Pretendimi: Posta Shqiptare po shet pakot e humbura për 1€
Verdikti: E pavërtetë
——————————————————————
Një faqe në Facebook e quajtur Parcela e humbur Al pretendon se Posta Shqiptare po shet pakot e humbura për vetëm 1 euro.
Nëse lexuesi ndjek lidhjen e përfshirë në postim, dërgohet në një faqe interneti që i përngjan asaj të Postës Shqiptare. Për mos t’u mashtruar, lexuesi duhet të kontrollojë adresën e faqes, shënuar me të kuqe në imazhin e mëposhtëm. Në këtë rast, dallohet se adresa nuk i përket Postës Shqiptare, por nis me “gosdeal1.space”.
Një kërkim në rrjet me termin “godsdeal1” tregon se faqja ScamAdviser, e cila gjurmon skemat e mashtrimet në faqet online, vlerëson se kjo faqe me gjasa është skemë mashtrimi. Dy tregues të rëndësishëm janë fakti që pronari i faqes fsheh identitetin dhe që faqja është shumë e re. Profili Parcela e humbur Al gjithashtu është krijuar më 17 shtator 2024, dhe ka vetëm postimin e mësipërm, të po të njejtës datë.
Nëse ndjekim udhëzimet e faqes së rreme, i pëgjigjemi disa pyetjeve dhe shfaqet njoftimi i mëposhtëm, i cili na kërkon të zgjedhim një pako.
Kutia e parë që zgjodhëm rezulton të jetë bosh. Në përpjekjen e dytë, duket se zgjodhëm saktë.
Pas zgjedhjes së pakos së duhur, dërgohemi në një faqe ku duhet të plotësojmë të dhënat personale dhe të pagesës.
Në pjesën e procesit ku duhet të fusim të dhënat e pagesës, vëmë re një shënim në fund të faqes i cili na bën me dije se duke futur këto të dhëna ne në fakt po biem dakord që të faturohemi €38.95 çdo muaj.
Kjo është një mënyrë që mashtruesit përdorin për të zhvatur para nga përdoruesit e rrjeteve sociale, e përshkruar edhe këtu.
Shtatorin e kaluar Posta Shqiptare njoftoi zyrtarisht se identiteti i saj po keqpërdorej në një skemë të ngjashme në rrjetet sociale.
Pretendimi: Kjo foto tregon një grup ushtarësh izraelitë që kanë lagur pantallonat nga frika
Verdikti: Foto e manipuluar
————————————————————–
Një foto që po qarkullon në rrjete sociale duket se tregon një grup ushtarësh të shtrirë anës një rruge. Imazhi përmban një flamur izraelit dhe shigjeta të kuqe që tregojnë njolla të lagura në pantallonat e personave të shtrirë.
Me anë të motorit të kërkimit pamor TinEye, Faktoje gjeti se imazhi i mësipërm qarkullon në rrjet që në vitin 2012.
Në Nëntor 2012, ushtria izraelite (IDF) nisi Operacionin Shtylla e Mbrojtjes, një fushatë tetë-ditore në Rripin e Gazës. Sipas UNHCR, 174 palesitnezë u vranë dhe qindra u plagosën. Nga ana e tyre, Hamas vijoi bombardimin me raketa ndaj Izraelit si pjesë e operacionit Gurë Balte të Pjekur. Tel Avivi u godit për herë të parë që në 1991. Gjashtë izraelitë vdiqën si pasojë.
Megjithatë, në imazhinqë është botuarnë 2012 dallohen vetëm ushtarët e shtrirë në rrugë, jo njollat e lagura në pantallonat e tyre.
Foto origjinale (lart) dhe foto e manipuluar (poshtë)
Mesa duket imazhi i mësipërm është manipuluar duke i shtuar njollat me anë të programeve kompjuterike.
Pretendimi: Atentatori i Trump punonte si mercenar si pjesë e Legjionit të Huaj të Ukrainës
Verdikti: Mungon konteksti
———————————————————–
Pas një atentati të dështuar kundër ish-presidentit dhe kandidatit për president amerikan Donald Trump më 15 shtator, në rrjete sociale po qarkullon pretendimi se autori Ryan Routh ka qenë mercenar me Legjionin e Huaj të Ukrainës.
Routh akuzohet se ka shkuar në resortin e golfit Trump në Florida të dielën, i armatosur me një pushkë SKS. FBI gjeti armën, dy çanta shpine dhe një kamerë GoPro.
Sipas BBC, Routh postonte shpesh në rrjete sociale duke inkurajuar luftëtarët e huaj të shkojnë në Ukrainë për të luftuar kundër Rusisë. Ai e përshkruan veten si “kordinator vullnetar.”
Routh u intervistua nga The New York Times në vitin 2023 për një artikull mbi amerikanët që dolën vullnetarë për të ndihmuar në luftën në Ukrainë. Routh, i cili nuk kishte përvojë ushtarake, tha se kishte udhëtuar drejt Ukrainës pas pushtimit të Rusisë dhe donte të rekrutonte ushtarë afganë për të luftuar atje.
Megjithatë, ai nuk ka marrë pjesë në luftime. Në vitin 2022, 56-vjeçari u refuzua nga Legjioni i Huaj i Ukrainës sepse nuk kishte përvojë ushtarake. Legjioni i Huaj tha për BBC se Routh “asnjëherë nuk ka qenë pjesë e legjionit, as i lidhur me me legjionin … në asnjë cilësi”.
Një vullnetar i legjionit e përshkroi Routh si një prani kaotike që “po bënte më shumë dëm sesa mirë”. Vullnetari tha se Routh ishte në Ukrainë në prill 2022.
Ofertat e tij për të rekrutuar numra të mëdhenj nga e gjithë bota për të luftuar për Ukrainën “nuk ishin realiste”, tha Oleksandr Shaguri, një oficer i Departamentit të Koordinimit të të Huajve të Komandës së Forcave Tokësore. Ai tha për CNN, se “mënyra më e mirë për të përshkruar mesazhet [e Routh] është – ide delirante”.
