Muzeu Historik KombĂ«tar pĂ«rkujtoi 75- vjetorin e ndarjes nga jeta tĂ« publicistit, shkrimtarit, pĂ«rkthyesit, albanologut, diplomatit dhe veprimtarit tĂ« çështjes kombĂ«tare shqiptare, Midâhat FrashĂ«ri (1880-1949).
Â
Midâhat FrashĂ«ri i biri i rilindĂ«sit tĂ« shquar Abdyl FrashĂ«ri, lindi mĂ« 25 mars 1880 nĂ« JaninĂ«. Ai njihet edhe me pseudonimet Lumo SkĂ«ndo dhe Mali Kokojka. Midâhati e njohu shumĂ« pak tĂ« atin e tij, ngaqĂ« Abdyli vdiq i ri nĂ« burg. U rrit nĂ« kujdestarinĂ« e xhaxhallarĂ«ve, rilindĂ«sve tĂ« shquar Sami dhe Naim FrashĂ«ri. Duke qĂ«ndruar pranĂ« tyre, kreu edukimin e plotĂ« akademik nĂ« Stamboll. Patriot, njeri i ditur, Midâhat FrashĂ«ri ka mbajtur nĂ« zemĂ«r amanetin e tĂ« atit, Abdyl FrashĂ«ri, i cili gjatĂ« qĂ«ndrimit nĂ« burg, u vendos tĂ« ekzekutohej nga xhonturqit. Kur u pyetĂ«n Abdylin nĂ«se dĂ«shironte tĂ« thoshte diçka, ai Ă«shtĂ« pĂ«rgjigjur: âPo, unĂ« kam njĂ« djalĂ« tĂ« vogĂ«l. I thoni atij se nĂ« qoftĂ« se dĂ«shiron tĂ« ketĂ« bekimin tim, duhet tĂ« vazhdojĂ« punĂ«n qĂ« unĂ« nisa, por mjerisht nuk e çova deri nĂ« fund dhe tĂ« sillet kĂ«shtu siç po sillem unĂ«â.
Deri nĂ« vitin 1905, Midâhati punoi nĂ« administratĂ«n turke dhe mĂ« pas kaloi nĂ« Selanik, nĂ« administratĂ«n shtetĂ«rore, i emĂ«ruar drejtor pĂ«r punĂ« politike tĂ« vilajetit tĂ« Selanikut. Filloi tĂ« aktivizohet nĂ« politikĂ«n shqiptare qĂ« nĂ« fund tĂ« shekullit XIX dhe u bĂ« njĂ« nga figurat mĂ« tĂ« spikatura nĂ« politikĂ«n shqiptare. Midâhat FrashĂ«ri ka qenĂ« pjesĂ«tar i klubit tĂ« Selanikut nĂ« Manastir, ku takoheshin patriotĂ«t shqiptarĂ«. âPati njĂ« rol tĂ« ndjeshĂ«m nĂ« ruajtjen e kompaktĂ«sisĂ« sĂ« klubit âBashkimiâ tĂ« Manastirit, pas mosmarrĂ«veshjeve ndĂ«rmjet gegĂ«ve (nĂ« pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe dibranĂ«) dhe toskĂ«ve, tĂ« cilĂ«n e ka zgjidhur duke shkuar nĂ« Manastir, mĂ« 20 shtator 1908, duke shkrirĂ« kryesinĂ« e mĂ«parshme, tĂ« cilĂ«n e zĂ«vendĂ«soi me Rexhep HoxhĂ«n prej Kallkandelene (TetovĂ«), zgjedhur kryetar, ish-kryetari Fehmi bej Zavalani kaloi zv.kryetar, ishzv.kryetari Gjergj Qiriazi u zgjodh anĂ«tar dhe kryesia u pĂ«rbĂ« nga pesĂ« gegĂ« e pesĂ« toskĂ«â, â rrĂ«fen studiuesi Uran Butka.
