ« Botuese ishte marrĂ« vesh lajmi i vdekjes sĂ« nĂ«nĂ«s sĂ« Jusuf Vrionit, pĂ«r zĂ«ra qĂ« thonin se mund tĂ« mos jepej leje, qĂ« kolegĂ«t e Jusuf Vrionit tĂ« merrnin pjesĂ« nĂ« kĂ«tĂ« ceremoni.  Dhe mĂ« nĂ« fund, kur ajo u dha, Vera Ibrahimit i kishin bĂ«rĂ« pĂ«rshtypje, sapo hyri nĂ« dhomĂ«n ku ishte e vdekura, orenditĂ« e vjetra, pianoja, pjesĂ« e pajĂ«s sĂ« zonjĂ«s Dino, kur kishte vajtur nuse nĂ« derĂ«n e Vrionasve tĂ« famshĂ«m, mbulesa e veçantĂ« qĂ« ishte hedhur mbi tĂ« vdekurĂ«n dhe aromat e dhomĂ«s sĂ« vogĂ«l, sikur vinin nga thellĂ«sitĂ« e shekujve. Gruaja fisnike, tashmĂ« pa jetĂ«, ishte rrethuar me disa relikte tĂ« pasurisĂ« tĂ« Dinejve dhe Vrionasve, ndĂ«rsa larg, shumĂ« larg, ishtĂ« ÇamĂ«ria e bukur dhe tragjike, hapĂ«sirave tĂ« sĂ« cilĂ«s, lĂ«viznin hijet e DinastisĂ« famĂ«madhe Dino. Gruaja e fisnikĂ«risĂ« çame, nĂ«na e Jusuf Vrionit, kishte dhĂ«nĂ« shpirt nĂ« njĂ« dhomĂ« tĂ« vogĂ«l tĂ« kryeqytetit shqiptar, ndĂ«rsa pasuria pĂ«rrallore e tĂ« parĂ«ve tĂ« saj shtrihej qĂ« nga Preveza, Paramithia, fushat e begata tĂ« JaninĂ«s etj. etj. Fati ishte sjellĂ« mizorisht edhe me DinejtĂ« e ÇamĂ«risĂ« edhe me Vrionasit e Beratit.

Nuk e di nëse në këto dy rrëfime bëhet fjalë për të njëjtën zonjë. Nëse nëna ime do ta mbante mend emrin e zonjës Dino nga Preveza, me siguri se në të dy rrëfimet bëhet fjalë për të njëjtën zonjë, sepse nëna e Jusuf Vrionit quhej Xhemile Dino. Ajo ishte martuar me Iliaz Vrionin, firmëtar i Dokumentit të Shpalljes së Pavarësisë, deputet, disa herë kryeministër dhe ministër i jashtëm e diplomat.

III.

Mbaj mend tĂ« dielĂ«n e parĂ« tĂ« shtatorit tĂ« vitit 1979 dhe qytetin tim tĂ« vogĂ«l tĂ« RrogozhinĂ«s, kur isha mĂ«sues i letĂ«rsisĂ«, nĂ« shkollĂ«n e mesme. I kujtoj si sot fillimvjeshtat qĂ« vinin nĂ« kĂ«tĂ« qytet, me ngjyra tĂ« shumta, ku mbizotĂ«ronte ajo e verdha e njĂ« luleje qĂ« çelte e mbulonte anĂ«t e kanalit Peqin-KavajĂ« dhe anĂ«t e rrugĂ«ve automobilistike, qĂ« tĂ« çonin nĂ« Elbasan dhe nĂ« Jug. Dola atĂ« tĂ« diel, pra mĂ« 2 shtator tĂ« vitit 1979, qĂ« herĂ«t nĂ« mĂ«ngjes, pĂ«r tĂ« marrĂ« gazetĂ«n “Drita”, e vetmja letrare e perjavshme e kohĂ«s. GazetĂ«n “Drita” e shfletova sapo dola nga libraria e qytetit. PĂ«rveç shkrimeve tĂ« tjera, tregimit dhe poezive, nĂ« njĂ« nga faqet e saj lexova menjĂ«herĂ« titullin “PiktorĂ« shqiptarĂ« qĂ« kanĂ« punuar jashtĂ« atdheut”, shkruar nga Ferid Hudhri. NĂ« shtĂ«pi kĂ«tĂ« shkrim e lexova tĂ« parin. Ai zinte njĂ« faqe tĂ« plotĂ« dhe Ferid Hudhri, krahas Sabri Fetahut, Theohar Gjinit, Mikel TrotĂ«s, shkruante edhe pĂ«r Arif Dinon, Ali Dinon dhe Abedin Dinon, tĂ« tre vĂ«llezĂ«r, ku mĂ« mbeti nĂ« mendje citimi qĂ« Hudhri i bĂ«nte njĂ« reviste tĂ« paraçlirimit pĂ«r A. Dinon: “ËshtĂ« nga familje shqiptare, çame. Dinojt shquhen pĂ«r njĂ« prirje tĂ« veçantĂ« pĂ«r arte tĂ« bukura
”. AtĂ«here nuk e njihja Ferid Hudhrin. Nuk e dija se punonte nĂ« gazetĂ«n “Drita”. GazetĂ«n, ku ishte botuar shkrimi i tij e vura nĂ« njĂ« nga dosjet e bibliotekĂ«s sime, pĂ«r ta nxjerrĂ« shpesh qĂ« andej e pĂ«r tĂ« lexuar e rilexuar shkrimin e Ferid Hudhrit. Nuk e di, por sa herĂ« e rilexoja, mĂ« dukej se Hudhri kishte hapur pĂ«r mua njĂ« portĂ« tĂ« madhe, ku pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« njihesha me tre personalitete tĂ« shquar, me pĂ«rmasa europiane. KĂ«tĂ« shkrim e gjeta prillin e kĂ«tij viti, nĂ« ditĂ«t e karantinĂ«s dhe disa javĂ« mĂ« pas i telefonova prof. Ferid Hudhrit, i cili e mbante mend mirĂ« shkrimin e tij.