Revista Rolling Stone raporton se vullnetarë të lidhur me Legjionin e Huaj për Mbrojtjen e Ukrainës filluan të sinjalizonin publikisht për Routh gjatë verës: “Paralajmërim për Ryan Routh: Ai nuk është, dhe kurrë nuk ka qenë i lidhur me Legjionin Ndërkombëtar ose me Forcat e Armatosura të Ukrainës… Ai po keqinterpreton veten dhe gënjen shumë njerëz.”
Ushtria ukrainase ka mohuar çfarëdo lidhje me Routh.
“Shtetasi amerikan Ryan Routh nuk ka shërbyer kurrë në Legjionin Ndërkombëtar të Drejtorisë kryesore të Inteligjencës të Ministrisë së Mbrojtjes së Ukrainës, [dhe] nuk ka asnjë lidhje me njësinë”, shkroi njësia e Inteligjencës së Mbrojtjes së Legjionit Ndërkombëtar në një deklaratë zyrtare. “Thashethemet e shpërndara në media të caktuara nuk janë të vërteta.”
Pretendimi: Koreja e Jugut ka nisur hetimet për nanoteknologjinë e gjetur në miliarda vaksina mRNA.
Verdikti: E paprovuar
Një artikull i portalit mast.al pretendon se Korea e Jugut ka nisur hetimet për “nanoknologjinë ‘gjenocide’ të mRNA-së të gjetur në miliarda vaksina” anti-Covid.
Në brendinë e tij, artikulli nuk jep asnjë referencë apo burim. Ai nuk jep titullin e ndonjë studimi apo ndonjë shkencëtari, duke përdorur thjesht termin “shkencëtarët më me zë koreanë”.
Artikulli pretendon se “shkencëtarët koreanë zbuluan se flakonët e vaksinës mRNA që i përkasin Moderna dhe Pfizer-BioNTech përmbajnë këto nanogrimca vetëmontuese.”
Termi “nanogrimca vetëmontuese” është përdorur më parë nga konspiracionistët anti-vaksinë referuar një studimi me titull “Vetë-montimi në kohë reale i strukturave artificiale të dukshme stereomikroskopike në kampionë të inkubuar të produkteve të mRNA kryesisht nga Pfizer dhe Moderna: Një Studim Gjithëpërfshirës Afatgjatë,” botuar në korrik 2024 në botimin Revista Ndërkombëtare e Teorisë, Praktikës, dhe Hulumtimit të Vaksinave (IJVTPR).
Ky studim, megjithatë, nuk është kryer nga “shkencëtarët më me zë koreanë”, por nga një një gjinekologe nga Korea e Jugut dhe një profesor gjuhësie nga Japonia. Asnjëri prej tyre nuk është ekspert mikrobiologjie apo vaksinash.
Vlen të përmendet se revista IJVTPR është një revistë që doli gjatë pandemisë Covid-19 dhe që nga numri i parë ka botuar artikuj kritikë ndaj vaksinave që po zhvilloheshin kundër Covid-19. Përveç kësaj, bordi i saj editorial përbëhet nga profesionistë të letërsisë, filozofisë, gjuhësisë dhe drejtësisë, ndër të tjera, pra jo specialistë të imunologjisë.
Ekspertë të sëmundje infektive kanë shprehur skepticizëm lidhur me këtë studim.
Dr. James Lawler nga Divizioni i Sëmundjeve Infektive në Qendrën Mjekësore të Universitetit të Nebraskës tha për Lead Stories se IJVTPR, ku u botua studimi “nuk është revistë e vërtetë.”
“Studimi … duhet të bëhet rast studimor se si të dallojmë dezinformimin. Përmbajtja është dërdëllitje shkencore pa bazë në biologjinë reale apo metodën shkencore. Për të qenë i sinqertë, është një dërdëllitje relativisht amatore, që një person i arsyeshëm me një arsim biologjik të nivelit të shkollës së mesme duhet të jetë në gjendje ta përgënjeshtrojë lehtësisht.
Seksionet e metodave dhe rezultateve janë të gjera, duke pasqyruar një praktikë të zakonshme në dezinformim dhe propagandë për të trullosur lexuesit me një vëllim të madh proze që tingëllon si shkencore. Por, siç e përmenda, cilësia e përgjithshme është amatore. Nuk sheh çdo ditë vizatime me ngjyra dhjami në një revistë shkencore,” tha Lawler.
Vizatimi në fjalë
Ai theksoi dhe tregues të tjerë që studimi është “propagandë e sajuar”:
“Këto përfshijnë faktin se ‘International Journal of Vaccine Theory, Practice, and Research’ nuk është një revistë e vërtetë. Një kërkim i shpejtë në databazën e Bibliotekës Kombëtare të Mjekësisë së ShBA konfirmon se kjo revistë nuk është e kataloguar në revistat shkencore të rishikuara nga kolegët.
Treguesi i dytë është se autorët nuk duket se kanë ndonjë ekspertizë legjitime në këtë fushë. Njëri është një gjinekologe që duket se ka klinikën e saj në Kore, gjë që vështirë se është kualifikim për të qenë ekspert në vaksina, toksikologji ose ‘nanobotë’ (çfarëdo janë ato).
Autori tjetër është një ‘profesor i gjuhësisë së aplikuar’ në Okinawa Christian University. Përsëri, vështirë të kuptohet se si kjo i jep atij ndonjë ekspertizë të aplikueshme. Një vizitë e shpejtë në faqen e internetit të këtij universiteti konfirmon se ata nuk kanë asnjë departament në shkencat e jetës, ose ndonjë shkencë tjetër.
[…]
Struktura e eksperimentit (e përdor këtë term lehtësisht) të diskutuar në studim nuk është shkencërisht e shëndoshë dhe është sinqerisht e çuditshme.
Materialet që ata përshkruajnë se përdorën në ‘eksperimentet’ e tyre përfshijnë birrën soju (një pije e distiluar koreane), spermë dhe një karikues celulari pa tela. Nuk po gënjej.
Ndërsa kjo tingëllon si një natë e çmendur në Seoul, nuk tingëllon vërtet si shkencë e mirë. Sepse nuk është.”