Gjithashtu, ai nisi tĂ« merrej me krijimtari letrare qĂ« prej vitit 1897 dhe filloi tĂ« botonte âKalendarin Kombiarâ, tĂ« cilin e botoi pa ndĂ«rprerje deri nĂ« vitin 1928. MĂ« 1901 botoi biografinĂ« e parĂ« kushtuar Naim FrashĂ«rit. NĂ« botimet e ndryshme, ai pĂ«rdori edhe pseudonimin Ismail Malosmani. NĂ« korrik 1908, Midâhat FrashĂ«ri themeloi gazetĂ«n âLiriaâ nĂ« Selanik, nĂ« vitet 1897-1928, botoi revistĂ«n âKalendari Kombiarâ, mĂ« 1909 themeloi revistĂ«n âDituriaâ, nĂ« Selanik, pastaj nĂ« KostancĂ« dhe mĂ« vonĂ« nĂ« TiranĂ«. MĂ« 1908, mori pjesĂ«Â dhe u zgjodh kryetar i Kongresit tĂ« Manastirit dhe nĂ«nkryetar i Komisionit tĂ« Alfabetit. MĂ« 1909, mori pjesĂ« nĂ« Kongresin KombĂ«tar tĂ« Elbasanit.
Mori pjesĂ« nĂ« Kuvendin KombĂ«tar tĂ« VlorĂ«s mĂ« 28 nĂ«ntor 1912 si delegat i PĂ«rmetit, Elbasanit dhe PejĂ«s dhe nĂ«nshkroi Aktin e Shpalljes sĂ« PavarĂ«sisĂ«. NĂ« qeverinĂ« e Ismail Qemalit u emĂ«rua ministĂ«r i PunĂ«ve Botore. NĂ« kabinetet e Turhan PashĂ« PĂ«rmetit, nĂ« vitet 28.05.1914 â 03.09.1914, ishte ministĂ«r i PunĂ«ve Botore dhe PostTelegrafĂ«s, ndĂ«rsa nĂ« vitet 25.12.1918 â 29.01.1920 ishte ministĂ«r pa Portofol. Ishte anĂ«tar i delegacionit shqiptar nĂ« KonferencĂ«n e Paqes nĂ« Paris, nĂ« vitet 1919 â 1920. MĂ« 1920 pĂ«rfaqĂ«soi ShqipĂ«rinĂ« nĂ« Lidhjen e Kombeve, nĂ« vitet 1923-1925 ishte ministĂ«r fuqiplotĂ« i ShqipĂ«risĂ« nĂ« Greqi. NĂ« vitet 1926 â 1939 hapi nĂ« TiranĂ« librarinĂ« âLumo Skendoâ. I pĂ«rndjekur nga regjimi komunist me akuzĂ«n si themelues i organizatĂ«s sĂ« Ballit KombĂ«tar, Midâhat FrashĂ«ri nĂ« pĂ«rfundim tĂ« luftĂ«s u vendos nĂ« Itali e mĂ« vonĂ« nĂ« LondĂ«r, ku krijoi Komitetin âShqipĂ«ria e LirĂ«â.
KRIJIMTARIA
Midâhat FrashĂ«ri nisi tĂ« merrej me krijimtari letrare qĂ« prej vitit 1897 dhe filloi tĂ« botonte Kalendarin Kombiar, tĂ« cilin e botoi pa ndĂ«rprerje deri nĂ« vitin 1928. NĂ« shkrimet publicistike ai pĂ«rdori pseudonimet Lumo SkĂ«ndo dhe Mali Kokojka, ndĂ«rsa nĂ« botimet e ndryshme pĂ«rdori pseudonimin Ismail Malosmani. MĂ« 1901 ka shkruar jetĂ«shkrimin pĂ«r Naim FrashĂ«rin, pĂ«rmbledhjen âHi dhe shpuzĂ«â, studimin mbi shqiptarĂ«t dhe tĂ« ardhmen e tyre tĂ« pagĂ«zuar si âPritmi i ShqipĂ«risĂ«â, ese socio-politike dhe etnike âPlagĂ«t tonaâ (1924) etj. Midâhat FrashĂ«ri ka botuar edhe disa vepra nĂ« frĂ«ngjisht: âLâaffaire de lâEpire (1915), âLa population de lâEpireâ (1915), âLes Albanais chez eux et Ă lâĂ©trangerâ (1919), âAlbanais et Slavesâ (1919). Ka pĂ«rkthyer nĂ« shqip veprat Guillaume Tell tĂ« Lamartinit (1898). BĂ«je tĂ« mirĂ«n pa hidhe nĂ« det e Franc Hofmanit (1900), Robinson Crusoe e DefosĂ« (1909), Shkurtabiqâ i verdhĂ«. Miu i vockĂ«l. Sorkadhe e bardhĂ« tĂ« Marie Catherine dâAulnoy (1913, ribot. 1934) dhe Psikologjia e edukatĂ«s e Gustave le Bon (1923).