Ferid Hudhrin e kam njohur pas viteve ’90. Ai tashmĂ« Ă«shtĂ« njĂ« nga studiuesit e palodhur, vepra e tĂ« cilit Ă«shtĂ« e dukshme. I heshtur, larg publicitetit, modest, prof. Ferid Hudhri Ă«shtĂ« shembulli i studiuesit tĂ« pasionuar, kontributet e tĂ« cilit janĂ« tĂ« mĂ«dha. Prof. Irakli Koçollari e ka dhĂ«nĂ« bukur personalitetin e Ferid Hudhrit, kur shkruan: “Si njĂ« rrĂ«mihĂ«s i harruar pas gjahut tĂ« tij tĂ« vyer, i mbyllur me kĂ«rkime nĂ« arkiva, pĂ«rpara tablove tĂ« vjetra e tĂ« reja, pas diçiturave, ku shfaqet emri ShqipĂ«ri, apo shqiptar, vetĂ«m atje do tĂ« mund tĂ« gjendet adresa pothuaj anonime e kĂ«tij kĂ«rkuesi dhe studiuesi tĂ« pasionuar, qĂ« e ka emrin Ferid Hudhri”. Le tĂ« rikthehemi nĂ« shkrimin e tij tĂ« botuar mĂ« 2 shtator tĂ« vitit 1979. Ishte njĂ« kohĂ«, kur Dinot e ÇamĂ«risĂ«, jo vetĂ«m nuk njiheshin nĂ« tokĂ«n amĂ«, por tĂ« shkruaje pĂ«r ta edhe mund ta pĂ«soje.  NĂ« parathĂ«nien e librit “Dino – ShtegĂ«tari I PortĂ«s Sublime”, njĂ« nga mĂ« tĂ« bukurit pĂ«r Dinot e mĂ«dhenj, shkruar nga Luan Rama dhe botuar nĂ« vitin 2007, Ferid Hudhri pĂ«r artikullin e sipĂ«rpĂ«rmendur, mes tĂ« tjerave shkruan: “Artikulli ngjalli interes midis intelektualĂ«ve, por ende pa u mbushur muaji, njĂ« zyrtar i kohĂ«s, i sapokthyer nga Franca, pasi mĂ« tregoi, se nĂ« njĂ« ekspozitĂ« nĂ« Paris, kishte parĂ« tablotĂ« e Abedin Dinos, mĂ« kĂ«shilloi tĂ« mos shkruaja mĂ« pĂ«r artistĂ« qĂ« nuk u dihej biografia, e aq mĂ« keq pĂ«r Dinon, piktor dekadent, qĂ« ekspozon nĂ« PerĂ«ndim. MĂ« shumĂ« se mĂ« shqetĂ«soi vĂ«rejtja, qĂ« nĂ« ato vite mund tĂ« krijonte pasoja jo tĂ« vogla, mĂ« çuditi fakti, qĂ« Abedin Dinua ende jetonte dhe krijonte nĂ« kryeqendrĂ«n e kulturĂ«s botĂ«rore, ndĂ«rsa nĂ« atdheun e tij, nuk arrinte asnjĂ« njoftim”. Ferid Hudhri guxoi dhe i publikoi pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« vĂ«llezĂ«rit Dino, duke na dritĂ«suar emrat e mĂ«dhenjt tĂ« tyre, qĂ« nisnin me A-nĂ« e alfabetit tĂ« shqipes dhe qĂ« mbanin mbiemrin Dino. KĂ«tĂ« A e mbante edhe gjyshi i tyre, ose Ati i Madh i Dinejve, Abedin PashĂ« Dino, i njohur jo vetĂ«m si ministĂ«r i jashtĂ«m i PerandorisĂ« Osmane, por edhe njĂ« figurĂ« poliedrike dhe me kulturĂ« tĂ« madhe sa Lindore, aq edhe PerĂ«ndimore.