Dr. William Schaffner, profesor i mjekësisë në divizionin e sëmundjeve infektive në Qendrën Mjekësore të Universitetit Vanderbilt tha se studimi “është shkruar në një mënyrë disi informale, në një revistë jo shumë të spikatur. Nëse ky do të ishte vërtet një zbulim revolucionar i vërtetuar nga të tjerë, virologë molekularë, për shembull… Unë mendoj se do të botohej në një revistë të zakonshme. Kështu që unë jam shumë skeptik.”
Ai theksoi se vendet në mbarë botën kanë sisteme të mbikëqyrjes së sigurisë së vaksinave që mbulojnë miliarda njerëz dhe do të sinjalizonin nëse diçka si “nanorobotët” po gjeheshin tek njerëzit: “Nuk ka patur asnjë shqetësim sigurie në lidhje me, po vendos thonjëza, ‘nanobotët’ në vaksina. Dhe sigurisht, Administrata amerikane e Ushqimit dhe Barnave (FDA) dhe agjenci homologe në vende të tjera nuk kanë qenë në gjendje të përcaktojnë se të ashtuquajturit ‘nanobotë’ gjenden ose tek njerëzit ose tek vaksinat mRNA.” Lawler përfundoi duke thënë se “nuk ka nanobotë apo aditivë të tjerë dashakeqë dhe misterioz në vaksinat anti-Covid të miratuara nga FDA. Kontrolli i cilësisë, kriteret e dokumentacionit dhe kriteret e vlerësimit të pavarur laboratorik të FDA janë më të rreptat në botë. Vaksinat tona kundër Covid-19 kanë profile të shkëlqyera sigurie, u janë administruar miliarda njerëzve në mbarë globin dhe kanë shpëtuar dhjetëra miliona jetë. Ne duhet të festojmë arritjen e mahnitshme në shkencën amerikane që ato përfaqësojnë.”
Pretendimi: Presidenti amerikan Joe Biden është aq i moshuar se nuk e ka vënë re që ka vënë një kapele me emrin e kundërshtarit të tij politik Donald Trump
Verdikti: Mungon konteksti
——————————————————————
Një foto e presidentit amerikan Joe Biden me një kapele që shkruan “Trump 2024” po qarkullon në rrjete sociale si dëshmi e gafës së rradhës së tij për shkak të moshës.
Me anë të motorit të kërkimit pamor Google Lens, Faktoje gjeti se foto e mësipërme është shkrepur në Shanksville, Pennsylvania në përvjetorin e sulmeve të 11 shtatorit.
Ndërsa ishte në Shanksville, Biden vizitoi stacionin vendas të zjarrfikësve. Gjatë vizitës Biden shfaqet duke folur me një burrë me një kapele të Trump.
Biden, i cili hoqi dorë nga rikandidimi për president dhe mbështeti kandidaturën e zv. presidentes Kamala Harris, i ofroi burrit një kapele me logon presidenciale në këmbim të kapeles së Trump.
Mbështetësi i Trump e pyet Biden nëse do t’i firmoste kapelen. Biden pranon dhe burri e tall duke i thënë: “A e mbani mend emrin tuaj?” Presidenti përgjigjet me shaka se “nuk e mban mend emrin” sepse është “i ngadaltë”, gjë që shkakton të qeshura në turmë.
Biden më pas u tall se i duhej kapelja Trump e burrit dhe ky i fundit i kërkoi që ta vendoste në kokë. Pasi tha fillimisht “Nuk po shkoj aq larg”, Biden përfundimisht e vuri kapelen me Trump, duke fituar duartrokitje nga turma dhe mbështetësi i Trump. “Jam krenar për ju tani,” tha mbështetësi i Trump.
Zëdhënësi i Shtëpisë së Bardhë Andreë Bates e përshkroi këtë veprim si një gjest uniteti. Bates tha: “Në Stacionin e Zjarrfikësve në Shanksville, [presidenti] foli për unitetin dypartiak të vendit pas 11 shtatorit dhe tha se duhej t’i riktheheshim atij. Si një gjest domethënës, ai i dha një kapelë një mbështetësi të Trump, i cili më pas tha se në të njëjtën frymë, [presidenti] duhet të vinte kapelën e tij me Trump. Ai e vuri për një kohë të shkurtër.”
Gjatë së njejtës vizitë, Biden këshilloi me shaka turmën e mbledhur “të mos hanin qen dhe mace” duke iu referuar pretendimit të Trump se emigrantë nga Haiti “po hanë kafshët shtëpiake të njerëzve” në Springfield, Ohio.
Pretendimi: Kjo video tregon televizionin kombëtar hollandez që demonstron lodra seksi në një emision për fëmijë.
Verdikti: E pavërtetë
—————————————————- Një video që duket se tregon disa vajza të vogla duke luajtur me lodra seksi po qarkullon në rrjet me pretendimin se tregon një emision për fëmijë në televizionin kombëtar hollandez. Ky sillet si shembull i degjenerimit europiano-perëndimor.
Me anë të motorit të kërkimit pamor Google Lens, Faktoje gjeti se klipi i mësipërm është shkëputur nga një video më e gjatë, e botuar në vitin 2017.
Megjithatë, ajo nuk është pjesë e ndonjë emisioni për fëmijë, por e një fushate sensibilizuese kundër prostitucionit të fëmijëve.
Video e plotë tregon vajzat e vogla duke luajtur ne mënyrë të pafajshme me lodrat e seksit që nxjerrin nga një kuti, dhe duke spekuluar se për çfarë mund të përdoren, me imagjinatën e pafajshme të një fëmije. Sugjerimet përfshijnë ‘një shkop’, ‘okllai’ dhe ‘vrasëse mizash’.
Më pas në ekran shfaqet një mesazh që thotë: “Imagjinatë e pafajshme për këto vajza. Realitet i tmerrshëm për të tjera.”
Këto pamje pasohen nga një video e xhiruar me kamera të fshehtë që tregon një vajzë 7 vjeç duke u ofruar për seks.