Mbas çlirimit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, u vendos sekuestro mbi pasurinĂ« e Midâhat bej FrashĂ«rit. NjĂ« nga objektet e sekuestruara ishte edhe biblioteka personale e Midâhat bej FrashĂ«rit. Sot rreth 40,000 vĂ«llime tĂ« kĂ«saj biblioteke ruhen (dhe janĂ« pjesĂ«) e BibliotekĂ«s KombĂ«tare tĂ« ShqipĂ«risĂ«. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, ministri i Turizmit, KulturĂ«s, RinisĂ« dhe Sporteve i RepublikĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ« dhe Biblioteka KombĂ«tare e ShqipĂ«risĂ« vendosĂ«n qĂ« çmimi pĂ«r bibliofilinĂ« tĂ« emĂ«rtohet âBibliofili Lumo SkĂ«ndoâ. Ky çmim do tĂ« ndahet çdo vit nĂ« DitĂ«n BotĂ«rore tĂ« Librit, nga Ministria e Turizmit, KulturĂ«s, RinisĂ« dhe Sporteve dhe Biblioteka KombĂ«tare e ShqipĂ«risĂ«. PĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« ky çmim u dha mĂ« 23 prill 2006.
Midâhati FrashĂ«ri nuk u martua. Varrimin e tij nĂ« SHBA e kanĂ« organizuar pĂ«rmes njĂ« ceremonie madhĂ«shtore patriotĂ«t shqiptarĂ«. NĂ« gazetĂ«n âFlamuriâ shkruhej: âShqiptarĂ«t kanĂ« ardhur nga tĂ« gjithĂ« vendet nga ku banonin shqiptarĂ«t nĂ« mĂ«rgim, duke shprehur pikĂ«llimin e madh pĂ«r ikjen e djalit tĂ« Abdylit njeriut tĂ« madh, Midâhat FrashĂ«rit. Tek trupi i tij kanĂ« bĂ«rĂ« roje nderi Shefqet Isaraj, Muho Xhakja, Astrit Sako, Braho Husi, Sulo Male, Hysni Aliko, Hajredin PeshkĂ«pia, SkĂ«nder Omari, Iliaz Guri, Luan Dosti. Arkivoli ishte i mbuluar me flamurin kombĂ«tar dhe nĂ« sallĂ« ishin 200 veta. Kortezhi pĂ«r nĂ« varrezat âFernchffâ. Arkivoli merret nĂ« krahĂ« dhe aty kanĂ« folur Sejfi Protopapa, At Paul e V.Rado.
Thirrja
Midâhat FrashĂ«ri e urreu deri nĂ« vdekje komunizmin e cili po sundonte ShqipĂ«rinĂ«. PĂ«r tĂ« frenuar me tej qeverisjen diktatoriale, Midâhat FrashĂ«ri nĂ« vitin 1946 u drejtoi njĂ« letĂ«r bashkatdhetarĂ«ve dhe miqve tĂ« tij nĂ« AmerikĂ«. Letra zbĂ«rthen çdo pikĂ«pamje tĂ« tij mbi situatĂ«n e krijuar menjĂ«herĂ« pas LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore, shqetĂ«simet e tij, revoltĂ«n, trishtimin dhe parashikimet mbi sistemin e ri qĂ« po vendosej nĂ« ShqipĂ«ri.