Po e jap të plotë tekstin e shkrimit të Ferid Hudhrit për vëllezërit Dino, botuar 45 vite më parë.

Arif Dino

PĂ«r kĂ«tĂ« piktor kemi tĂ« dhĂ«na qĂ« ka punuar si pedagog nĂ« AkademinĂ« e Arteve tĂ« Bukura tĂ« Stambollit gjatĂ« viteve ’30. Ka njohur nga afĂ«r krijimtarinĂ« e Sabri Fetahut dhe ka qenĂ« koleg me tĂ« nĂ« AkademinĂ« e Stambollit. NĂ« njĂ« revistĂ« tĂ« paraçlirimit shkruhet kĂ«shtu pĂ«r A. Dinon: “ËshtĂ« nga familje shqiptare, çame. Dinojt shquhen pĂ«r njĂ« prirje tĂ« veçantĂ« pĂ«r arte tĂ« bukura
”.

A.Dino Ă«shtĂ« vlerĂ«suar pĂ«r krijimtarinĂ« nĂ« artet figurative dhe pĂ«r horizontin e gjerĂ« kulturor qĂ« kishte. NĂ« njĂ« shkrim ku flitet pĂ«r piktorĂ«t modern tĂ« TurqisĂ«, ndĂ«rmjet tĂ« tjerave theksohet se “Arifi, ndonĂ«se mĂ« pak i njohur te ne, Ă«shtĂ« çmuar jashtĂ« shtetit. Ai nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m artist,por edhe poet, dijetar, natyralist, estet 
shkurt ai Ă«shtĂ« me njĂ« horizont tĂ« gjerĂ« kulturor.. PikĂ«nisja e tij Ă«shtĂ« realiteti
. Veprat e Arif Dinos i ngjajnĂ« ujit tĂ« Ă«mbĂ«l dhe tĂ« freskĂ«t tĂ« njĂ« kane kristali, ujĂ« qĂ« edhe ata qĂ« s’kanĂ« etje fare nuk mund tĂ« mos e pinĂ« me rrĂ«mbim”. (La Turqie Kamaliste. Nr.9, Octobre, 1935).

NdĂ«rsa shkrimi i A. Dinos pĂ«r S. Fetahun Ă«shtĂ« njĂ« dĂ«shmi tjetĂ«r e krenarisĂ« sĂ« tij pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«. QĂ«llimi i atij shkrimi nĂ« revistĂ«n turke qĂ« botohej nĂ« tri gjuhĂ« tĂ« huaja (anglisht, frĂ«ngjisht, gjermanisht) ishte qĂ« t’i tregonte botĂ«s se nga ShqipĂ«ria kanĂ« dalĂ« artistĂ« tĂ« shquar qĂ« japin kontributin e tyre nĂ« zhvillimin e artit nĂ« vende tĂ« tjera. Por nga vĂ«llezĂ«rit Dino Ă«shtĂ« njĂ« figurĂ« tjetĂ«r mĂ« e shquar:

Arif Dino
Arif Dino

Ali Dino

Ky piktor ka punuar nĂ« Greqi. Ali Dino shquhet edhe pĂ«r faktin se ka qenĂ« piktor karikaturist. NĂ« historinĂ« e artit tonĂ« mund tĂ« themi se, nga kĂ«rkimet e deritanishme, Ă«shtĂ« piktori mĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« ato vite qĂ« Ă«shtĂ« marrĂ« me karikaturĂ«. NĂ« njĂ« revistĂ« tĂ« paraçlirimit, duke vĂ«nĂ« nĂ« dukje kĂ«tĂ« gjĂ«, shkruhet: “NjĂ« nga ata (nga pjesĂ«marrĂ«sit e familjes sĂ« Dinojve – F.H.) Ali Dino, zĂ« sot njĂ« vend tĂ« shĂ«nuar nĂ« jetĂ«n artistike tĂ« kryeqytetit grek, ku punon pĂ«r shumĂ« vjet si artist karikaturist i rradhĂ«s sĂ« parĂ«â€. Nga kĂ«rkime tĂ« tjera gjejmĂ« tĂ« dhĂ«na mĂ« tĂ« plota pĂ«r Ali Dinon. NĂ« njĂ« shkrim tĂ« mĂ«vonshĂ«m tĂ« vitit 1938, ku jepet lajmi i vdekjes sĂ« kĂ«tij artisti, lexojme: “Ali Dino, nga njĂ« familje shqiptare e ÇamĂ«risĂ«, rrojti njĂ« kohĂ« tĂ« gjatĂ« brenda nĂ« jetĂ«n greke, ia kushtoi gjithĂ« veprimtarinĂ« e tij lĂ«vizjes artistike greke, gĂ«zoi famĂ«n e artistit – karikaturistit mĂ« tĂ« madh tĂ« GreqisĂ« dhe vdiq duke u nderuar dhe u vajtuar nga ana e gjithĂ« botĂ«s intelektuale greke si Kryetar i Lidhjes sĂ« ArtistĂ«ve tĂ« GreqisĂ« 
. Ali Dino vĂ«rtet vdiq si njĂ« artist grek, por vepra qĂ« dha Ă«shtĂ« e mbushur me motive shqiptare, bile diku me frymĂ«zime dhe parafytyrime thjesht shqiptare
. Pra, sa pĂ«r ne, vlen tĂ« studiohet, bile gjerĂ« e gjatĂ«â€.

Ali Dino ka gëzuar respekt të madh midis krijuesve dhe njerëzve të tjerë. Kjo u vu re veçanërisht dhe në ceremoninë e varrimit që , siç njofton shtypi i asaj kohe, qe me të vërtetë një ceremoni madhështore, ashtu siç e meritonte. Gjithë shtypi i atij vendi e shënoi lajmin e vdekjes së tij si një humbje të rëndë për artin grek. Edhe shtypi ballkanik nuk la pa përmendur lajmin e vdekjes së Ali Dinos.

Ali Dino
Ali Dino

ABIDIN Dino

ËshtĂ« vĂ«llai i tretĂ« i Dinojve. Edhe ky Ă«shtĂ« njĂ« nga piktorĂ«t qĂ« punoi nĂ« Turqi dhe u bĂ« i njohur pĂ«r veprat qĂ« krijoi. “Abidin Dino – shkruhet nĂ« njĂ« revistĂ« turke, – Ă«shtĂ« ndĂ«rmjet tĂ« rinjve njĂ« piktor nga mĂ« tĂ« fortĂ«t dhe mĂ« tĂ« shquarit
. Vizatimi i tij Ă«shtĂ« i fuqishĂ«m. I armatosur me njĂ« shpirt tĂ« lartĂ«, tĂ« mbushur me njĂ« dashuri tĂ« zjarrtĂ« pĂ«r realitetin. Ai Ă«shtĂ« njĂ« piktor me imagjinatĂ« tĂ« fortĂ«. Vizatimet qĂ« bĂ«n ai, shquhen  pĂ«r njĂ« mjeshtĂ«ri tĂ« madhe”. (“La Turqie Kamaliste. Nr.9, Octobre 1935). PĂ«r jetĂ«n e mĂ«vonshme tĂ« kĂ«tij piktori tani pĂ«r tani nuk dimĂ« mĂ« gjatĂ«. Nga disa tĂ« dhĂ«na gojore mĂ«sojmĂ« se mĂ« vonĂ« Abidin Dino kaloi si piktor cirku nĂ« Rusi e pas disa vjetĂ«sh nĂ« FrancĂ«, ku qĂ«ndroi deri nĂ« fund.

Gjer tani, pothuaj, nuk njihemi me veprat e kĂ«tyre artistĂ«ve. NĂ« njĂ« revistĂ« greke tĂ« asaj kohe gjenden punime tĂ« Ali Dinos. PĂ«rgjithĂ«sisht, ato qĂ« kemi parĂ« janĂ« me temĂ« shoqĂ«rore. Aty vihet re stili i autorit qĂ« karakterizohet nga njĂ« linjĂ« e hollĂ« dhe e zhdĂ«rvjelltĂ«, qĂ« krijon humor me finesĂ«. NĂ« kĂ«tĂ« revistĂ«, ashtu si dhe nĂ« njĂ« revistĂ« tĂ« paraçlirimit qĂ« botohej te ne, gjejmĂ« edhe portrete – karikaturĂ« tĂ« njerĂ«zve tĂ« njohur tĂ« kohĂ«s, tĂ« bĂ«rĂ« nga Ali Dino. PoshtĂ« punimeve Ă«shtĂ« firmosur thjesht “Dino” dhe pas janĂ« vendosur dy numrat e fundit tĂ« vitit (Dino, 32).