Filmi nga Free A Girl, një organizatë ndërkombëtare për lirimin e vajzave të vogla nga prostitucioni, u krijua për të theksuar mesazhin se “seksi nuk është lojë fëmijësh”. Drejtoresha dhe bashkëthemeluesja e Free A Girl, Evelien Hölsken, tha: “Rreth dy milionë fëmijë në të gjithë botën janë të përfshirë në prostitucion, nga të cilat 1.2 milionë janë në Indi. Vajzat detyrohen të bëjnë seks çdo ditë me dhjetëra meshkuj.”
Pretendimi: Pasaportat në këtë foto u gjetën në gërmadhat e Kullave Binjake më 11 shtator 2001
Verdikti: E pavërtetë
———————————————————–
Në përvjetorin e rrëzimit të Kullave Binjake në New York më 11 shtator 2001, rrjetet sociale ringjallin teoritë konspirative që pretendojnë se “11 shtatori ishte punë e brendshme.”
Një version i kësaj teorie po qarkullon në rrjete sociale bazuar në pretendimin se pasaportat e terroristëve të përfshirë u gjetën, çuditërisht, nën rrënojat e kullave dhe kështu u identifikuan autorët.
Me anë të motorit të kërkimit pamor Google Lens, Faktoje gjeti se pasaportat në imazhin e sipërm i përkasin Satam al-Suqami dhe Saeed al-Ghamdi.
Sipas Komisionit Kombëtar për 11 Shtatorin, i krijuar nga Kongresi amerikan për të hetuar të gjitha aspektet e sulmeve terroriste të 11 shtatorit, katër nga pasaportat e 11 terroristëve u gjetën.
“Dy prej tyre u gjetën në vendrrëzimin e fluturimit 93 të United Airlines në Pensilvani. Këto janë pasaportat e Ziad Jarrah dhe Saeed al-Ghamdi. Njëra i përkiste një terroristi në fluturimin 11 të American Airlines. Kjo është pasaporta e Satam al-Suqami. Një kalimtar e gjeti atë dhe ia dha një detektivi të policisë së New York pak para se të shembeshin kullat,” u raportua në Komision.
Pra, asnjëra nga pasaportat në foto nuk u gjet nën rrenojat e Kullave Binjake.
Pasaporta e al-Suqami u gjet në rrugë nga një kalimtar, përpara se të rrëzoheshin kullat.
Ndërsa pasaporta e al-Ghamdi nuk ishte kurrë në New York. Al-Ghamdi ishte një nga terroristët që morën peng fluturimin 93 të United Airlines, me qëllim për ta përplasur atë me godinën e Kapitolit në Washington D.C. Megjithatë, ky fluturim u rrëzua në Shanksville, Pennsylvania. Kjo, si pasojë e një përpjekje nga ana e pasagjerëve dhe ekuipazhit për të rimarrë kontrollin e avionit nga terroristët.
Pasaporta e al-Ghamdi, bashkë me pasaportën e një tjetër pengmarrësi, Ziad Jarrah, u gjet në vendrrëzimin e fluturimit 93 në Pennsylvania.
Pretendimi: Kjo video tregon një të ri që humbi bastin dhe i del përpara kamionit në autostradë
Verdikti: Video e manipuluar
——————————————————————-
Një video që po qarkullon në rrjete sociale duket se tregon një djalë të ri, i cili shtrihet në autostradë ndërsa dy kamionë i kalojnë përsipër.
Përpara se dikush të frymëzohet nga i riu në video dhe të përpiqet të bëjë një veprim të ngjashëm, duhet saktësuar se gjasat janë që video e mësipërme është e manipuluar.
Me anë të motorit të kërkimit pamor Google Lens, Faktoje gjeti se video daton në vitin 2018. Në videon e plotë, djaloshi i flet kameras rusisht duke thënë: “Ai momenti kur humb bastin se Rusia do futej në gjysmëfinale,” duke iu referuar Kampionatit Botëror të Futbollit të vitit 2018.
Treguesit kryesorë që kjo video është manipuluar janë fakti që kamionët nuk frenojnë apo përpiqen të devijojnë kur i riu u del përpara.
Më tej, duket se kamioni i parë, i cili duket sikur i kalon sipër të riut të shtrirë në mes të rrugës, është tepër i ulët. Nëse video do të ishte reale, i riu nuk do të kishte evituar, edhe i shtrirë, përplasjen me të.
Pasi kamioni i parë i kalon sipër, i riu i shtrirë rrotullohet për të ikur, por përpara se të mundet një kamion i dytë kalon mbi të. Në video duket sikur i riu kalon tej për tej rrotave të kamionit të dytë, i padëmtuar. Kjo gjë do të ishte e pamundur nëse video nuk do ishte manipuluar.
Video me gjasa është prodhuar me programe kompjuterike, duke kombinuar dy video të xhiruara në të njejtin vend, nga i njejti kënd, por në kohë të ndryshme. Gjeni më poshtë një demonstrim nga Youtuberi Captain Disillusion.
Pretendimi: Kjo foto e shkretëtirës algjeriane po shitet si pamje nga sipërfaqja e planetit Mars
Verdikti: Foto e manipuluar
—————————————————–
Një imazh i postuar nga publicisti Alfred Cako duket se tregon dy peisazhe pothuajse identike, njëra pretendohet nga Marsi dhe tjetra nga Algjeria.
Në imazhin e sipërm, në peisazh duken dy objekte, roveri Perseverance dhe helikopteri Ingenuity. Megjithatë, këto dy objekte janë kopjuar nga një ilustrim i NASA dhe janë mbivendosur në peisazh.
Ky manipulim është bërë shkel e shko, duke mos marrë parasysh përmasat reale të këtyre dy objekteve. Në imazh, dy objektet duken sikur kanë të njejtën madhësi, ndërsa në realitet Perseverance është 2.7 m i gjatë dhe Ingenuity është më pak se 60 cm i gjatë.