LETRA
PĂ«r miqtĂ« e mi tâAmerikĂ«s
TĂ« dashur miq,
Kemi dy vjet qĂ« u detyruam tĂ« largohemi nga ShqipĂ«ria dhe tĂ« bĂ«hemi refugjatĂ«. Sot, nĂ« tokĂ«n emĂ«rimit tĂ« anĂ«s perĂ«ndimore tĂ« Adriatikut, jemi afĂ«r 750 shqiptarĂ«, nĂ« mes tĂ« tĂ« cilĂ«ve edhe gra, kalamanj e pleq. NĂ« Greqi janĂ« 800 refugjatĂ« tĂ« tjerĂ«, tĂ« larguar nga atdheu, mezi tĂ« shpĂ«tuar nga masakrat, despotizma dhe tmerri qĂ« ka mbuluar ShqipĂ«rinĂ«. KĂ«ta 1500 refugjatĂ« janĂ« nga tĂ« gjithĂ« anĂ«t e ShqipĂ«risĂ«: Konispoli, ShqipĂ«ria e Mesme dhe e Veriut dhe njĂ« numĂ«r i madh nga Kosova. QĂ« dy vjet, kujdesi ynĂ« i parĂ« ka qenĂ« tĂ« hyjmĂ« nĂ« korrespondencĂ« me miqtĂ« dhe farefisin qĂ« kemi nĂ« vendet e largĂ«t: Australi, Turqi, Egjipt, Shtetet e Bashkuara tâAmerikĂ«s, por veçanĂ«risht me kĂ«tĂ« tĂ« fundit, ku ndodhet kolonia jonĂ« mĂ« e madhe. ShqipĂ«rinĂ« e lamĂ« nĂ« tym e nĂ« flakĂ«. Komunizma pĂ«rgatitej tĂ« festonte triumfin e saj nĂ« mĂ«nyrĂ« komuniste, do me thĂ«nĂ«, duke therur, pushkatuar, mbytur, vrarĂ« e torturuar, gra, burra, djem, çupa, tĂ« mĂ«dhenj e tĂ« vegjĂ«l dhe sidomos tĂ« pafajshĂ«m. DeshmĂ« tĂ«Â tĂ«rheqim vĂ«rejtjen e vĂ«llezĂ«rve tanĂ« qĂ« ndodhen larg Atdheut dhe qĂ« sâkishin pasur mundĂ«si tĂ« informohen dhe tĂ« kuptojnĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«n. Kjo nuk na dukej njĂ« çudi as edhe njĂ« gjĂ« e mosbesuar, se, tĂ« paktĂ«n tri radio tĂ« mĂ«dha nĂ« gjuhĂ«n shqipe ishin nĂ« favor tĂ« komunistĂ«vet dhe bĂ«nin propagandĂ«n e tyre. Por, ne na duhej tĂ« shpejtonim qĂ« tĂ« shpĂ«tojmĂ« opinionin e shqiptarĂ«vet qĂ« ishin larg Atdheut: Kishim pĂ«r detyrĂ« tĂ« ndritonim mendjen e tyre dhe tâu viheshim nĂ« shĂ«rbim pĂ«r çdo informatĂ« qĂ« ata mund tĂ« kishin nevojĂ«. Ata qĂ« kishin mbetur nĂ« ShqipĂ«ri, mund tâi quanim qĂ« tĂ« gjithĂ« si tĂ« mjerĂ« tĂ« burgosur, me zinxhirĂ« nĂ« kĂ«mbĂ« dhe me litar nĂ« grykĂ«. Kishim nevojĂ«, njĂ« orĂ« e mĂ« parĂ«, tĂ« shpĂ«tonim nga robĂ«ria, nĂ« mos materiale por morale, kolonitĂ« tona. BĂ«mĂ« thirrje nĂ« ndjenjat patriotike dhe njerĂ«zore tĂ« miave