Në shtypin tonë të paraçlirimit, sidomos në atë që është botuar jashtë atdheut, gjejmë të dhëna edhe për një piktor dhe një skulptor tjetër shqiptar, që kanë punuar në vende të ndryshme.

Abidin Dino
Abidin Dino

PrevezĂ« – TiranĂ«, VjeshtĂ« e parĂ« 2024

The post I dërguari i Ismail Qemalit në Konferencën e Londrës më 1913, kush ishte ministri i Jashtëm i Perandorisë Osmane dhe miqësitë e tij me personalitetet evropiane appeared first on Gazeta Shqiptare Online.

Kryengritja e 1912-s, Hasan Prishtina shiti pasurinë e tij për të blerë armë! Tri herë deputet në Parlamentin osman, si e përndoqi qeveria e Zogut dhe arratisja nga burgu

✇Gazeta Shqiptare
By: P. Gj.
17 September 2024 at 09:37

Muzeu Historik Kombëtar përkujtoi dje vrasjen tragjike të Hasan Prishtinës, ideolog dhe veprimtar i shquar i Rilindjes Kombëtare Shqiptare, përfaqësues i lëvizjes për një shtet demokratik në Shqipëri dhe njëri nga frymëzuesit kryesorë të idesë për çlirimin e Kosovës dhe bashkimin e saj me shtetin shqiptar.

Hasan Prishtina lindi nĂ« vitin 1873. Kreu gjimnazin francez nĂ« Selanik dhe shkollĂ«n e lartĂ« tĂ« administratĂ«s, e njohur me emĂ«rtimin “Mylkije”, nĂ« Stamboll. U zgjodh tri herĂ« deputet nĂ« Parlamentin osman dhe mbrojti me forcĂ« tĂ« drejtat kombĂ«tare tĂ« shqiptarĂ«ve. Hasan Prishtina, Ismail Qemali e patriotĂ« tĂ« tjerĂ« shqiptarĂ« ishin nismĂ«tarĂ«t e organizimit tĂ« kryengritjes kundĂ«rosmane tĂ« shqiptarĂ«ve tĂ« vitit 1912.

Ishte ministër i Qeverisë së Përkohshme të Vlorës, organizator i kryengritjes shqiptare kundër serbëve në shtator të vitit 1913, u zgjodh ministër në qeverinë e Turhan Pashë Përmetit gjatë periudhës së mbretërimit të shkurtër të Princ Vidit, ndërsa në vitet 1916-1918 bashkëpunoi me autoritetet austro-hungareze, me qëllim që të përfitonte nga ndonjë rrethanë e përshtatshme për të realizuar bashkimin e Kosovës me Shqipërinë.

Ishte njĂ«ri nga drejtuesit kryesorĂ« tĂ« Komitetit “Mbrojtja KombĂ«tare e KosovĂ«s”. NĂ« vitin 1921 u zgjodh deputet nĂ« KĂ«shillin KombĂ«tar. Drejtoi qeverinĂ« shqiptare pĂ«r njĂ« periudhĂ« disaditore nĂ« dhjetor tĂ« vitit 1921. GjatĂ« viteve 1922-1933 ishte njĂ« nga pĂ«rfaqĂ«suesit kryesorĂ« tĂ« opozitĂ«s, i cili kundĂ«rshtoi mĂ«nyrĂ«n e qeverisjes sĂ« Ahmet Zogut. GjatĂ« gjithĂ« periudhĂ«s sĂ« viteve ’20 tĂ« shekullit tĂ« kaluar njĂ«ri nga ideologĂ«t kryesorĂ« tĂ« tezĂ«s: “Pa KosovĂ« nuk ka ShqipĂ«ri”. U vra nĂ« Selanik mĂ« 14 gusht 1933. NĂ« vitin 1977, eshtrat e Hasan PrishtinĂ«s u sollĂ«n nĂ« ShqipĂ«ri dhe u rivarrosĂ«n nĂ« KukĂ«s.

LUFTA

Me shpërthimin e Luftës së Parë Ballkanike, Prishtina dhe Draga u bënë thirrje Fuqive të Mëdha që shqiptarët nuk ishin pro Perandorisë Osmane, por për integritetin territorial kombëtar, por e gjitha ishte e kotë. Gjysmën e dytë të tetorit 1912 trupat serbe kishin pushtuar vilajetin e Kosovës dhe Prishtina me Dragën u arrestuan dhe i çuan në Beograd. Si pasojë e shumë protestave, u liruan dhe u mërguan jashtë vendit. Më 16 korrik 1913 me shtatë shoqërues kaloi nga Italia në Vlorë, i papajtuar me vendimet e Konferencës së Londrës për aneksimin e Kosovës nga Serbia.