Krahasim mes përmasave reale të dy objekteve hapësinore
Krijuesi i imazhit nuk ka marrë parasysh faktin që është e pamundur të shkrepësh një foto të tillë në Mars. Aktualisht janë pesë rovera të NASA që veprojnë në sipërfaqen e Marsit. Secili prej tyre është ndërtuar posaçërisht për të studiuar veçori të caktuara të planetit. I vetmi rover tjetër në veprim përveç Perseverance është Curiosity, i cili u hodh në vitin 2012. Ai ndodhet afërsisht 3700 km nga vendi i uljes së Perseverance në Kraterin Jazzer
Fotot e vetme që tregojnë dhe Ingenuity dhe Perseverance janë bërë me kamerën e montuar në krahun e roverit më të fundit të NASA. Në këtë mënyrë, roveri Perseverance ishte në gjendje të bënte një selfie me helikopterin Ingenuity aty pranë.
Selfie e Perseverance dhe Ingenuity (në sfond) në Mars
Foto që pretendohet se tregon Marsin nuk mund të gjendet në faqen e NASA apo të agjensisë hapësinore kineze (CNSA), të vetmet agjensi që kanë dërguar rovera në Mars. Asnjë nga këto agjensi nuk e ka prezantuar këtë foto si pamje nga Marsi.
Fotografi Gregory Rohart konfirmoi për AFP se ai kishte shkrepur vërtet foton e poshtme në Algjeri, më 6 janar 2009. “Unë e bëra këtë foto në Algjeri duke ecur në shkretëtirën Tadrart,” shpjegoi ai. “Si fotograf, padyshim që nuk më pëlqen që një nga fotot e mia të përdoret pa marrëveshjen time, dhe aq më pak që ajo të devijohet nga kuptimi i saj origjinal.”
Foto e “Marsit” dukshëm është prodhuar duke manipuluar foton e Rohart. Kjo vërrehet në hijet që janë të njejta në dyja imazhet.
Pretendimi: Kjo video tregon arrestimin e protestuesve kundër emigrimit në Mbretërinë e Bashkuar
Verdikti: Mungon konteksti
————————————————-
Një video që tregon arrestimin e disa të rinjve nga policia britanike po shpërndahet në rrjete sociale me pretendimin se të arrestuarit ishin protestues kundër politikave të emigrimit.
Postimi i referohet një vale protestash anti-emigrim që përfshiu Mbretërinë e Bashkuar në fund të korrikut 2024, pas një sulmi me thikë që i mori jetën 3 vajzave të vogla në Southport më 29 korrik.
Megjithatë, me anë të motorrit të kërkimit pamor Google Lens Faktoje gjeti se video e mësipërme është botuar në 27 qershor 2024, një muaj para nisjes së protestave në fjalë.
Sipas mediavebritanike, video në të vërtetë tregon arrestimin e aktivistëve të grupit ambjentalist “Just Stop Oil” më 27 qershor 2024.
Sipas një deklarate nga policia e Hackney, aktivistët u arrestuan nën akuzën e komplotit për të prishur infrastrukturën kombëtare:
“Ne dimë që Just Stop Oil planifikojnë të vandalizojnë aeroporte dhe mijëra pushues këtë verë. Sonte oficerët tanë bënë gjashtë arrestime gjatë një eventi në një qendër komunitare në Londrën lindore. Ne besojmë se disa nga të arrestuarit janë organizatorë kyç për Just Stop Oil. Të gjithë arrestimet u bënë nën një seksion të Aktit të Rendit Publik që e bën të jashtëligjshme të komplotohet për të prishur infrastrukturën kombëtare. Ne do të vijojmë të punojmë me operatorët e aeroporteve dhe të tjerë për të parandaluar trazira domethënëse. Aktivistët nuk kanë të drejtë të kryejnë akte kriminale që mund të rrezikojnë veten dhe të tjerët. Çdokush që prish sigurinë e një aaeroporti të sigurohet se do të trajtohet me shpejtësi dhe fuqishëm.”
Më 20 qershor 2024, dy aktiviste të “Just Stop Oil” u arrestuan nën akuzën se kishin hedhur bojë portokalli mbi avionët privatë në aeroportin Stansed në Essex. Organizata tha se “po kërkonin një traktat urgjent për t’i dhënë fund karburanteve fosile deri në vitin 2030”.
Pretendimi: Financial Times ka pranuar se kemtrajlet nuk janë teori konspirative
Verdikti: Mungon konteksti
————————————
Në rrjetet konspiracioniste po qarkullon pretendimi se gazeta britanike “Financial Times ka pranuar” se spërkatja kimike nga avionët nuk është teori konspirative, por “një fenomen i vërtetë”, që ndihmon kundër ngrohjes globale.
Artikulli është botuar nga portali amerikan The People’s Voice, i njohur më parë si News Punch. Ky i fundit është etiketuar si një portal burim lajmesh të rreme. Sipas një raporti të vitit 2017 nga Buzzfeed, NewsPunch ishte burimi i dytë më i madh i lajmeve të rreme që ishin shpërndarë në Facebook atë vit.
Në përmbajtjen e artikullit, autori propozon përdorimin e teknikave gjeoinxhinierike si modifikimi i rrezatimit diellor (SRM) për të luftuar efektet e ngrohjes globale në Tokë. Ai shpjegon, në teori, avantazhet dhe disavantazhet e këtyre teknikave dhe vështirësitë që mund të hasen në implementimin e tyre, duke theksuar se ato duhet të përdoren krahas ndërmarrjes së masave për uljen e emetimeve të karbonit dhe jo në vend të tyre.
Në asnjë moment artikulli nuk përmend kemtrajlet apo teoritë konspirative, e aq më pak të “pranojë” se kemtrajlet nuk janë teori konspirative, por fenomen i vërtetë.
Pretendimi që qarkullon mes konspiracionistëve ngatërron teknologjitë gjeoinxhinierike me “gjurmët kimike”, të quajtura dhe kemtrajle, të cilat ekzistojnë vetëm në teorinë konspirative që pretendon se qeveritë apo entitete të tjera keqdashëse spërkasin fshehurazi kimikate toksike në atmosferë me anë të vazhdave të avullit që lënë pas avionët.