tanĂ« tĂ« largĂ«t. GjithĂ« shpresĂ«n e mĂ«kĂ«mbjes sĂ« madhe e kishim te kolonia juaj, se ju rroni nĂ« njĂ« vend tĂ« lirĂ«, nĂ«n njĂ« qeverisje liberale. Ju ishit larg tiranisĂ«, larg despotizmĂ«s dhe larg diktaturĂ«s kuqalashe. Nuk kishit nĂ« Shtetet e Bashkuara, asnjĂ« Mehmet Shehu, asnjĂ« Enver Hoxha, asnjĂ« Tito. Pastaj, kujtonim edhe patriotizmĂ«n tuaj tĂ« viteve 1919 dhe 1920. Kujtonim se qysh, tĂ« gjithĂ« sĂ« bashku, si njĂ« njeri i vetĂ«m, jini ngritur atĂ«herĂ« nĂ« kĂ«mbĂ« dhe kini luftuar pĂ«r indipendencĂ«n e asaj ShqipĂ«rie, pĂ«r kufijtĂ« e asaj ShqipĂ«rie dhe pĂ«r nderin e asaj ShqipĂ«rie. MĂ« tĂ« shumtĂ«t prej jush i njoh dhe mĂ« njihni personalisht. Kishim, pra, jo vetĂ«m detyrĂ«n qĂ« tĂ« hynim nĂ« korrespondencĂ« me ju, por edhe tĂ« drejtĂ«n. Me qindra letra ju janĂ« dĂ«rguar, jo vetĂ«m miqvet tuaj si unĂ«, por edhe prej vĂ«llezĂ«rvet, kushĂ«rinjvet, nipĂ«rvet dhe ungjĂ«rvet tuaj. Disave nuk u Ă«shtĂ« kthyer pĂ«rgjigje. Me çdo kusht ishte nevojĂ« qĂ« tĂ« ndriçohej opinioni i tyre qĂ« tĂ« vononin akoma tĂ« mĂ«sojnĂ« edhe tĂ« kuptojnĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«n. Dhe kjo e vĂ«rtetĂ« çdo ditĂ« u bĂ« mĂ« tepĂ«r tragjike. Krimet e komunistĂ«vet gjatĂ« luftĂ«s, i vazhduan krime tĂ« tjerĂ«, ekzekutimet pa gjyq ose me gjyqrrugĂ«sh, me ligje edhe pa ligje, vajtĂ«n duke u shumĂ«zuar. PerĂ«ndia vetĂ«m e di numrin e atyre qĂ« janĂ« mbytur. MĂ« tĂ« shumtĂ«t as ekzekutoheshin, as edhe masakroheshin nĂ« burgje, por vriteshin e shpoheshin me thikĂ« nĂ« udhĂ« e sipĂ«r. Sot vallĂ« janĂ« tĂ« burgosur, 16.000 apo 26.000? Sa prej tyre gjenden tĂ« sĂ«murĂ« dhe gati pĂ«r vdekje? Sa familje gjenden tĂ« internuar nĂ« KrujĂ«, Berat e gjetkĂ«?âŠ
Doni të pyesni për reforma? Jua them unë. Reforma më e bukur, në krijimin e së cilës komunistët e Shqipërisë kanë rrëfyer një zotësi dhe një inteligjencë të vërtetë, është frika: nëna dhe baba të kenë frikë nga çupa dhe nga djali i tyre. Shqiptari të dridhet nga fisi më i afërt i tij se mos veje e ta kallëzoje te policia, sipas sistemit rus, G.P.U dhe N.K.V.D.