NĂ« shtator iu ngarkua Ministria e Brendshme dhe disa ditĂ« mĂ« tej, ajo e BujqĂ«sisĂ« nĂ« qeverinĂ« e VlorĂ«s. Tetorin e 1913, qe ndĂ«r 60 firmĂ«tarĂ«t e njĂ« memorandumi nĂ« tĂ« cilin i paraqiteshin njĂ« radhojĂ« ankesash kreut tĂ« qeverisĂ« sĂ« VlorĂ«s. NĂ« nĂ«ntor tĂ« 1913 iu bashkua Esad pashĂ« Toptanit dhe shkurtin e 1914 ishte pjesĂ« e delegacionit qĂ« shkuan nĂ« Neuwied pĂ«r t’i dorĂ«zuar kurorĂ«n Princ Vidit.

Ditën e ardhjes së Vidit në Durrës qe gjithashtu në shoqërinë e Esad Pashës dhe Xhemil bej Vlorës e Mihal Turtullit. U emërua ministër i Postë-Telegrafeve në kabinetin e Turhan pashë Përmetit. Gjatë Luftës së Parë Botërore u kthye në Kosovë dhe organizoi njësi vullnetarësh për të luftuar përkrah trupave austro-hungareze. U dekorua më 1916 me urdhrin austro-hungarez të Franc-Jozefit, me shenjat e oficerit të madh (Gross-Offizier). Kishte marrëdhënie të ngushta me Ballplatz-in për çështjen e Shqipërisë. Gjatë kësaj kohe bëri përpjekje për të riaktivizuar Lëvizjen Kombëtare, më 1915 hapi shkollën fillore në Vushtrri, ku qe formuar orkestra muzikor.

Veproi gjithashtu në Shkup e rrethinë që ishte pushtuar nga Bullgaria, ku, më 1917, u burgos nga policia bullgare. Hasan Prishtina, u arratis nga burgu pasi theu dritaren e qelisë duke shpëtuar nga zhdukja e sigurt; në këtë rast ai dëmtoi rëndë njërën këmbë nga e cila do të vuajë shumë kohë. Pas ripushtimit të Kosovës nga trupat serbe në 1918-n shkoi në Vjenë e më pas në Romë ku ishte në kontakt me kundërshtarët malazez, maqedon e bullgar të Mbretërisë së re Jugosllave.

U emĂ«rua nĂ« krye tĂ« dĂ«rgatĂ«s sĂ« Komitetit “Mbrojtja KombĂ«tare e KosovĂ«s” nĂ« KonferencĂ«n e Paqes nĂ« Paris ku do tĂ« kĂ«rkonte bashkimin e viseve shqiptare tĂ« ish-Vilajetit tĂ« KosovĂ«s me shtetin shqiptar. MegjithĂ«se dĂ«rgatĂ«s sĂ« Komitetit nuk i jepej e drejta tĂ« merrte pjesĂ« nĂ« diskutime, Prishtina i shkroi njĂ« telegram presidentit tĂ« SHBA, Wilson.

ANGAZHIMET

Mori pjesĂ« aktive nĂ« pĂ«rgatitjen dhe organizimin e Kongresit tĂ« LushnjĂ«s nĂ« 1920-n. Pas njĂ« takimi me pakicat kombĂ«tare tĂ« JugosllavisĂ« nĂ« Fiume, nĂ«n drejtimin e D’Annuncios, nĂ« korrik tĂ« vitit 1920, u sigurua njĂ« vapor me armĂ« me ndĂ«rmjetĂ«sinĂ« e D. MitrovicĂ«s, por kryeministri Delvina nĂ«pĂ«rmjet Sejfi Vllamasit e Xhemal Naipit, tĂ« mbĂ«shtetur nga forcat ushtarake nĂ« vend, nuk lejuan shkarkimin e vaporit nĂ« ShĂ«ngjin, duke shkaktuar kĂ«shtu njĂ« thyerje tĂ« marrĂ«dhĂ«nieve mes grupit me ide irredentiste me qeverinĂ« dhe figurĂ«n e Zogut.

Në prill të vitit 1921 u zgjodh deputet i Dibrës në parlamentin shqiptar. Në dhjetor të vitit 1921 pas një grusht shteti me M. Krujën, Q. Koculin e Prishtinës shkaktuan dorëheqjen e qeverisë Evangjeli. Pas qeverisë gjashtorëshe të Koculit, emërohet kryetar i një qeverie që zgjati pesë ditë.