Pretendimi: Lija e majmunit po spërkatet nga qielli nëpërmjet vazhdave të avionëve
Verdikti: E paprovuar
———————————————————
Më 14 gusht 2024, Organizata Botërore e Shëndetit (OBSh) e deklaroi epideminë e lisë së majmunit në Afrikë një emergjencë të shëndetit publik me interes ndërkombëtar. Lija e majmunit është një sëmundje virale që shkaktohet nga virusi MPV.
Kjo ka frymëzuar edhe më tej pretendimet e konspiracionistëve në rrjet. Së fundmi, Alfred Cako ka postuar një video që tregon vazhdat që lënë avionët në qiell, shoqëruar me përshkrimin: “Lija e majmunit po vjen nga qielli, me sa duket.” Video është parë mbi 8400 herë dhe ka marrë qindra reagime nga ndjekësit e Cakos në rrjetin social Facebook.
Faktoje ka përgënjeshtruar edhe më parë pretendime të Cakos lidhur me linë e majmunit.
Sipas Organizatës Botërore të Shëndetit (OBSh) dhe Qendrës amerikane për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (CDC) lija e majmunit transmetohet kryesisht nëpërmjet kontaktit të afërt. Transmetimi është kryesisht nëpërmjet kontaktit lëkurë me lëkurë, me lezionet e një personi të infektuar, me lëngjet trupore ose me spërklat të sistemit të frymëmarrjes gjatë ndërveprimit afatgjatë ballë për ballë. Spërklat e sistemit të frymëmarrjes mund të luajnë një rol në transmetim. Megjithatë, lija e majmunit nuk përhapet përmes ajrit në distanca të gjata.
Njerëzit gjithashtu mund të marrin virusin nga objekte të kontaminuara si veshjet, përmes lëndimeve nga gjilpërat në sistemin e kujdesit shëndetësor ose në mjedise komunitare si sallonet e tatuazheve. Gjatë shtatzënisë ose lindjes, virusi mund të kalojë nga nëna tek fëmija.
Transmetimi nga kafsha e infektuar te njeriu ndodh nga kafshimet ose gërvishtjet, ose gjatë aktiviteteve si gjuetia, rrjepja, gatimi, ngrënia ose prekja e kufomave të kafshëve të infektuara.
Si rrjedhim, edhe nëse insinuata e Cakos se vazhdat që lënë avionët në qiell përmbajnë virusin e lisë së majmunit do të ishte e vërtetë, kjo spërkatje do të ishte e parrezikshme dhe e kotë. Kjo sepse lija e majmunit nuk transmetohet nga ajri.
Si zakonisht, Cako nuk ofron asnjë provë që mbështet pretendimin se vazhdat e kondensimit në qiell përmbajnë ndonjë substancë të dyshimtë, që lidhet me linë e majmunit.
Spërkatja e kimikateve nga avionët (chemtrails) është një teori konspirative që pretendon se qeveria apo palë të tjera janë të angazhuar në një program sekret për të futur kimikate toksike në atmosferë nëpërmjet vazhdave që lëshojnë avionët.
Sipas Agjencisë amerikane për Mbrojtjen e Mjedisit dhe NASA, vazhdat e bardha që duken pas avionëve në qiell quhen vazhda kondensimi (contrails), përbëhen kryesisht nga uji, dhe “nuk janë të rrezikshme për shëndetin e njeriut.”
Vazhdat e kondesimit formohen kur avulli dhe grimcat e hirit të imët nga djegia e karburantit të avionit ngrijnë në kristale akulli. Në ajër me lagështi të ulët, kristalet thjesht shpërbëhen. Nëse ajri ka më shumë lagëshit, ato mbeten, dhe krijojnë vazhdat e avullit që duken me sy nëpër qiell. Ky ndryshim në nivelin e lagështisë së ajrit shpjegon pse disa avionë kanë vazhdë kondensimi dhe disa jo.
Më 22 nëntor 2016, një sondazh i shkencëtarëve atmosferikë u botua nga Environmental Research Letters. 76 nga 77 (98.7%) e shkencëtarëve që morën pjesë në këtë studim thanë se nuk kishte prova të ekzistencës së një programi sekret të spërkatjes atmosferike në shkallë të gjerë dhe se të dhënat e cituara si prova mund të shpjegoheshin përmes faktorëve të tjerë.
Faktoje ka verifikuar edhe më parë pretendime lidhur me të ashtuquajturat kemtrajle.
Pretendimi: Kjo video tregon një “skenë të nxehtë” në autobusin e Unazës në Tiranë
Verdikti: E pavërtetë
——————————————————
Një video që ka marrë mbi një mijë pëlqime në profilin në Facebook të portalit Gazeta Albania, tregon një grua duke hequr këpucët me taka në një autobus. Mbishkrimi që shoqëron videon pretendon se skena ka ndodhur në linjën e autobusëve urbanë të Unazës në Tiranë.Të shumtë janë komentet që kritikojnë gruan për veprimin e pahijshëm në urban, ndërsa të tjerë, kryesisht gra, realizuesin e videos së debatueshme. Falë këtyre qëndrimeve të kundërta, portali ka mbledhur klikime të shumta.
Me anë të motorit të kërkimit pamor Google Lens, Faktoje gjeti se video origjinale është postuar në 2023 në rrjetesociale nga vetë gruaja që duket në klip, një parukiere nga Krimea që quhet Oksana Mishyna.
Në përshkrimin e videos nuk specifikohet se ku është xhiruar, por ai liston një sërë destinacionesh popullore udhëtimi, si dhe Maqedoninë e Veriut.
Në videon e plotë dallohet se në autobus ka një afishe me logon e A1, një kompani austriake telekomunikacioni që operon në vende të ndryshme, përfshi edhe Maqedoninë e Veriut. Kjo kompani nuk operon në Shqipëri.
Pretendimi: Lija e majmunit është një sëmundje që përhapet kryesisht nga meshkujt homoseksualë.
Verdikti: Mungon konteksti
—————————————————————–
Më 14 gusht 2024, Organizata Botërore e Shëndetit (OBSh) e deklaroi epideminë e lisë së majmunit në Afrikë një emergjencë të shëndetit publik me interes ndërkombëtar. Lija e majmunit është një sëmundje virale që shkaktohet nga virusi MPV.