Lumturi e popullit? VĂ«rtet njĂ« lumturi e mirĂ«! Bujqvet, katundarĂ«vet dhe atyre qĂ« sâkishin asgjĂ«, qeveria demokratike dhe popullore e Enver HoxhĂ«s u ka dhĂ«nĂ« nga njĂ« pĂ«llĂ«mbĂ« dhe. Por gjithĂ« produkti i djersĂ«s sĂ« tyre vete nĂ« hambar tĂ« qeverisĂ« dhe i gjori bujk, katundar ose proletar, duhet qĂ« tĂ« vejĂ« çdo javĂ« nĂ« zyrĂ« tĂ« marrĂ« te nĂ«punĂ«si komunist kafshatĂ«n e gojĂ«s.
Qysh nĂ« fillim tĂ« regjimit tĂ« komunistĂ«vet, gjithĂ« mallrat, ilaçet, veglat e mjekĂ«sisĂ« dhe tĂ« kirurgjisĂ«, çdo gjĂ« qĂ« u gjend nĂ« drogeritĂ« dhe depozitat e ShqipĂ«risĂ«, u dĂ«rgua te xhaxha Tito, dhe kjo pĂ«r shpĂ«rblim tĂ« shĂ«rbimit qĂ« bĂ«ri Titoja duke vrarĂ« afro 50.000 shqiptarĂ« tĂ« KosovĂ«s. VajtĂ«n leshtĂ«, lĂ«kurĂ«t, benzina dhe nafta edhe ato nĂ« Jugosllavi. ShumĂ« nga sendet qĂ« jep organizata U.N.R.R.A shkojnĂ« nĂ« Jugosllavi ose u dorĂ«zohen vetĂ« besnikĂ«vet tĂ« regjimit komunist. Fakir fukaraja, nĂ« mundshin dhe nĂ« gjeçin, le tĂ« hanĂ« hithra. Mish nuk tregtohet mĂ« nĂ« TiranĂ«, tĂ« shitet e tĂ« blihet. PĂ«r rroba, mveshje e mbajtje, pĂ«lhurĂ«, stofra e tĂ« tjera, mos bĂ«ni fjalĂ«, se dyqanet qĂ« kishin qenĂ« plot me plaçka, sot janĂ« zbrazur. Edhe nĂ« ka eje tĂ« shitet ndonjĂ« gjĂ«, i jipet vetĂ«m atyre qĂ« kanĂ« marrĂ« bileta nga qeveriaâŠ
Kjo Ă«shtĂ« situata e ShqipĂ«risĂ«. Kjo Ă«shtĂ« gjendja e tĂ« gjorĂ«vet shqiptarĂ« qĂ« kanĂ« lumturinĂ« tĂ« rrojnĂ« nĂ«n hijen e âdemokracisĂ« sĂ« TiranĂ«sâ.
Për fat të keq, dëmet nuk janë vetëm materiale. Për Shqipërinë e gjorë, me jo më tepër se një milion njerëz, sikur nuk ishte mjaft kjo luftë e përbotshme dhe pushtimi i huaj, sikur nuk ishte mjaft lufta italo-greke që u zhvillua në tokën arbërore dhe shkaktoi një shumicë rrënimesh, njerëzish dhe banesash, por ja se ku vjen edhe kolera e kuqe e komunizmës, që me dorën e shqiptarit të therë shqiptarin, të sjellë një mizerje dhe një vuajtje që nuk e ka pësuar kurrë gjer më sot vendi ynë. Me mijëra njerëz që u çduknë nga dora trathëtare e komunistëvet, ashtu edhe me qindra milionë që franga ari u shkrinë në zjarr për qejfin e të kuqvet. Nuk e di cili do të ketë mbetur i padëmtuar materialisht dhe moralisht nga miqt që kemi lënë në Shqipëri? Cili nga anëtarët e fisit dhe nga të ju uronj shëndet edhe punë të mbarë.
Midâhat FrashĂ«ri
Në mërgim më 1 dhjetor 1946
/Gazeta Panorama/
The post âKolerĂ« qĂ« shkatĂ«rron shpirtinâ, pse Midâhat FrashĂ«ri e urreu deri nĂ« vdekje komunizmin! Zbulohet letra pĂ«r shqiptarĂ«t mĂ« 1946 appeared first on Gazeta Shqiptare Online.