Mori pjesĂ« sĂ«rish nĂ« njĂ« lĂ«vizje kryengritĂ«se nĂ« shkurt-marsin e vitit 1922, e shtypur energjekisht nga qeveria Ypi dhe ministri i BrendshĂ«m, Ahmet Zogu, pas sĂ« cilĂ«s u zĂ«vendĂ«sua nĂ« postin e deputetit. Pas implikimit me veprimet e marsit, kalon nĂ« arrati sĂ« bashku me Z. DibrĂ«n e H. Currin nĂ«pĂ«r malet e ShqipĂ«risĂ«. NĂ« vitet 1922-’23 Prishtina shihet tĂ« lĂ«vizĂ« nĂ« mes zonave tĂ« PukĂ«s, DibrĂ«s, KukĂ«sit etj..

NĂ« janar 1923 njoftohej se zyrat shtetĂ«rore nĂ« KukĂ«s e KrumĂ« qenĂ« pushtuar prej Hasan PrishtinĂ«s. Qeveria shqiptare ishte e gatshme ta linte tĂ« dilte jashtĂ« vendit, por sipas njoftimit tĂ« dt. 2 maj 1923 tĂ« komandantit tĂ« operacionit, Preng Jaku, ai nuk bindej. Pas bisedimesh, mĂ« 25 gusht 1923 Prishtina del jashtĂ« ShqipĂ«risĂ« me ndĂ«rmjetĂ«sinĂ« e legatĂ«s italiane. Niset nga ShĂ«ngjini me avulloren “Galiopoli” nĂ« Itali, i shoqĂ«ruar nga Hysni Curri dhe 26 revolucionarĂ«. UdhĂ«toi nĂ« Brindisi, RomĂ« dhe VjenĂ«. GjatĂ« kohĂ«s sĂ« qĂ«ndrimit nĂ« RomĂ«, mbajti lidhje me atasheun tregtar sovjetik.

U kthye nĂ« TiranĂ« pas LĂ«vizjes sĂ« qershorit. NĂ« shtator tĂ« vitit 1924 nĂ« krye tĂ« njĂ« delegacioni nĂ« emĂ«r tĂ« komitetit “Mbrojtja KombĂ«tare e KosovĂ«s” shkoi nĂ« Lidhjen e Kombeve nĂ« GjenevĂ«, ku protestoi kundĂ«r barbarizmave mbi popullsinĂ« shqiptare tĂ« qarqeve shoviniste serbe nĂ« KosovĂ«. Pas dĂ«shtimit tĂ« revolucionit tĂ« 1924-s, u largua jashtĂ« atdheut. NĂ« shtator tĂ« vitit 1924 nĂ« krye tĂ« njĂ« delegacioni nĂ« emĂ«r tĂ« komitetit “Mbrojtja KombĂ«tare e KosovĂ«s”, shkoi, sĂ« bashku me Fan Nolin, Gurakuqin, Currin e Pejanin nĂ« Lidhjen e Kombeve nĂ« GjenevĂ« ku protestoi kundĂ«r barbarizmave mbi popullsinĂ« shqiptare tĂ« qarqeve shoviniste serbe nĂ« KosovĂ«.

PĂ«r kĂ«tĂ« rast, Kolea, nĂ« gazetĂ«n dyjavore “L’ALBANIE”, qĂ« dilte nĂ« LozanĂ« nĂ« frĂ«ngjisht, do tĂ« shkruante mĂ« 19 janar 1919 shkrimin: Une voix d’Albanie (NjĂ« zĂ« i ShqipĂ«risĂ«), ndĂ«r tĂ« tjera thoshte: 
”NĂ« apelin aq fisnikĂ«risht e me aq burrĂ«ri atdhetare qĂ« do ta lexojmĂ«, Ă«shtĂ« zĂ«ri i gjithĂ« popullit shqiptar, i etur qysh me shekuj, pĂ«r liri dhe pavarĂ«si, zĂ« qĂ« jehon. NĂ« rrethanat aktuale, populli ynĂ« nuk do tĂ« gjente pĂ«rfaqĂ«sues mĂ« besnik dhe mĂ« me ndikim se grupi i atdhetarĂ«ve qĂ« janĂ« rreth z. Hasan Bej Prishtina, nĂ« kĂ«rkesĂ«n qĂ« i bĂ«jnĂ« Z. Wilson, nĂ« emĂ«r tĂ« tyre”.