Më pas, në rrjete sociale nisi të qarkullojë sërish pretendimi se kjo sëmundje prek kryesisht meshkujt që kryejnë marrëdhënie seksuale me meshkuj. Nisur nga ky pretendim, postimet në rrjete sociale shpërfillin rrezikun e përhapjes së këtij virusi.
Deklarata zyrtare e OBSh lidhur me këtë epidemi shpjegon se versioni i ri i virusit që po përhapet në Republikën Demokratike të Kongos duket se po transmetohet kryesisht nëpërmjet “rrjeteve seksuale”, por nuk përmend homoseksualitetin apo biseksualietin.
Sipas OBSh, lija e majmunit mund të transmetohet kryesisht nga kontakti i afërt me një bartës, përfshi anëtarët e një familjeje. Kontakti i afërt përfshin kontaktin lëkurë me lëkurë (prekja), kontaktin gojë me gojë dhe gojë me lëkurë (puthje). Lija e majmunit mund të transmetohet edhe duke qenë përballë me një bartës, me anë të spërklave të sistemit të frymëmarrjes.
Njerëzit gjithashtu mund të marrin virusin nga objekte të kontaminuara si veshjet, përmes lëndimeve nga gjilpërat në sistemin e kujdesit shëndetësor ose në mjedise komunitare si sallonet e tatuazheve. Gjatë shtatzënisë ose lindjes, virusi mund të kalojë nga nëna tek fëmija.
Transmetimi nga kafsha e infektuar te njeriu ndodh nga kafshimet ose gërvishtjet, ose gjatë aktiviteteve si gjuetia, rrjepja, gatimi, ngrënia ose prekja e kufomave të kafshëve të infektuara. Në 2003, një numër kafshësh ekzotike të importuara nga Gana në ShBA ia transmetuan virusin 71 personave.
Orientimi seksual apo aktivitete specifike seksuale nuk përmenden si faktorë të veçantë rreziku lidhur me transmetimin e virusit.
Ndër rastet e para të shpërthimit të lisë së majmunit në Kongo në fund të 2023, prositutat ishin “grupi kryesor i profesionit” (14.6%). Mënyra e transmetimit në këto raste ishin marrëdhëniet heteroseksuale. Dy prej 24 nga këto gra humbën jetën si pasojë.
Megjithëse lija e majmunit mund të përhapet tek kushdo, nëpërmjet kontaktit të afërt, pavarësisht nga gjinia apo orientimi seksual, është e vërtetë që profesionistët e shëndetit kanë gjetur një përqindje të konsiderueshme të rasteve mes meshkujve që kryejnë marrëdhënie seksuale me meshkuj.
Meqenëse ky virus zakonisht transmetohet përmes kontaktit të drejtpërdrejtë pasi futet në një komunitet, ka më shumë gjasa të përhapet fillimisht nëpër atë komunitet.
Ekspertë të shëndetit publik kanë theksuar një faktor që mund të ndikojnë në zbulimin e rasteve kryesisht në komunitetin homoseksual. Pjesëtarët e këtij komuniteti kanë më shumë gjasa të kryejnë testime të rregullta për sëmundje seksualisht të transmetueshme.
Faktoje ka pëgënjeshtruar edhe më parë pretendimin se meshkujt homoseksualë dhe biseksualë janë burim kryesor i përhapjes së lisë së majmunit.
Pretendimi: Arkivat zyrtare ruse publikuan teserën e anëtarësimit në partinë komuniste sovjetike të Kamala Harris
Verdikti: E pavërtetë
———————————————————-
Lajmi se zv.presidentja amerikane dhe kandidatja për presidente në zgjedhjet e nëntorit 2024, Kamala Harris, ka qenë dikur anëtare e Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik po qarkullon së fundmi në hapësirën online në shqip.
Sipas artikullit të portalit mast.al, më 19 gusht 2024, Arkiva e Shtetit të Federatës Ruse publikoi një kartë anëtarësimi të Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik që provon se Harris ka qenë anëtare.
Karta e pretenduar e anëtarësimit
Artikulli pretendon se karta e saj e anëtarësimit në Partinë Komuniste të ish-Bashkimit Sovjetik, është lëshuar në qershor 1984, pas një vizite të Harris në Rusi. Më tej, pretendohet se “Harris ka bërë tre udhëtime në Bashkimin Sovjetik në mes të viteve 1980, duke udhëtuar në Moskë dhe Voronezh nën kujdesin e Organizatës Komsomol (rinisë komuniste) të BS.”
Për të gjeneruar librezën e anëtarësimit, faqja i jep përdoruesve mundësinë për të ngarkuar edhe një foto për t’iu bashkëngjitur dokumentit të manufakturuar.
Fotografia e Harris në imazhin që po qarkullon në rrjet nuk është e vitit 1984, por e vitit 1986, kur ajo u diplomua nga universiteti. Nuk ka prova se Harris ka udhëtuar drejt Bashkimit Sovietik në këtë kohë.
Më tej, artikulli citon si burim një postim të 19 gushtit nga Arkiva e Shtetit rus. I vetmi postim i këtij institucioni më 19 gusht nuk ka të bëjë fare me Kamala Harris.
Pretendimi: Kjo video tregon kryeministrin britanik Keir Starmer që po dëbohet nga një pub
Verdikti: Mungon konteksti
——————————————————-
Një video që duket se tregon kryeministrin britanik dhe kreun e laburistëve, Keir Starmer, duke u dëbuar nga një lokal po qarkullon në rrjete sociale, përfshi ato shqipfolëse.
Me anë të motorit të kërkimit pamor Google Lens, Faktoje gjeti se video e mësipërme nuk është regjistruar së fundmi, por është në rrjet nga prilli 2021, përpara se Starmer të zgjidhej kryeministër i Mbretërisë së Bashkuar.
Sipas BBC, Starmer, në atë kohë udhëheqësi i opozitës, u dëbua nga bari The Raven në Bath nga bashkëpronari i barit, i cili “ishte i pakënaqur me reagimin e laburistëve ndaj karantinës së vendosur nga qeveria” gjatë pandemisë. Ai tha se ekonomia ishte sakrifikuar “sepse të moshuarit po vdesin”.
Starmer po vizitonte qytetin e Bath si pjesë e fushatës për zgjedhjet e majit 2021. Vizita e tij në barin The Raven ishte planifikuar me një nga bashkëpronarët, i cili i kërkoi falje laburistëve. Llogaria e barit në Twitter postoi se nuk kishte “qëllim të devijonte vizitën e Keir Starmer në Bath” dhe se pikëpamjet e personit në video janë “të tijat.”
Pretendimi: Kjo video tregon një “minierë klikimesh” kundër zhvillimit të turizmit në Vlorë
Verdikti: Mungon konteksti
————————————————————–
Një video e postuar nga llogaria faktnews.official në Instagram pretendohet se tregon një “minierë klikimesh”, që është hapur nga një “biznesmen i fushës digjitale” për të rritur numrin e pëlqimeve dhe komenteve në postime kritike ndaj turizmit shqiptar.
Pas akuzave të kryeministrit Rama për një dorë të qëllimshme që përhapte lajme të rreme në mediat online në kulmin e pushimeve verore, artikulli i portalit mendon se ka gjetur një nga autorët që “sponsorizon mos-zhvillimin e turizmit në Vlorë”.
Ndërsa postimi i mësipërm nuk e përmend emrin e biznesmenit misterioz, ato që pretendohen si pamjet e minierës së tij të klikimeve kundër turizmit, në fakt janë shkëputur nga një video e vjetër shumë larg Vlorës.
Me anë të motorit të kërkimit pamor Google Lens, Faktoje gjeti se video e mijëra telefonëve të rreshtuar në rafte është nga maji 2017 dhe tregon një “fermë klikimesh në Kinë.”
Në videon e plotë duken dy kompjutera nga ku kontrollohen telefonat. Sipas artikullit të Daily Mail, ky operacion përdoret për të rritur pëlqimet dhe komentet në rrjete sociale, dhe për të rritur përshtypjet e mira për produkte. Sipas gazetarit rus që filmoi këtë operacion, ai përbëhej nga rreth 10 mijë celularë.
Pretendimi: Kjo video tregon ish-presidentin Ilir Meta në një intervistë për shkencën
Verdikti: Video e manipuluar
———————————————————–
Një video që po qarkullon në rrjete sociale duket se tregon ish-presidentin Ilir Meta duke folur për arritjet e tij të mëdha shkencore.
Video dukshëm është modifikuar, por disa prej reagimeve në rrjet duket se e kanë marrë seriozisht.
Me anë të motorit të kërkimit pamor Google Lens, Faktoje gjeti videon origjinale në Youtube. Burri në video nuk i përngjason Metës.
Video që po qarkullon online është krijuar me programe ‘faceswap’ apo të ndërrimit të fytyrës, një numër prej të cilëve janë falas për t’u përdorur.
Faktoje përdori një nga këto programe për të gjeneruar një video të ngjashme, duke përdorur të njejtën video dhe fytyrën e ish-diktatorit shqiptar Enver Hoxha.
Pretendimi: Kamala Harris ka qenë anëtare e Partisë Komuniste të ish-Bashkimit Sovjetik
Verdikti: Imazh i manipuluar
————————————————————–
Në rrjete sociale po qarkullon pretendimi se zv.presidentja amerikane dhe kandidate për presidente në zgjedhjet e nëntorit 2024 Kamala Harris ka qenë dikur anëtare e Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik. Si provë për këtë sillet imazhi i çfarë duket si një librezë anëtarësimi me tekst në rusisht dhe me foton e Harris adoleshente të bashkëngjitur.
Ky postim ndahet më së shumti nga përkrahësit e rivalit të saj, Donald Trump, duke tentuar të theksojnë politikat e majta të demokratëve në prag të zgjedhjeve.
Për të gjeneruar librezën e anëtarësimit, faqja i jep përdoruesve mundësinë për të ngarkuar edhe një foto për t’iu bashkëngjitur dokumentit të manufakturuar.
Lehtësisht, Faktoje gjeneroi një librezë të ngjashme.
Pretendimi: Kjo video tregon kryeministrin Rama të droguar dhe çorientuar
Verdikti: Gjeneruar me AI
—————————————————————-
Një video që ka marrë mbi 6 mijë pëlqime në Facebook duket se tregon kryeministrin Edi Rama me pluhur të bardhë në fytyrë dhe të çorientuar. Video shoqërohet me tekstin “Nëse droga është një nga kushtet për t’u futur në BE, ….atëherë na është bërë një padrejtësi”. Një pjesë e mirë e komenteve e kanë marrë për të mirëqenë si reale këtë video që do të përbënte një lajm bombë në rast se e vërtetë.
Video e mësipërme përmban një mbishkrim që tregon llogarinë e TikTok që e ka postuar, më specifikisht llogaria me emër “shqiperietnike.official.”
Megjithëse galeria e postimeve të kësaj llogarie nuk përfshin më videon e sipërme, disa nga postimet e saj i përngjasojnë asaj. Personazhet në to janë politikanëshqiptarë në situata qesharake dhe videot kanë treguesit e zakonshëm të videove të gjeneruar me anë të programeve të inteligjencës artificale (AI).
Më specifikisht, këto video duket se janë gjeneruar nga një foto fillestare që i ‘ushqehet’ programit krahas një ‘udhëzimi’. Programi prodhon një video të animuar nga kjo foto.
Video e Ramës së droguar duket se është prodhuar nga një foto që ka vite që qarkullon në rrjet. Ajo është postuar, ndër të tjera, edhe nga ish-kryeministri Sali Berisha në 2019.
Faktoje ka treguar më parë se kjo foto është e manipuluar. Ky version i saj është shfaqur fillimisht në një portal grek në 2018. Ai është krijuar duke mbivendosur kokën e Ramës, marrë nga një foto e vërtetë e tij, mbi trupin e dikujt tjetër.
Login