MIGRIMI

Pas kthimit tĂ« Zogut me Triumfin e Legalitetit, Prishtina shtrĂ«ngohet tĂ« mĂ«rgojĂ« edhe njĂ«herĂ«. NĂ« ceremoninĂ« mortore tĂ« Gurakuqit nĂ« Bari, mban fjalĂ«n e rastit. Merr pjesĂ« nĂ« formimin e njĂ« komiteti nĂ« Bari, i cili u ftua nga Noli e Boshnjaku qĂ« tĂ« bĂ«hej njĂ« marrĂ«veshje me Bashkimin Sovjetik, Prishtina dhe Bushati ishin kundĂ«r. NĂ«n drejtimin e tij, u themelua “Komiteti i Çlirimit tĂ« KosovĂ«s”, i cili veproi krahas Komitetit tĂ« Çlirimit Nacional. MeqĂ« nuk mund tĂ« kthehej nĂ« KosovĂ«, u vendos nĂ« Selanik, ku bleu njĂ« pronĂ« tĂ« madhe. Pretendohet se kundrejt PrishtinĂ«s janĂ« ndĂ«rmarrĂ« katĂ«r herĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r t’i bĂ«rĂ« atentat.

BashkĂ«punoi me rryma dhe shtete tĂ« ndryshme kundĂ«r Zogut, madje organizoi mjaft atentate kundĂ«r tij. PĂ«r njĂ« atentat tĂ« tillĂ« u dĂ«nua me vdekje nĂ« mungesĂ« mĂ« 6 qershor 1933 sĂ« bashku me 7 tĂ« tjerĂ« tĂ« arratisur politikĂ«. NĂ« ditarin e shĂ«rbimeve konsullore tĂ« MbretĂ«risĂ« Shqiptare tĂ« vitit 1933 janĂ« shĂ«nuar tĂ« gjitha lĂ«vizjet e Hasan PrishtinĂ«s: mĂ« 10 janar ishte nĂ« VjenĂ«, mĂ« 16 mars nĂ« Bukuresht, mĂ« 1 prill nĂ« Sofje, mĂ« 11 prill nĂ« Selanik, mĂ« 1 maj nĂ« Stamboll, mĂ« 1 qershor nĂ« VjenĂ«, mĂ« 6 qershor nĂ« Budapest, mĂ« 23 qershor nĂ« VjenĂ«, mĂ« 30 qershor nĂ« Stamboll dhe mĂ« 1 korrik 1933 nĂ« Selanik. Konsulli Qemal Mesareja pĂ«rcillte se Prishtina kishte dalĂ« nga shtĂ«pia e tĂ« vĂ«llait, Ymerit, dhe ishte vendosur nĂ« hotelin “Astoria”.

Sipas kujtimeve tĂ« veta dĂ«shmon se ka shitur njĂ« pjesĂ« tĂ« pasurisĂ« sĂ« vet pĂ«r tĂ« ndihmuar nĂ« blerjen e armĂ«ve pĂ«r kryengritjen e 1912-s. Me rastin e hapjes sĂ« Normales sĂ« Elbasanit, ndihmoi me shpenzime 50 studentĂ« kosovarĂ« qĂ« tĂ« shkonin e tĂ« shkolloheshin. Drejtori i atĂ«hershĂ«m i Normales, Luigj Gurakuqi, do ta falĂ«nderonte nĂ« tĂ« pĂ«rkohshmen “Bashkimi i Kombit” pĂ«r kontributin e PrishtinĂ«s nĂ« arsim. GjatĂ« mĂ«rgimit tĂ« fundit tĂ« jetĂ«s sĂ« tij, ndihmoi financiarisht tĂ« pĂ«rkohshmen “Ora e ShqipnisĂ«â€ qĂ« Dom LazĂ«r Shantoja botonte nĂ« VjenĂ«. Deri nĂ« vitet ‘60 konsiderohej si tradhtar nĂ« tekstet e historisĂ« sĂ« ShqipĂ«risĂ«, por mĂ« pas ai u rehabilitua. MĂ« 6 dhjetor 1977 u zhvillua ceremonia e rivarrimit tĂ« eshtrave tĂ« tij nĂ« qytetin e KukĂ«sit. Ka lĂ«nĂ« njĂ« varg artikujsh si edhe kujtimet e tij pĂ«r kryengritjen e 1912-s qĂ« kanĂ« vlerĂ« pĂ«r historinĂ« shqiptare.

The post Kryengritja e 1912-s, Hasan Prishtina shiti pasurinë e tij për të blerë armë! Tri herë deputet në Parlamentin osman, si e përndoqi qeveria e Zogut dhe arratisja nga burgu appeared first on Gazeta Shqiptare Online.

❌
❌